Mavzu: Yorug’lik dispersiyasi. Normal va anomal dispersiya Reja

Mavzu: Yorug’lik dispersiyasi. Normal va anomal dispersiya
Reja:

1. 
   Yorug’lik dispersiyasi
   
2. 
   Normal dispersiya
   
3. 
   Anomal dispersiya
   

Yorug’lik dispersiyasi
Optikada va umuman to’ lqin tarqalishida dispersiya to’ lqinning faza tezligi uning chastotasiga bog’ liq bo’ lgan hodisadir baʼzan xromatik dispersiya atamasi, xususan, optikaga xoslik uchun ishlatiladi. Ushbu umumiy xususiyatga ega bo’ lgan vositani dispersiv vosita (ko’ plik dispersiv vosita ) deb atash mumkin.
Ushbu atama optika sohasida yorug’ lik va boshqa elektromagnit to’ lqinlarni tasvirlash uchun ishlatilgan bo’ lsa-da, dispersiya xuddi shu ma’ noda tovush va seysmik to’ lqinlar holatida akustik dispersiya va tortishish to’ lqinlarida (okean) har qanday to’ lqin harakati uchun qo’ llanilishi mumkin. to’ lqinlar). Optikada dispersiya uzatish liniyalari bo’ ylab telekommunikatsiya signallarining (masalan, koaksiyal kabeldagi mikroto’ lqinlar ) yoki optik tolali yorug’ lik impulslarining xususiyatidir.
Optikada dispersiyaning muhim va tanish oqibatlaridan biri dispers prizma tomonidan ishlab chiqarilgan spektrda va linzalarning xromatik aberratsiyasida ko’ rinib turganidek, yorug’ likning[2] ranglarining sinish burchagining o’ zgarishidir. Xromatik aberatsiya asosan bekor qilingan aralash akromatik linzalarning dizayni uning Abbe raqami V bilan berilgan shisha dispersiyasi miqdorini qo’ llaydi, bu erda pastroq Abbe raqamlari ko’ rinadigan spektrda katta dispersiyaga mos keladi. Telekommunikatsiya kabi ba’ zi ilovalarda to’ lqinning mutlaq fazasi ko’ pincha muhim emas, faqat to’ lqin paketlari yoki "impulslar" ning tarqalishi; Bunday holda, odamni faqat guruh tezligining chastota bilan o’ zgarishi qiziqtiradi, bu guruh tezligi dispersiyasi deb ataladi.
Barcha umumiy uzatish vositalari, shuningdek, chastota funktsiyasi sifatida zaiflashuvda (uzatish uzunligiga normallashtirilgan) farqlanadi, bu esa zaiflashuvning buzilishiga olib keladi; Bu dispersiya emas, garchi ba’ zida bir-biriga yaqin bo’ lgan empedans chegaralarida aks ettirish (masalan, kabeldagi qiyshiq segmentlar) signalning buzilishiga olib kelishi mumkin, bu esa signal o’ tkazuvchanligi bo’ ylab kuzatilgan nomuvofiq o’ tish vaqtini yanada kuchaytiradi.


Anomal dispersiya
Yorug’lik dispersiyasi birinchi marta 1672 yilda ingliz olimi I.Nyuton tomonidan kuzatilgan. U shisha prizmadan oq yorug’lik o’tganda rangli spektr hosil bo’lishini aniqlagan. Yorug’lik dispersiyasini sindirish ko’rsatkichni aniqlaydigan har qanday usul bilan kuzatish mumkin. Masalan, prizmalardan yorug’lik o’tganda, to’la ichki qaytish hodisasi ro’y berganda va interferension asboblar yordamida. Umumiy holda, yorug’lik dispersiyasi ro’y berganda to’lqin uzunligini kamayishi bilan sindirish ko’rsatkichi orta boradi. Bunga normal dispersiya deyiladi. Lekin shunday hollar ham kuzatiladiki, bunda to’lqin uzunligini kamayishi bilan sindirish kursatkichi ham kamayadi. Bunday dispersiyaga anomal dispersiya deyiladi. Odatda anomal dispersiya yorug’likni yutilish sohasida kuzatiladi.
Moddalar sindirish koʻrsatkichining yorugʻlik toʻlqin (chastotasiga) bogʻliqligi dispersiya deb ataladi. Yorug’lik dispersiyasi deb, moddaning sindirish ko’rsatkichini yorug’lik to’lqin uzunligiga bog’liqligidan yuz beradigan hodisalarga aytiladi.
Ba'zi moddalarda ham normal, ham anomal dispersiyalar kuzatiladi. Anomal dispersiya — yorugʻlik toʻlqinlarining chastotasi ortganda moddaning sindirish koʻrsatkichi kamayishi bilan ifodalanadigan yorugʻlik dispersiyasi. Anomal dispersiya yorugʻlik eng koʻp yutiladigan spektr sohalarida kuzatiladi. Boshqacha aytganda yorugʻlik toʻlqin chastotasi, yorugʻlik toʻlqin uzunligiga teskari proporsional. Bundan kelib chiqib, yorugʻlik toʻlqin uzunligi kamayishi bilan moddaning nur sindirish koʻrsatkichi ham kamaysa, bu moddadagi yorugʻlikning dispersiyasi-anomal dispersiya deyiladi.