Mavzu: Yerlarning botqoqlashishi va sho’rlanishga qarshi o’tkaziladigan melorativ tadbirlar Reja

Asosiy qism
2.1 Yerlarning melorativ holatini o’rganish tadbirlari melorativ mintaqa va gidromodul bo’yicha rayonlash tirishYerlarning sho’rlanishi va botqoqlashishning oldini olish va qarshi kurash tadbirlari to’g’ri tyanlash hamda ularni amalga oshirish uchun dastlab sug’oriladigan yerlarni melorativ holatini chuqur o’rganilib chiqadi va doimo kuzatilib boriladi.Yerlarning mintaqa va kichik melorativ mintaqachalarga bo’linadai. Bu mintaqa mintaqachalar joylarning tabiy sharoitga ko’ra bir - hil bo’lishi, lekin melorativ tadbirlarinini turlicha talab qilishi bilan farqlanadi.Mintaqalar asosan sizot suvlarining tabiy oqimiga ega bo’lishiga qarab quydagilarga bo’linadi ;
-oqmli -Kuchsiz oqimli Oqimsiz. Har bir melorativ mintaqa yerlarning relefi mahaliy sizot suvlarning oqim sharoitiga qarab melorativ mintaqachalarga bo’linadi.
Melorativ mintaqachalar esa o’z navbatida tuproqning tuzlishi va hossalariga sho’rlanish darajasiga sizot suvlarning joylashishi chuqurlikka qarab kichik melorativ mintaqachalarga qarab ya’ni gidramodul rayonida bo’linadi.
Yerlarning gidromodul jihatidan rayonlashtirish ahamyati shundaki har bir gidramodul rayonida yetishtirladigan ekinlar mo’l hosil olishi uchun zarur bo’lgan sug’orish rejimi belgilandi.
Ma’lumki ekinlarni sug’orish sizot suvlarining rejmiga va tuproqning melorativ holatiga ta’sir qiluvchi muhim omil yerning melorativ holatini buzilishni sabablari va ularni yahshilash tadbirlari ishlab chiqarlib kelmoqda. Shuningdek sug’oriladigan yerlarring melorativ holati doimo nazorat qilib boriladi. Shuningdek xo’jalikning sug’oriladigan maydoni melorativ sharoitlarga qarab kuzatish qudqlari yerrning melorativ holatiga qarab joylashtirladi. Xo’jalikning sug’oriladigon maydoni melorativ shroitgaqarab kuzatish quduqlari 10-25 tagacha va undan ham ko’p bo’lishi mumkin. Barcha kuzatuv quduqlar xo’jalikartasiga tushiriladi. Va tartibraqam ko’rsatiladi. Nazorat quduqlari sizot uvlar sathi har oyda 3 marta oyning 1, 10, 20 kun;larida o’lchanadi. Sizot suvning bir yilda 2 marta o’suv davri boshida va oxrida namunalar olinadi hamda suvlari so’rish tahlil qilinadi.bo’yicha rayonlashtirish tuproq melorativ rayonlashtirishning ohrigi taqsimot birligi bo’lib bir xil yoki xar hil tuproq - genetik kopleksi ko’rinishdagi tuproq ajratmasi xizmat qiladi. Tuproq hosil qiluvchi jinsning litalogik tarkibiga vasizot suvlaring chuqurligiga qarab tuproqlar 9 ta gidromodul rayonlashtirish hududini rayonlarga guruhlashtiriladi. Gidramodul rayonlashtirish - hududni taksnomik birlik maydonlarga bo’lish bo’lib uning maqsadi yerlarda ilmiy asoslangan sug’orish tartibotini qo’llash hamda ekinlardan yuqori hosil olish.

sugʻoriladigan yerlar maydonini qishloq xoʻjaligi ekinlari suv talabligi, mexanik tarkibi, sizot suvlari sathi chuqurligiga qarab mintaqalarga ajratish. Gidromodul boʻyicha rayonlashtirish sugʻorish kanallarining hisob-kitoblari va suvdan foydalanishni rejalashtirish va boshqarish uchun zarur. Barcha sugʻorish va suv berish normalari, suv berish oraligʻidagi davr, yaʼni gidromodul ordinatalari egat bilan sugʻorish uchun belgilanadi. Tuproqning Tuproqning mexanik tarkibi yengil, grunt suvlari chuqur boʻlsa, sugʻorish normasi kattaroq belgilanadi, suv berish normasi esa kichik, ammo soni koʻproq (suv berish davri choʻzilgan) boʻladi. Tuproq mexanik tarkibining

Mexanik tarkibi yengil, grunt suvlari chuqur boʻlsa, sugʻorish normasi kattaroq belgilanadi, suv berish normasi esa kichik, ammo soni koʻproq (suv berish davri choʻzilgan) boʻladi. Tuproq mexanik tarkibining ogʻirlashuvchi va grunt suvlarining koʻtarilishi bilan sugʻorish normasi kamayadi va suv berish normasi ortadi. Har bir zonada tuproq mexanik tarkibiga qarab yengil (qumli, qumloqi), oʻrta (yengil va oʻrtacha qumoqli) va ogʻir (ogʻir qumoqli, gilli va qatlamli) turlarga boʻlinadi. Oʻrta Osiyoning sugʻorma dehqonchilik mintaqalari har bir tuproq turi tarqalgan maydonlar, sizot suvlari sathining chuqurligiga qarab quyidagi gidromodul rayonlari ajratiladi: grunt suvlari sathi 3 m dan chuqur; 2—3 m, 1—2 m va 1 m dan kam boʻlgan rayonlar. Grunt suvlari sathi chuqurligiga koʻra yengil tuproqlarda 1, II, III; oʻrtacha tuproqdarda IV, V, va VI, ogʻir tuproqdarda VII, VIII va IX gidromodul rayonlari belgilangan. Grunt suvlari chuq. 1 m va undan yuza boʻlgan hollarda tuproqning hamma turlari X gidromodul rayonga kiritiladi.
Sugʻoriladigan maydonlarning kengayishi natijasida tuproq qatlami va suvfizik va kimyoviy tarkibi turlicha boʻlgan yerlar ekinzorlarga aylanmoqda. Bunday yerlarda ekinlarni oʻstirish tuproqning shoʻrlanish darajasi va tipiga, sugʻorish suvining sifati va tuproq qatlamining tuzilishiga koʻra turli miqdorda suv talab qiladi. Shuning uchun ilmiy va loyiha tashkilotlari agrolandshaft Gidromodul boʻyicha rayonlashtirish, meliorativ va shoʻr yuvish rejimini hisobga oluvchi Gidromodul boʻyicha rayonlashtirish, grunt suvlari hosil boʻlishi va sugʻorishning shoʻr yuvish rejimi sharoitlarini hisobga oluvchi Gidromodul boʻyicha rayonlashtirish usullarini yaratish yoʻnalishida ilmiy izlanishlar olib borilmoqda.
Sug’orish – suv manbaidan keluvchi suv bilan tuproq’ni sun’iy ravishda namlashdan iboratdir. Sug’oriladigan maydonda bog’lanaetgan suvni taqsimlash usullariga sug’orish usullari deyiladi
Sug’orish usullariga quyidagi talablar quyiladi:

• 
  Sug’orish suvini tuproq’ unumdorlik elementi – tuproq’namligiga aylantirishni ta’minlash;
  
• 
  Tuproq’ni qumoq (kuzilama) strukturasini saqlash ; Suvni tashlamay va chuqur gorizontallarga shimilib ketishiga yo’l qo’ymay undan mumkin qadar ko’proqfoydalanishni ta’minlash ;Yoki nni parvarishlash va uni yig’ishtirib olishda mexanizmlar ish unumdorligini oshirish .Beshta asosiy sug’orish usuli: er ustidan sug’orish , emg’irlatib sug’orish va tuproq’ichidan,tomchilatib sug’orish va subirrigasiya usullari bor.Yer ustidan sug’orishda suv sug’oriladigan maydon yuziga oqib tarqaladi va og’irlik kuchi ta’siri hamda kapilyarlar orqali tuproq’qasingiydi . Bu usulni qo’llash uchun sug’oriladigan dala yuzini tyoki slash, egatlar yoki pollar olish talab etiladi. Ko’pchilik xollarda erning birmuncha nishab bo’lishi ham kifoya qiladi.Yemg’irlatib sug’orishda suv maxsus emg’irlatuvchi qurilmalar vositasida dalaga emg’ir qilib sochiladi.Tuproq’ ichidan sug’orishda erning xaydaladigan qatlami ostiga quvurlar vositasida suv beriladi. Bostirib, taxtalar olib va egatlar bo’yicha sug’orish , er ustidan sug’orish usullariga kiradi. Bostirib sug’orishda cheklar suvlar to’lg’iziladi. Bu usul tuproq’ning g’oyatda zichlashib yuboradi. U odatda cheklarni xozirlashga , erni yaxshilab tyoki slashga va birqancha xollarda zovur tarmoqlarini qurishga katta dastlabki xarajatlar talab qiladi. Taxtalar olib sug’orishda suv dala betida qatlam bo’lib oqadi.Suvni o’rtaga singdiradigan tuproq’da , qatqaloqhosil qilishga unda moyil bo’lmagan tuproq’da hamda joyning nishabligi 0,01-0,1 gacha boradigan erlarda taxtalar olib sug’orish mumkin. Odatda sug’oriladigan polosa eni seyalkaning qamrash eniga baravar keladi. U relef sharoitlariga ko’ra o’zgarishi mumkin. Ba’zan sho’rlangan tuproq’larda , piez etishtirishda taxtalar olib sug’orish ishlatiladi.Egatlar buylab sug’orish sabzavot yoki nlari va kartoshkani er ustidan sug’orishning asosiy usulidir. Sabzavotchiliqda qo’llanuvchi keng qatorlar eqish va ko’chat o’tqazishda egatlar yoki ndan ortiqcha foydali maydonni olmaydi. Egat buylab sug’orish ikki xil : etagi berk egaklar va ochiqegatlar buylab amalga oshiriladi.
  

Sug’orish sifati va qo’yiladigan suv sarfi sug’orilaetgan egatninghuqurligi, kesimi va uzunligi hamda quyilaetgan suv oqimining miqdoriga ko’p jixatdan bog’liqbo’ladi.Etagi berk egatga suvni jildiratib berib egat to’ldiriladi yoki egatga takror suv beriladi.
Oqava egat buylab sug’orishda quyilaetgan suvning miqdori 0,2 dan 1 l/s gacha o’zgarib turadi hamda uchastka tuprog’I va relefining suv singdirish qobiliyatiga bog’liqbo’ladi.Yer sirtidan sug’orishni mexanizasiyalash va avtomatlashtirish uchun sug’orish agregatlaridan foydalaniladi. Ular kanallar yoki suv manbalaridagi suv sathidan yuqorida joylashgan erlarni, shunigdek nishabligi kichik maydonlarni sug’orishga imkon beradi. Sug’orish agregatlari yoki n sug’orishda mehnat unumdorligini ancha oshiradi, egatlarga suvni tyoki s taraydi.Yer ustidan egat buylab sug’orishda va taxtalarga suv quyib sug’orishda muvaqqat sug’orish tarmog’I va uqariqlar bo’ladi. Ular ikki prinsipial sxemaga asosan buylama va kundalang joylashishi mumkin. Buylama sxemalarda sug’oriladigan egatlar va polosalar muvaqqat ariq buylab olinadi, kundalang sxemada esa muvaqqat ariqqa tik olinadi. Birinchi sxemada muvaqqat suvi uqariqorqali sug’orish elementlariga o’tadi, ikkinchi sxemada esa bevosita muvaqqat ariqdan , exud relef notyoki s bo’lsa, rostlovchi egatlardan o’tadi. Nishabligi kichik (0,006) uchastkalarda buylama sxema , nishabligi 0,006 dan yuqori uchastkalarda esa kundalang sxema qabul qilinadi.

Asaosiy qisim

2.2 Agromelorativ tadbirlar.
SUG‘ORISH MASHINALARI VA AGREGATLARI
Tuproq ustidan sug’orishda ish unumdorligini oshirish, suvdan tejamli foydalanish, tuproqni sifatli namiqtirish sug’orishni mexanizatsiyalashga imkon beruvchi quyidagi mashina va agregatlardan foydalanish Evaziga erishiladi.ППА— 165У ko’chma sug’orish agregati qator oralari 60, 70 va 90 sm bo’lgan ekinlarni egatlab sug’orishda keng qo’llaniladi (28- . Agregat nasos stansiyasi, rostlanuvchi suv chiqargichlar bilan Ta ’minlangan egiluvchan shlanglar, ularni tarqatish va yig’ib olish M oslam asidan iborat b o ‘lib , T —28—X4, T —40M , M T 3—80 Traktorlariga o’rnatilgan holda ishlatiladi. Suv ochiq kanallar yoki novlardan olib uzatiladi. Kapron matodan tayyorlangan sug’orish Shlanglari har biri 100 m. li uchta bo’lakdan iborat. Suv sarfi 165 1/sek. Agregat bir joyda turib 8—10 ga, mavsumda esa 120 ga maydonga xizmat ko’rsatadi. Sug’orish m e’yori 1200 m 3/ga bo’lganda ish Unumdorligi 0,6 ga/soat.П П А -300 ko’chma sug’orish agregati sholichilik almashlab ekish dalasidagi ekinlarni bostirib sug’orish, sug’orish yo’laklariga suvTaqsimlash, sho’r yuvish va nam to’plash maqsadlarida qo’llaniladi. Agregat nasos stansiyasi, egiluvchan shlang, ularni tarqatish va yig’ib Olish moslamalaridan iborat bo’lib, MT3—80, ЮМЗ—6 traktorlariga O’rnatiladi. Agregat har biri 120 m uzunlikdagi rezinalashtirilgan Kapron matodan tayyorlangan shlanglar bilan ta’minlangan. Har bir Shlangda 20 m oralatib o’rnatilgan 6 ta suv chiqargich mavjud. Soatiga LIsh unumdorligi 0,53 ga, mavsumda 115—315 ga maydonga xizmat Ko’rsatadi. АП Ш -1 g’ildirakli shleyfli sug’orish agregati ekinlarni egatlab va Yo’laklab bostirib sug’orishda qo’llaniladi. Suvni ochiq kanallar yoki Yopiq tarmoqlardan gidrantlar orqali olib ishlaydi. U juft g’ildiraklarga O’rnatilgan ikkita 220 mm diametrli suv tashuvchi alyumin quvur va 100 mm diametrli sug’orish shleyfidan iborat bir nechta seksiyalardan
Tarkib topgan. Sug’orish shleyfida har 60, 70 yoki 90 sm masofada suv Chiqargich surma klapan o’rnatilgan. Agregatda bir nechta shleyfli seksiyalar egiluvchan shlanglar bilan o’zaro birlashtirilib ishlatiladi. Suv СНП—150/5A nasos stansiyasi yordamida uzatiladi. Ish unumdorligi 0,6 Ga/soat.ТК П -90 g’ildirakli sug’orish quvuri egatlab sug’orishda ishlatiladi. U ДКШ —64 quvuri asosida tayyorlangan bo’lib, 16 ta erkin aylanuvchi Mufta bilan jihozlangan 2 qanotdan iborat. Muftalarga ekinlar qator Oralig’I kengligida suv chiqaigichlar bilan ta’minlangan kichik bosimli Shlang – shleyf ulanadi. Suv yopiq tarmoqdan gidrantlar yordamida Uzatiladi. Bir joyda turib ishlaganda 1,44 ga yerga xizmat ko’rsatadi. Ish Unumdorligi 0,45 ga/soat.ТАП-150 alyumin sug’orish quvuri nov yoki yopiq tarmoqdan Suv oladi va egatlab sug’orishda qo’llaniladi. U 150 mm diametr va 5,1—11,7 m uzunlikdagi alyumin quvurlardan iborat bo’lib, ular o’zaro Xomutlar yordamida biriktiriladi. Bir joyda turib 40 ta maydonga xizmat Ko’rsatadi. Ish unumdorligi 0,15 ga/soat.Qishloq xo’jaligi ekinlarini sug’orish usullari va texnikasini tanlashda Joyning iqlim, geomorfologik, gidrogeologik sharoitlari, biologik, xo’jalik, Iqtisodiy va boshqa bir qator omillami e’tiborga olish talab etiladi. Hududning nam bilan ta’minlanganlik darajasi, suvning bug‘lanishga Sarfi, havoning harorati va nisbiy namligi, shamolning tezligi va yo’nalishi Kabi muhim iqlim elementlari ham hisobga olinishi lozim. Hududning Nam bilan ta’minlanganlik darajasi bug’lanish kamomadi (mavsum Davridagi umumiy bug‘lanish (£) va yog’in suvlaridan foydalanish (P)Miqdorlari farqi; D = E-P) va namlanish koeffitsienti ( £ ) ko’rsatkichlari bilan tavsiflanadi. Qabul qilingan sug’orish usuli va texnikasi ushbu Kamomadni to‘liq yoki undan ko’proq miqdorda ta’minlay olishi zarur.Shamolning tezligi, takrorlanish jadalligi, davomiyligi, yo’nalishi Yomg’irlatib sug’orish samaradorligini belgilovchi asosiy omillar Hisoblanadi. Uzoqqa otar yomg’irlatib sug’orish mashinalari shamol Tezligi 2—2,5 m/sek. Gacha, o’rtacha otar — 5, yaqinga otar – 6 -7 Va konsolli hamda ko‘p tayanchli mashinalar 8—10 m/sek. Gacha Bo‘lgan sharoitlarda qo‘llanilishi maqsadga muvofiqdir. TuproqningGranulam etrik tarkibi, nam sig‘imi, suv o’tkazuvchanligi Sho‘rlanganlik darajasi, tuproq qatlamining qalinligi, suv eroziyasiga Bardoshliligi va boshqa xossalari muhim ko’rsatkich bo‘lib hisoblanadi. Suv o‘tkazuvchanligi yuqori tuproqlarda yomg’irlatish jadalligi 0,5—0,8 mm/min. gacha, o‘rtacha tuproqlarda 0,2—0,3 va kam suv O‘tkazuvchan tuproqlarda 0,1—0,2 mm/min. gacha bo’lgan yomg‘irlatib Sug’orish mashinalari qo’llaniladi. Yomg’irlatish jadalligi tuproqning Suv o‘tkazuvchanlik qobiliyatidan yuqori bo‘lsa sug’orish suvi tuproqqa singib ulgurmay, tuproq ustida koMkoblar va suv oqimi hosil boMaydi.o‘rtacha suv o’tkazuvchan tuproqlar 150—250 m uzunlikdagi egatlar orqali va yoMaklab bostirib sug’orishlar uchun qulay boMsa, suv O‘tkazuvchanligi kuchsiz bo’lgan tuproqlar 350 m va undan uzun egatlar orqali, chek olib va yoMaklab bostirib sug’orishlar uchun qulaydir.Tuproqning sho’rlanganlik darajasi, sizot suvlarning joylashgan chuqurligi, tuproq osti yotqiziqlari ham sug’orishning u yoki bu usulini Yoxud texnikasini tanlashda e’tiboiga olinadi ShoMlanmagan va kuchsiz Sho‘rlangan yerlarda yomg’irlatib sug’orish yaxshi natijalar bersa, o‘rtacha Va kuchli sho’rlangan yerlarda yer yuzasidan sug’orish va chek olib Bostirib sho’r yuvish samarali hisoblanadi. Tuproq osti yotqiziqlari shag’al Va toshloqdan iborat kam qatlamli yerlarda yomg’irlatib sug’orish qator Afzalliklatga ega.Sug’orish usullari va texnikasini tanlashda joyning relyefi muhim o‘rin Tutadi. Ushbu sharoit muvaqqat sug’orish tarmoqlarini joylashtirish tartibini belgilash, yomg’irlatib sug’orish mashinalarining texnologik omochlarini tanlashda hisobga olinadi. Yeryuzasidan sug‘orishda joyning nishobligi me’yoriy ko’rsatkichlarga mos kelishi lozim. Aks holda tuproqning irrigatsiya eroziyasi kuchayib ketishi mumkin. Shu sababdan yer yuzasidan sug’orishlarda yer tekislash ishlariga alohida ahamiyat qaratiladi.Sizot suvlarning joylashgan chuqurligi, minerallashganlik darajasiJoyning zovurlashtirilganlik darajasi ham sug’orishning u yoki bu usuli Va texnikasini tanlashda muhim omillardan hisoblanadi.Qishloq xo‘jaligi ekinlarini egatlab sug’orishning sifati va samaradorligi sug’orish texnikasi elementlarini qanchalik to‘g‘ri tanlanganligi va Tatbiq etilganligiga bevosita bog’liqdir. Egatlab sug’orish texnikasi elementlariga egatning uzunligi (/.), ko’ndalang kesimining shakli va oMochamlari, egatga suv berish davomiyligi (/um) va miqdori (q) kiradi Egatlar uzunligi dalaning tekislanganlik darajasi, nishobligi, Suv o’tkazuvchanligi va qator orasining kengligiga muvoflq ravishda Tanlanadi. Egatning suv sarfi. Sug’orishning samaradorligi va sifati, suvdan Foydalanish darajasi va suvchining ish unumdorligi egatga suv berish Miqdoriga ham bog‘liqdir. O’zPITI ma’lumotlariga ko‘ra egatning suv Sarfi ortishi bilan sug’orish davomiyligi qisqaradi, lekin oqova miqdori Ortib, tuproqning irrigatsiya eroziyasi kuchayadi. Suv sarfi haddan kichik Bolgan sharoitda suvni egat oxiriga yetib borish vaqti (r,) ortadi va Buning oqibatida egatning bosh qismida filtratsiyaga suv sarfining ko‘payishi Kuzatiladi. Chopiq traktorlarining g‘ildiragi o‘tgan qator oralig‘I zichlanishi tufayli tuproqning suv o‘tkazuvchanligi nisbatan yomonlashadi, Ushbu egatiarda suvning oqish tezligi yuqori boMadi va barcha egatlarda Suvning tuproqqa shimilishi bir xilda kechmaydi. Sug‘orish texnikasi Elementlariga to‘g‘ri rioya qilmaslik oqibatida oqova chiqish miqdori egatga berilgan suvning 50 foizigacha yetib borishi mumkin (qulay sharoitda Esa 15-20 foizni tashkil etadi).Sug’oriladigan yerlarda suvdan foydalanish koefTitsientini oshirish, Oqova va filtratsiyaga suv sarfini kamaytirish, tuproqni sifatli namiqtirish Maqsadida amaliyotda o’zgaruvchan oqim bilan sug ‘orish keng tatbiq Etilmoqda. Bunda egatga dastiab nisbatan katta miqdorda (^) suv taqsimlanadi va suvni egat oxiriga yetib borishi arafasida uning sarfi ikki barobar kamaytiriladi (q2) hamda belgilangan sug’orish me’yori to’liq berilgunga qadar jildiratib sug’orish o’tkaziladi.Joyning nishobligi, qator orasining kengligi, egatning chuquriigi va Tuproqning suv o’tkazuvchanligiga muvofiq holda egatning suv sarfi 0,05—2 1/sek. Atrofida boMadi Sug‘orish davomiyligi. Tuproqning hisobiy qatlamini namiqtirish va Bunda belgilangan sug‘orish me’yorini berish uchun ma’lum vaqt talab Etiladi. Tuproqning suv o‘tkazuvchanligi, egatning suv sarfi va uzunligiga bog‘Iiq holda sug‘orish davomiyligi turlicha bo‘!adi. Yengil qumoq Tuproqlarning suv o‘tkazuvchanligini kuchli boMganligi bois sug’orish 12—16 soat, og‘ir tuproqlarda esa, aksincha, kichik bo‘lganligi tufayli 24~36 soat davom etadi.Ilmiy tadqiqotlar natijalari ko’rsatadiki, suv sarfi 0,3 i/sek. Bo’lganda 120 m uzuniikdagi egatning oxiriga suv etib borishi uchun 24 soat Sarflangan bo‘lsa, 0,5 1/sek. Suv taqsimlanganda bu vaqt 9 soat 32min. gacha kamaygan: suv sarfini ortishi bilan sug’orish davomiyligi qisqaradi. Ekinni birinchi sug’orish vaqtida egat tuprog‘ining kuchli g’ovak va g‘adirbudir bo’lishi tufayli suvning oqish tezligi kichik bo‘1adi. Shu sababdan Suvni egat oxiriga yetib borish vaqti (/,)ni kamaytirish va suv sarfini Oshirish talab etiladi. Navbatdagi sug’orishlarda tuproqning nisbatan Zichlanganligi tufayli suvni egat oxiriga yetib borish vaqti birinchi suvdagiga Nisbatan 5—7 marta qisqaradi (V.Ye. Yeremenko).Egatning boshidan oxiriga qadar tuproqni hisobiy qatlamini namiqtirish uchun suv egat oxiriga yetib borgandan keyin ham sug’orish Davom ettiriladi. Egat oxiriga suvni yetib borish (/,) va undan keyin Sug‘orishni davom ettirish vaqtlari (/3) sug‘orishning umumiy davomiyligi (/^Jni tashkil etadi.

Asosiy qisim

2.3 Suv xõjalik tadbirlari
0 ‘zbekiston Respublikasining «Suv va suvdan foydalanish
To‘g‘risida»gi qonuni 1993-yil 6-maydan kuchga kirdi. Qonunning vazifasi suvga doir munosabatlami tartibga solish, aholi va xalq xo’jaligi

Ehtiyojlari uchun suvdan oqilona foydalanish, suvni isrof bo’lish, ifloslanish va kamayib ketishdan muhofaza qilish, suvning zararli ta’sirlarini Oldini olish va uni bartaraf qilish, suv xo’jaligi ob’ektlarining holatini Yaxshilash, shuningdek, suvdan foydalanish munosabatlari borasida Korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, dehqon, fermer xo’jaliklari va Fuqarolarning huquqlarini himoya qilishdan iboratdir. Suvga davlat egaligi, yagona davlat suv fondi tarkibi belgilangan. Shuningdek, qonunda Xo’jalik gidromeliorativ tizimidagi gidrotexnik inshootlardan, shu jumladan, sug’orish kanallari va kollektor-zovur tarmoqlaridan foydalanishni ularga egalik qiluvchi suvdan foydalanuvchilar amalga oshirishi, Qishloq va suv xo’jaligi organlari suvdan foydalanuvchilar bilan tuzilgan Shartnomalar asosida xo’jalik tarmoqlari va ulardagi inshootlarga texnik Xizmat ko’rsatishni o‘z zimmalariga olishi mumkinligi ko’rsatiigan.Suv resurslari taqchilligi kuchayayotgan hozirgi sharoitda aholi va Xalq xo‘jaligini suv bilan kafolatli ta’minlash hamda undan tejamli va Samarali foydalanish maqsadida Vazirlar Mahkamasining 1993-yiI 3- Avgustdagi 385-sonli qarori — «0‘zbekiston Respublikasida suvdan cheklangan miqdorda foydalanish bo’yicha vaqtinchalik tartib» qabul qilingan. Unda suv xo‘jaligi muassasalari bilan suvdan foydalanuvchilar o‘rtasidagi O’zaro munosabatlar tartibi belgilangan. Prezidentimizning farmonida fermer xo‘ja)iklarini qishloq xo‘jaligi Tovar ishlab chiqarishining asosiy sub’ekti sifatida eng ustuvor yo‘nalish Qilib belgilash vazifasi qo’yildi. Vazirlar Mahkamasi yangi xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar uchun xizmat ko‘rsatuvchi infratuzilmalar tuzish to‘g‘risida 2002-yil 5-yanvarda 8- sonli qaror qabul qilgan. Yuqorida keltirilgan qonun va qaror hamda soliq to‘g‘risidagi Kodeks Asosida «Suv ta’minoti va undan foydalanish to‘g‘risida namunaviy shartnoma» ishlab chiqilgan bo‘lib, u Ta’minlovchi (havza inigatsiya tizimlari boshqarmalari, suvdan foydalanuvchilar uyushmalari) va Iste’molchi (suvdan foydalanuvchi)lar o‘rtasidagi munosabatlami qonunlashtiradi.Suvdan foydalanuvchilar uyushmalari tomonidan iste’molchilaiga Pullik suv xo‘jalik ish va xizmatlarini ko’rsatishda tomonlaming huquq Va majburiyatlari, ulaming o’zaro mulkiy munosabatlari «Fermer va

Boshqa suvdan foydalanuvchilar bilan suvdan foydalanuvchilar uyushmalari o’rtasida pullik suv xo’jalik ish va xizmatlami ko‘rsatish bo’yicha Namunaviy shartnoma» asosida tartibga solinadj.So’nggi vaqtlargacha amal qilib kelingan irrigatsiya tizimlari va suv Resurslarini boshqarishning ma’muriy-hududiy prinsipiga asoslangan tizim Suv resutslarining cheklanganligi va unga bo’lgan ehtiyojning kundankunga ortib borishi kuzatilayotgan hozirgi sharoitda talabga javob bermay Qo‘ydi. Shu sababdan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2003-yil 24-martdagi «Qishloq xo‘jaligida islohotlami chuqurlashtirishning eng Muhim yo’nalishlari to‘g‘risida»gi Farmoni asosida Vazirtar Mahkamasi Tomonidan 2003-yil 21-iyulda qabul qilingan «Suv xo’jaligini boshqarishni tashkil etishni takomiilashtirish to‘g‘risida»gi 320-sonli qaroiga muvofiq irrigatsiyatizimlarini boshqarish ma’muriy-hududiy prinsipdan havza Prinsipiga almashtirildi. Hududiy nasos stansiyalari, energetika va aloqa Boshqarmalari, gidrogeologik-meliorativ ekspeditsiyalar havza boshqarmalari tasarrufiga o’tkazildi. Ushbu tadbir suv manbai va iste’molchilar O‘rtasidagi ortiqcha bo‘g‘inlatga barham berdi: 237 ta suv xo‘jaligi tashkilotlari Va xizmatlari negizida 73 ta havza boshqarmalari, 10 ta irrigatsiya tizimlari Havza boshqarmalari, 1 ta birlashgan dispetcherlik markaziga ega bo’lgan Farg‘ona vodiysi magistral kanallari tizimi boshqarmasi, 3 ta magistral Tizim boshqarmasi, 7 ta magistral kan boshqarmasi va 52 ta imgatsiya Tizimlari boshqarmalari tashkil etildi. Suv xo’jaligini boshqarishning yangicha uslubi suvdan foydalanish Sohasiga bozor prinsiplari va mexanizmlarini joriy qilish uchun puxta Zamin hozirladi, suv manbai bo’yicha iste’molchilarga ulaming talablari Asosida suvni proporsional ravishda oqilona va tezkor taqsimlash, suvdan rejali foydalanishni ilmiy asosda ishiab chiqish va amalga oshirish imkoniyatlarini yaratdi, suv havzasida suv resurslarini tartibga solish va ulardan Foydalanishda yagona texnik siyosat o’tkazish, suv xo‘jaligida iqtisodiy Islohotlami chuquriashtirish, mulkchilikning turii shakllarini rivojlantirish ishlarini muvofiqlashtirishni ta’minladi.Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan suvdan Foydalanuvchilar uyushmalarini tashkil etish, suv yetkazib berishni Gidrografik tamoyillarini joriy etish, iste’molchilar tomonidan suvga haq To‘lashga bosqichma-bosqich o’tish, fermer xo’jaliklami suv o’lchash Jihozlari bilan ta’minlash borasida qator tadbirlar amalga oshirilmoqdaki, bularning barchasi suv resurslaridan yanada tejamli foydalanishga Imkonjyat yaratmoqda.
Xulosa
Yerlarning botqoqlashish va shörlanishiga qarshi Qishloq xõjaligida biz quydagi tad birlarni oldini olish uchun amalga oshramiz. Botqoqlanish, tuproq botqoqlanishi — tuproqning yer usti yoki grunt suvlari bilan ortiqcha namlanishi natijasida paydo boʻladigan jarayon. Botqoqlanish tuproq botqoqlanishi — tuproqning yer usti yoki grunt suvlari bilan ortiqcha namlanishi natijasida paydo boʻladigan jarayon. Bunda tuproqda anaerob sharoit vujudga keladi, gleylanish belgilari roʻy beradi, yarim chirigan oʻsimlik qrldiklari yigʻilib boradi, suvhavo rejimi oʻzgaradi. Asosan, atm. yogʻinlari bugʻlanishdan ustun boʻlgan zonalarda tarqalgan. Arid zonada B. sof holda kam uchraydi; aksariyat tuproq shoʻrlanishi bilan birga yuz beradi, natijada ekinlar yaxshi rivojlanmaydi va nobud boʻladi. B. tabiiy va sunʼiy sabablarga koʻra yuz beradi. Tabiiy sabablar: grunt suvlarining oqib ketishini qiyinlashtiradigan relyef xususiyatlari va geologikgidrogeologik sharoitlar (mas, Fargʻona, SurxonSherobod vodiylaridagi quyi terrasalar, tekis hudud va botiqdardagi daryolarning qayir terrasalari); toshqinlar natijasida yerlarni suv bosishi; suvning daryo va qoʻllardan sizishi va shahrik.; insonning xoʻjalik faoliyati bilan bogʻliq boʻlgan sunʼiy sabablar — grunt suvlarining oqib ketishi tabiiy qiyin boʻlgan yerlarni drenajlar qurmasdan sugʻorish; sugorish va shoʻr yuvishda meʼyordan ortiqcha suv berish; kanal va suv omborlaridan siziladigan suvlar hisobiga yerlarni muntazam zax bosishi, yer usti suvi okimlarining tartibga solinmaganligi; sugʻorish va kollektordrenaj tarmoqlarining qoniqarsiz holati va boshqa Oʻrta Osiyoning sugʻoriladigan zonal arid a yerlarning katta qismi (deyarli 35—50%) da u yoki bu darajada B. xavfi mavjud. Yerlarni B.dan saqlash maqsadida kollektordrenaj tarmogʻi quriladi. B.ga qarshi kurashish uchun agrotexnik, meliorativ va ekspluatatsion kompleks choratadbirlar oʻtkaziladi, yaʼni daraxtzorlar barpo etiladi, koʻp yillik oʻtlar bilan almashlab ekish joriy qilinadi; sugʻoriladigan maydonlar toshqin va muz tikinlari davrlarida suv bosishdan sakdanadi, shoʻr yerlarni yuvish texnologiyasiga rioya qilinadi; drenaj va suv tashlash tarmoqlarining optimal zichligi taʼminlanadi.
tuproqda anaerob sharoit vujudga keladi, gleylanish belgilari roʻy beradi, yarim chirigan oʻsimlik qrldiklari yigʻilib boradi, suvhavo rejimi oʻzgaradi. Asosan, atm. Yogʻinlari bugʻlanishdan ustun boʻlgan zonalarda tarqalgan. Arid zonada B. sof holda kam uchraydi; aksariyat tuproq shoʻrlanishi bilan birga yuz beradi, natijada ekinlar yaxshi rivojlanmaydi va nobud boʻladi. B. tabiiy va sunʼiy sabablarga koʻra yuz beradi. Tabiiy sabablar: grunt suvlarining oqib ketishini qiyinlashtiradigan relyef xususiyatlari va geologikgidrogeologik sharoitlar (mas, Fargʻona, SurxonSherobod vodiylaridagi quyi terrasalar, tekis hudud va botiqdardagi daryolarning qayir terrasalari); toshqinlar natijasida yerlarni suv bosishi; suvning daryo va qoʻllardan sizishi va shahrik.; insonning xoʻjalik faoliyati bilan bogʻliq boʻlgan sunʼiy sabablar — grunt suvlarining oqib ketishi tabiiy qiyin boʻlgan yerlarni drenajlar qurmasdan sugʻorish; sugorish va shoʻr yuvishda meʼyordan ortiqcha suv berish; kanal va suv omborlaridan siziladigan suvlar hisobiga yerlarni muntazam zax bosishi, yer usti suvi okimlarining tartibga solinmaganligi; sugʻorish va kollektordrenaj tarmoqlarining qoniqarsiz holati va boshqa Oʻrta Osiyoning sugʻoriladigan zonal arid a yerlarning katta qismi (deyarli 35—50%) da u yoki bu darajada B. xavfi mavjud. Yerlarni B.dan saqlash maqsadida kollektordrenaj tarmogʻi quriladi. B.ga qarshi kurashish uchun agrotexnik, meliorativ va ekspluatatsion kompleks choratadbirlar oʻtkaziladi, yaʼni daraxtzorlar barpo etiladi, koʻp yillik oʻtlar bilan almashlab ekish joriy qilinadi; sugʻoriladigan maydonlar toshqin va muz tikinlari davrlarida suv bosishdan sakdanadi, shoʻr yerlarni yuvish texnologiyasiga rioya qilinadi; drenaj va suv tashlash tarmoqlarining optimal zichligi taʼminlanadi.


Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   A.A. Botirov, H.T. Abdumutalipova, Y.Sh Satiyev Meloratsiya va yer tuzish. Andijon 2021.
   
2. 
   2. Z.A. Arkumetovx, H. Sh. Sheraliyev Ekinlarni sug'orishlari Asoslari toshkent 2007.
   
3.