Mavzu: Yozma Manbalar

Mavzu: Yozma manbalar Mahsus tarixiy fan sifatida

Reja:

1. Yozma manbalarning ahamyati.

2. Eng qadimgi yozma manbalar.

3. Davlat hukumatlari va me’mor asarlar. Asosiy manbalar

4. Davriy matbuot materiallari statistik manbalar

Yozma manbalar tarixiy manbalarning muxim va asosiy turidir. Insoning ijtimoiy faoliyati kishlarning o`zaro munosabati natijasi o`laroq yaratilgan va o`sha zamonlarda sodir bo`lgan ishtimoiy siyosiy voqealarning o`zida aks ettirgan manba sifatida etirof etiladi. Yozma manbalarning ahamiyati shundaki bizga eng qadimgi bitik va hujjatlar, qadimgi asarlar, davlatlar o`rtasidagi muhim siyosiy yozishma hujjatlar to`g`risida muhim va aniq ma`lumotlar beradi.

Misol uchun avesto kitobi, behustun yozuvlari, ko`k turk bitiklari buyuk alloma faylasuflarning qoldirilgan asarlari qadimgi manba sifatida foydalaniladi. Bu manbalar yurtimizda qadimda bo`lgan ijtimoiy siyosiy voqealarning yoritib beradi.

Misol uchun avesto kitobi, behustun yozuvlari, ko`k turk bitiklari buyuk alloma faylasuflarning qoldirilgan asarlari qadimgi manba sifatida foydalaniladi. Bu manbalar yurtimizda qadimda bo`lgan ijtimoiy siyosiy voqealarning yoritib beradi.

Qadimgi yozma manbalar bizga o`tmishni o`rganishda muhim manbalar hisoblanadi.

Bir guruh olimlar – Fransuz J Darmsteter, Ozorboyjon olimi I Aliyev, “Avesto” Midiya hozirgi Eronning shimoliy g`arbiy qismi va Azarbayjonda yozilgan, desa, ko`pchilik – V.V. Struve. S.P Tolstov, F.Althaym va boshqalar Amudaryo bo`yida joylashgan viloyatlarda, Balh va Xorazm oralig`ida yaratilgan deb hisoblaydilar

Bir guruh olimlar – Fransuz J Darmsteter, Ozorboyjon olimi I Aliyev, “Avesto” Midiya hozirgi Eronning shimoliy g`arbiy qismi va Azarbayjonda yozilgan, desa, ko`pchilik – V.V. Struve. S.P Tolstov, F.Althaym va boshqalar Amudaryo bo`yida joylashgan viloyatlarda, Balh va Xorazm oralig`ida yaratilgan deb hisoblaydilar

Eng qadimgi yozma manbadan Avesto – zardushtiylarning muqaddas kitobi bo`lib yurtimiz haqida juda ko`p ma’lumotlar beradi. Bu kitob miloddan avvalgi VI asr milodning VI asrlarida yozilgan Eron hamda O`rta Osiyo halqlarining qadimgi madaniyati, etiqodi, tili, adabiyoti va qisman tarixini o`rganishda asosiy manba hisoblanadi. Asrning yozilgan joyi haqida turlicha fikrlar mavjud.

Avesto matni to`liq saqlanmagan. Bizgacha uning juda oz qismi yetib kelgan. Avesto kayoniy hukmdorlaridan Vishtasb zamonida kitob holiga keltirilgan. Asrning saqlanib qolgan qismlarini to`plash va kitob holiga keltirish ishlari parfiya podshosi Valgash III (148 - 192) hamda Sosoniylar davrida ham davom etirildi.

Avestoning qo`shiqlari va qissalari Abulqosim Firdafsiyning “shohnoma” dostoniga manba bo`lib hizmat qilgan.

Behustun yozuvlari Eron hukmdori Doro I tomonidan Suza shahri yaqinidagi Behustun qoyalariga 3 tilda Elam, Fors, Bobil tillarida yozilgan.

Behustun yozuvlari Eron hukmdori Doro I tomonidan Suza shahri yaqinidagi Behustun qoyalariga 3 tilda Elam, Fors, Bobil tillarida yozilgan.

Bu qoyada Eronlik askarlar bilan birga Sak, Massaget, So`g`d halqlari Yunonlar bilan bo`lgan janglarda qatnashganliklari va Satrabliklarning ishtimoiy –iqtisodiy – manaviy – madaniy turmush tarzi aks ettirilgan.

Bu yozuvlarning hozirgi yetti guruhi: Lena – Baykalbo`yi bitiklari, Yenisey, mo`g`uliston, oltoy, sharqiy turkiston, o`rta osiyo bitiklari ma`lum. Bu bitiklar o`rta osiyo, shuningdek, O`zbekiston halqlarining arablar istilosi arafasidagi ijtimoiy – siyosiy hamda madaniy hayotini o`rganishga yordam beradi.

Bu yozuvlarning hozirgi yetti guruhi: Lena – Baykalbo`yi bitiklari, Yenisey, mo`g`uliston, oltoy, sharqiy turkiston, o`rta osiyo bitiklari ma`lum. Bu bitiklar o`rta osiyo, shuningdek, O`zbekiston halqlarining arablar istilosi arafasidagi ijtimoiy – siyosiy hamda madaniy hayotini o`rganishga yordam beradi.

Qadimgi turk Manbalari – bular orasida XVII asrda Sibr hamda Mo`g`ulistonda, Oltoy hamda O`rta osiyo , O`bekistonda topilgan Runiy bitiklar alohida qimmatga ega.

Qonunchilik aktlari –turli shakllarda bo`ladi bular –hukumatlar tomonidan e`lon qilingan manefis, farmon, ustav, (maromnoma) qonun va qonunlar majmuasi bo`lishi mumkun.

Qonunchilik aktlari –turli shakllarda bo`ladi bular –hukumatlar tomonidan e`lon qilingan manefis, farmon, ustav, (maromnoma) qonun va qonunlar majmuasi bo`lishi mumkun.

Davlat ish yuritish hujjatlariga davlatning markaziy va mahalliy boshqaruv organlari tomonidan qabul qilingan hisobotlar, qarorlar, farmoyishlar, bildirish nomalar, yo`riqnomalar, bayon nomalar, stenografik hisobotlar xatlar va vaqf nomalar kiradi. Mazkur ish yuritish hujjatlari tadqiqotlarda birinchi darajali manba vazifasini o`taydi.

Parlament vujudga kelganidan keyin u qabul qilgan qarorlar, qonunlar, va mamlakat konustitutsiyasi muhum qonunchilik aktlarini tashkil etadi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.Nabiev A. Tarixiy o`lkashunoslik. — T., 1996.

2.Istoricheskoe kraevedenie. - M., 1980.

3.Istoricheskoe kraevedenie: vopros periodizatsii i izucheniya. – Tver, 1992.

4.Alekseev V.P., Askarov A.A., Xodjayov T.K. Istoricheskaya antropologiya.Sredney Azii. - T.: 1990.

5.Belenitskiy A.M., Bentovich I.B., Bolshakov O.G. Srednevekovy gorod Sredney Azii. - L., 1973.

6.Jabborov I. M. O`zbek xalqi etnografiyasi. — T., 1994.