Mavzu. Yuridik faoliyatda psixik jarayonlarining o'rni va individual xususiyatlar

Tasavvur-

Tafakkur.

Hozirgi davrda, tafakkur psixologiyasi predmeti nima va u nimadan balls etadi, degan savol ko'pchilikni qiziqtirmoqda. M a 'lumki, psixologiya fani tafakkurni o ‘rganadigan yagona fan emas, chunki uning ayrim jihatlarini logika, filosofiya, ha tto kibernetika tadqiq qilmoqda . Shu bois tafakkur psixologiyasi predmetini aniqla sh juda muhim masalalardan biri b o ‘lib qolmoqda.
Umumiy psixologiya darsliklarida tafakkurga berilgan ta 'rif turlicha b o l ib , bunda uning ikkita yoki uchta muhim xususiyati t a 'kidlab o ‘tiladi. J um l a d a n , P.I.Ivanovning dars!igida „tafakkur insonning sh u n d ay aqliy faoliyatidirki, bu faoliyat voqelikni eng aniq, to ‘g ‘ri, t o ‘liq, chuqur va umumiylashtirib aks ettirishga (bilishga), insonning tag‘in ham oqilona amaliy faoliyat bilan sh u g ‘ullanishiga imkon beradik\ deb ta'riflanadi. Ushbu ta 'r ifd a tafakkurning to'la, aniq va umumlashtirilgan holda aks ettirishi ta 'kidlanadi, ammo u n in g xarakterli xusus iya tla r idan bavosita, s o ‘z yordami bilan ifodalanishi muallifning diqqat markazidan chetda qolgan.
M.V.Game zo o kz fikrini „tafakkur voqelikning umumlashgan holda va so‘z hamda o ‘tmish tajriba vositalarida aks ettiri!ishi"dir deya bayon qiladi. Bizningcha, tafakkurga berilgan ushbu ta 'rif uning predmetini to kla ochib berish uchun yetarli emas. Shu bois boshqa manbalarga murojaat qilishga to kg kri keladi.
A.V.Petrovskiy tahriri ostida c h o p etilgan darslikda tafakkurga u shbu shaklda t a 'rif be r iladi: „Ta fakkur — ijtimoiy-sababiy, nutq bilan ch amb a rch a s bogkliq muhim bir yangilik qidirish va ochishdan iborat psixik jarayondir, boshqacha qiiib aytganda, tafakkur voqelikni analiz va sintez q i l ish d a u n i b ev o s i ta va um um l a s h t i r ib aks e t t i r i s h www.ziyouz.com kutubxonasi jarayonidir“ . Bu t a 'rif tafakkur xususiyatlarini yuqoridagilardan k o ‘ra b i rmu n c h a kengroq ochib berish uchun xizmat qila oladi, biroq bu ta 'rifni ham unchalik mukammal, deb b o imay d i .
V.V.Bogoslovskiy tahriri ostida chiqqan darslikda ham tafakkurga berilgan t a 'rifda uning umumlashgan va bilvosita aks ettirish xususiyatlari yoritilgan, xolos. Xuddi shunga o ‘xshash t a 'riflar F.N.Gonobolin, K.K.Platonov darsliklarida ham uchraydi.
Bizningcha, O.K.Tixomirovning darsligida tafakkurning predmeti haq id a to l a r o q ta 'rif berilgan. Darslikda tafakkur predmetiga kiruvchi tarkibiy qismlar quyidagicha ifodalanadi: „Ta fakkur — b u o ‘z mahsuloti bilan voqelikni umumlashtirib, bavosita aks ettirishni xarakterlaydigan, umumlashtirish darajasi va foydalanadigan vositalariga hamda o ‘sha um um l a s hm a l a r yangiligiga bogMiq ravishda turla rga ajratishdan ibora t jarayon, bilish faoliyatidir“ . O.K.Tixomirov ma z k u r t a 'rifda tafakkurning aksariyat jihatlari va xususiyatlarini yaxshi ochib bergan, ammo tafakkur muammosiga yangicha yondashishlaming paydo bolishi ta'rifni yanada mukammallashtirishni taqozo qilmoqda. Psixologiyada hozirgi davrda tafakkurning predmeti to ‘g ‘risida yan a yangi qarash va ta 'riflar yuzaga kelmoqda. Ularning ayr imla r i haqida gapirib o ‘tamiz. S.L.Rubinshteynning nazariyasiga ko‘ra, tafakkurni psixologik jihatdan o ‘rganishning asosiy p redme ti—ja rayon faoliyat sifatida n am o y o n b o ‘lish d ir . Mua llif ta f a k k u r ope ra ts iya la r i, shakllarini tarkib toptirishda — jarayon muammoli vaziyatni, faoliyat fikr yuritishni hal qilish sifatida vujudga kelishini c h u q u r tah lil q i l ib bergan. S .L .Ru b in sh te y n tafakkur to ‘g ‘risidagi g ‘oyani rivojlantirib, uni subyekt faolligining paydo bolishidir , deb aytadi.
A.N.Leontyev tafakkur psixologiyasi predmeti haqida mulohaza yuritib, tafakkurni turli ko‘rinishlarga ajratadi va fikr yur itish fa o liy a ti ekanligini ta n o lad i, lekin uni predme tli-ama liy faoliyat ham deb nomlaydi. Shuningdek, t a f a k k u r s t r u k tu r a s i h am d a fikr y u r i t i s h mo t iv a ts iy a s i t o 'g ‘- ris ida n a z a r iy -m e to d o lo g ik m u am m o l a r n i o ‘r tag a ta sh la y d i . P .Y .G a l p e r i n n i n g f ikriga k o ‘r a , t a f a k k u r b u o r iy e n - ti ro v k a — j a r a y o n , o r iy e n t i ro v k a f a o l iy a t id i r , d cy d i . M u a l l i f p s ix o l o g iy a f a n i b u i n t e l l e k tu a l m a s a l a l a r n i y e c h i s h d a s u b y e k t n i n g t a f a k k u r g a o r i y e n t i r o v k a q i l i s h j a r a y o n i n i o ' r g a n i s h d i r , d e b tu s h u n t i r a d i . P .Y .G a l p e r i n ta f a k k u rn in g b o s h q a j i h a t l a r i n i o 'z in i n g a q l iy h a r a k a t l a r i n i b o s q i c h l i sh a k l la n t i r i s h n a z a r iy a s id a n k e l ib c h i q q a n h o ld a y o r i t i s h g a intiladi.
A .V .B ru s h l in s k iy ta d q iq o t l a r id a t a f a k k u r — b u m u h im y a n g i l ik n i q id i r i s h v a o c h i s h , g i p o t e z a v a n a z a r iy a l a r n i b a s h o r a t q i l i s h , o ld i n d a n p a y q a s h d i r d e y d i . T a 'k id l a s h jo iz k i , y u q o r id a g i mu a l l i f la rd a n f a rq l i o ‘la ro q , A .V .B r u s h linskiy t a f a k k u r n i n g um um l a s h t i r i b , b i lv o s i ta aks e t t i r i s h ;
d a n t a s h q a r i , m u h im yan g i l ik n i iz la s h v a o c h i s h , o ld i n d a n b a s h o r a t q i l i sh xusus iyatla r i m a v ju d l ig in i d a l i l la b k o 'r s a ta d i . „ T a f a k k u r p s ix o lo g iy a s i“ n in g p r e d m e t i h a q id a s o b iq I ttifoq ps ix o lo g la r i bildirilgan f ik r la rg a y a k u n y a s ab , um um i y t a ' r i f b e r i s h n i n g mav r id i ke ldi. P s ix o lo g iy a d a t a f a k k u rg a b e r i lg a n q a t o r tu s h u n c h a l a r m a v ju d . J um l a d a n , j a r a y o n , f ikr y u r i t i s h fao l iy a t i , b a s h o r a t q i l i s h , a n g l a s h i lg a n b i l im - la r, aq l m e z o n i , f ahml i l ik v a b o s h q a l a r . S h u la rg a s u y a n g a n h o id a , t a f a k k u rg a quyidagi s h a r t l i t a 'r i fn i b e r ish m um k i n : t a f a k k u r b u a t r o f -m u h i td a g i v o q e l ik n i n u t q y o r d am i b i la n b a v o s i ta , um um l a s h g a n h o ld a a k s e t t i r u v c h i ps ixik j a r a y o n h am d a i j t im o iy s a b a b iy b o g ‘la n i s h l a rn i a n g l a n g a n , y a n g i l ik o c h i s h g a v a b a s h o r a t qilishga y o ‘n a l t i r i lg a n aq l iy fao l iy a td i r . D em a k , t a f a k k u r p r e dm e t in i b e lg i la sh /n a s h a q q a t i u n i n g m u r a k k a b b i l i sh ja ra y o n i e k a n l ig in i y a n a b i r k a r ra ta sd iq la b tu r ib d i . Q u y id a ta fa k k u r s t ru k tu r a s in i i lo v a qilamiz .