Mavzu: Yengil atletika tarixi va O’zbekistonda rivojlanishi. Yengil atletika sport turining nechta turlari mavjud


Download 1.67 Mb.
Pdf ko'rish
Sana08.03.2023
Hajmi1.67 Mb.
#1249255
Bog'liq
Abdishukurov Asilbek



MAVZU:YENGIL ATLETIKA TARIXI VA 
O’ZBEKISTONDA RIVOJLANISHI.
YENGIL ATLETIKA SPORT TURINING 
NECHTA TURLARI MAVJUD.
Reja:
1.
Yengil atletika tarixi.
2.
Yengil atletika sport turining O’zbekistonda 
rivojlanishi.
3.
Yengil atletika sport turining nechta turlari mavjud.


“ Atletika” – yunoncha so’z bo’lib, u bellashuv, kurash, mashq ma’nolarini anglatadi. 
Qadim yunonistonda kuch va chaqqonlik bo’yicha bellashganlarni atletlar deb 
nomlaganlar. Sportchilar mashqlarni yengil va o’z xohishiga ko’ra bajarganlar. “Yengil 
atletika” atamasi ham shu bilan bog’liq ravishda vujudga kelgan bo’lishi mumkin.
Yengil atletika 5 ta bo’limdan iborat
Yugurish 
Yurish
Sakrash
Uloqtirish
Ko’pkurash


1. YENGIL ATLETIKA TARIXI
Qadimgi Yunonistonning Ellada shahrida eramizdan avvalgi 776-yilda o’tkazilgan 1 Olimpiada 
o’yinlariga asos solingan. Afsona va tarixiy ma’lumotlarga ko’ra, 1 Olimpiada o’yinlarida atletlar 1 
stadiylik ya’ni (600 oyoq izi yoki 192,27m) masofani yugurib baxslashgan. Demak, bu ham yengil 
atletikani yugurish turining rivojlanishi va musobaqalar o’tkazilishiga sabab bo’lgan. Aynan mana 
shu masofaga yugurish g’olibi navbatdagi Olimpiada o’yinini o’z yurtida o’tkazishi va Olimpiada 
mashalasini yoqish imkoniga ega bo’lgan. Birinchi Olimpiada o’yinlarining 1 stadiylik masofani 
birinchi g’olibi esa Ellada shahridan Koreb ismli atlet hisoblanadi. Keyinchalik Olimpiada 
o’yinlariga 2 va undan ortiq stadiylik (dasstlab 8, keyin 10, 12 va 24 stadiylik ) masofalarga 
yugurish turlari kiritiladi
.


Eramizdan avvalgi 708 yildan Olimpiada o’yinlariga beshkurash (“pentation” : disk 
o’loqtirish, uzoqlikka sakrash ,nayza uloqtirish, 1 stadiylik yugurish , kurash) 
musobaqalari kiritiladi. Beshkurash xilma xil turlarni kiritilishi musobaqa 
ishtirokchilari va muxlislarda o’ziga xos qiziqish uyg’otdi. Bu xildagi yondashuvdan 
Qadimgi Yunonistonda turli madaniy ma’rifiy tadbirlar va tantanalar munosabati bilan 
yengil atletika turlari bo’yicha bellashuv va musobaqalar tashkil etilishi orqali xalq 
orasida uning ommaviyligi ortib borgan. Qadimgi Yunonistonda eramizdan avvalgi V-IV 
asrlarda yengil atletika asosiy turlariga asos solingan.
Eramizdan avvalgi 632 yildagi XXXVII Olimpiadao’yinlaridan boshlab 
musobaqalarga 18 yoshgacha bo’lgan o’smirlar ham musobaqalarda ishtirok eta 
boshlagan. Musobaqalar stadionlarda o’tkazilgan bo’lib, kattalar ishtirokidagi 
bellashuvlardan keyin yugurish masofalari oltidan bir qismgacha qisqartirib o’smirlar 
o’rtasida o’tkazilgan.Qizlar uchun esa yugurish musobaqalari har besh yelda bir marta 
o’tkazilgan.
Qadimgi Yunonistonda Olimpiada o’yinlari asosiy musobaqa hisoblangan.
Bir stadiyga (qisqa masofaga ) yugurishda qatnashuvchilar alohida va to’g’ri
yo’lkalarda baland ovozli karnaylar yoki “Diqqat! “ va “Olg’a!” buyrug’ini berish bilan 
yugurish baxslari boshlangan. Uzoq masofalarga yugurishda esa to’g’ri yo’lka bo’ylab 
yugurib borib, maxsus to’sinni aylanibqaytib kelish bilan yugurishlar amalga oshirilgan.


Keyinchalik Yunoniston Rim emperiyasi tomonidan bosib olinishi oqibatida 
Olimpiada o;yinlari o’z ommaviyligini va jozibasini yo’qota boshlaydi. Shunga 
qaramasdan, musobaqalar eramizdan avvalgi 393 yilgacha davom etadi. Feodesiya1 
taxtga o’tirishi va u xristian dini raxnamosi bo’lgani sabab, Olimpiada o’yinlari 
musobaqalari ushbu din e’tiqotiga ko’ra ta’qiqlab qo’yadi


XVIII asrda Evropa davlatlarida sakrash,uloqtirish va yugurish bo’yicha musobaqalar 
o’tkazila boshlanadi.
Zamonaviy yengil atletika sport turining vatani xaqli ravishda Angliya hisoblanadi. Ayniqsa, 
yengil atletika sport turi regbi, Oksford, Kemberj shaharlarida ommalashgan va rivojlana 
boshlagan. Bu yerda kollej va universtet jamoalari yengil atletikaning butun dunyoda 
ommalashishida katta hissa qo’shgan. Bu davrlarda yengil atletika bo’yicha musobaqalar 
talabalar o’rtasida tashkil etilgan. Angliyadagi puldor va amaldorlar musobaqa ishtirokchilari 
uchun katta miqdordagi pul mablag’lari va qimmatbaho sovrinlar qo’yishgan qo’yishgan. Shu 
sababdan qo’yilgan yutuq va sovrinlarni qo’lga kiritish uchun qatnashuvchilar soni ortib, 
yengil atletika turlari yanada rivojlanib borgan. Ushbu musobaqalar va g’oliblar matbuot 
orqali ommaga targ’ib etilishi natijasida rasmiy musobaqalar o’tkazilib, unda ilk rekordlar 
qayt etila boshlagan.
1770 yilda soatbay yugurish bo’yicha birinchi musobaqa tashkil etiladi va unda dastlabki 
rekord natijasi rasmiy qayt etiladi. Unga ko’ra bir soat davomida, atlet 17 km 300m masofani 
bosib o’tganligi tarixiy manbalardan bizga malum. Keyinchalik yengil atletikaning bu turi 
AQSH da ham rivojlana boshladi. AQSH yengil atletika havaskorlari Angliyadagi kabi 
musobaqalarda soatbay va ko’p kunlik yugurishlarga e’tibor qaratadi.
Angliya va AQSH da rivojlanishi bilan birga dunyoning boshqa mamlakatlarida ham keng 
ommalashib bordi. Dastlab Fransiya, keyinchalik Germaniya, Skandiyaviya xalqlari, Rossiya, 
Janubiy va markaziy Afrika hamda sharqiy Osiyo mamlakatlarida ham taraqiy eta boshlaydi. 
Shu tariqa XIX asrning oxirlariga kelib, yengil atletika sport turi dunyoning ko’plab 
mamlakatlarida ommalashib, shug’ullanuvchilar soni orta boshladi.



1770 yilda soatbay yugurish bo’yicha birinchi musobaqa tashkil etiladi va unda 
dastlabki rekord natijasi rasmiy qayt etiladi. Unga ko’ra bir soat davomida, atlet 17 
km 300m masofani bosib o’tganligi tarixiy manbalardan bizga malum. Keyinchalik 
yengil atletikaning bu turi AQSH da ham rivojlana boshladi. AQSH yengil atletika 
havaskorlari Angliyadagi kabi musobaqalarda soatbay va ko’p kunlik yugurishlarga 
e’tibor qaratadi.

Angliya va AQSH da rivojlanishi bilan birga dunyoning boshqa mamlakatlarida 
ham keng ommalashib bordi. Dastlab Fransiya, keyinchalik Germaniya, Skandiyaviya 
xalqlari, Rossiya, Janubiy va markaziy Afrika hamda sharqiy Osiyo mamlakatlarida 
ham taraqiy eta boshlaydi. Shu tariqa XIX asrning oxirlariga kelib, yengil atletika sport 
turi dunyoning ko’plab mamlakatlarida ommalashib, shug’ullanuvchilar soni orta 
boshladi.


2. YENGIL ATLETIKA SPORT TURINING 
O’ZBEKISTONDA RIVOJLANISHI.

Buyuk mutafakkir olim Ibn sino bemorlarini 
davolashda gimnastika, suzish, kurash bilan birga 
tez yurish , yugurish, sakrash, nayza otish, tosh 
ko’tarish mashqlaridan unumli foydalanishni 
tavsiya qilgan. Sohibqiron sarkardamiz Amir Temur 
esa o’z lashkarlarini jismoniy baquvvat, epchil va 
chidamli qilib tarbiyalashda yengil atletikani past-
baland joylarda yugurish (kross) , nayza otish, tosh 
irg’itish, to’siqlardan sakrab yugurish 
mashqlaridan muntazam ravishda foydalangan.


1916 yilda Farg’ona shahriga yugurish bo’yicha Rossiyada 
mashhur bo’lgan Lev Barxash keladi, u yengil atletikada 
ishqibozlari to’g’aragini tuzib, ular bilan birgalikda Marg’ilon 
soy qirg’og’idagi velosiped sporti bo’yicha mashqlar va poyga 
o’ykaziladigan o’yingohni qayta qurib yugurish uchun 
moslashtiradi, 280 metrlik yugurish yo’liga quradi va hatto, 
sakrash uchun qo’ndoqlar o’rnatilgan.


1924 yilning mayida Toshkentda, birinchi o’yingoh ochildi. 
(keyinchalik “Pishchevik “ deb nomlangan). Shu yilning avgust 
oyida umum Turkiston jismoniy madaniy bayrami o;tkazildi. 
Sportning to’qqiz turi o’tkazilgan bu musobaqalarda 
respublikamiz viloyatlaridan 260 nafar sportchimiz qatnashdi.
1926 yil 15 iyulda Toshkentda Shayhantohur tumanida 
“Spartak” stadionining tantanali ochilish bulib o’tdi. 1927 
yildagi umum O’zbek spartakiasi, 1928 yildagi II spartakiada 
butun ittifoq sparkiadasi oldidan o’tkazilgan.


1932 yilda Toshkent, Samarqand, Farg’ona, Buxoro va 
respublikamizning boshqa shaharlarida yengil atletika 
bomiblari majud bo’lib, birinchi sport markazi ochiladi. Bu 
xayirli ish tezda o’z mevasini beradi. 1938 yili yengil atletika 
bo’yicha mamlakat birinchiligida o’zbekiston yosh atletchilar 
jamosi ikkinchi o’rinni egallaydi. N.Seryukova, E.Demchenko, 
N>Kovtunova, K.Kapustyanskiy , Y,U. Sholom itskiy, V.D 
robchiniskiylar yuqori natijalarni qo’lga kiritishadi.


O’zbekiston yengil atletikachilari 80- yillar oxiriga kelib vatanimizda 
yengil atletika musobaqalari boshlaganining 100 yilligini munosib 
kutib olish, shuningdek, 88-yilgi Olimpiadaga yo’llanma olish uchun 
qizg’in tayyorgarlik ishlari olib borishdi.Bunday qutlug’ sanani 
nishonlashga o’zbek yengil atletikachilarning1923 yildan 1987 yilga 
qadar bo’[lgan vaqt ichida xalqaro, Butun ittifoq chempionatlarda 
qo’lga kiritgan yutuqlar asos bo’ldi.


3. YENGIL ATLETIKA SPORT TURINIG TURLARI

Yengil atletikaning asosiy turlari va Olimpiada dasturiga kiritilgan variantlari 
hamda masofalarning tasnifi bo’limlari turlari xar xil turlari variantlari va 
masofalari Olimpiya o’yinlari variantlari va masofalarni erkaklar ayollar 
o’yingoh yo’lkasida yurish 3-50 km 1 soat mobaynida 10 km yurish sportcha 
yurish shosseda 20-30 km 20,50 km20 km vaqti1 soat mobaynida yugurish 
Qisqa masofaga yugurish 30-400 m 100, 200,400m 100,200,400m Ctrta 
masofalarga yugurish 500-2000 m 800-1500m 1 tekis yugirish uzoq 
masofaga yugirish 3000-10000 m 5000-10000 m yugurish


Download 1.67 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling