Mavzu. Zoopsixologiya va qiyosiy psixologiyaga kirish. Hayvonlar psixik faoliyatining umumiy tavsifi

Hayvonlar psixik faoliyatining umumiy tavsifi
Hozirgi kunga kelib hayvonlarni fe‘l - atvorini tushuntiruvchi model K.Anoxinni 
fuktsional sistemalar haqidagi ta‘limotidir. Bu ta‘limotga ko‗ra, funktsional 
sistemalar har bir hayotiy jarayonlarni asosida yotadi. Bosh miya strukturalarini 
tanlab, ishga soladi va buni natijasida hayvon o‗zi uchun foydali bo‗lgan harakatni 
sodir qiladi. Agar hayvon maqsadga erishmasa, u yana qaytadan ushbu sistemani 
ishga soladi va oxir - oqibatda o‗zi uchun foydali bo‗lgan ma‘lum bir maqsadga 

---

erishdi. Funktsional sistemalar oddiy va murakkab bo‗lishi mumkin. Oddiy 
funktsional sitsemalar o‗z - o‗zini boshqarish xususiyatiga ega. Ularni ko‗pchiligi 
organizm ichidan tashqariga chiqmaydi. Masalan; qon bosimini bir xil ushlab 
turuvchi fuktsional sistema, yo siydik tarkibini bir xil ushlab turuvchi sistema, 
organizmda issiqlikni bir xil ushlab turuvchi sistema va x. k . Murakkab 
funktsional sistemalar esa hayvon organzmiga bog‘langan. Turli xil fe‘l-atvorlar 
shu murakkab bo‗lgan fuktsional sistemalarga kiradi. 
P.K.Anoxinni nazariyasiga ko‗ra fe’l-atvorni fiziologik arxitekturasi 
quyidagi ketma-ket keladigan davrlardan iborat: 
a) Afferent sintez davri. Bu davrda tashqi dunyodan kelayotgan signallar 
bosh miyada sitezlanadi. Bunday sitez paytida hayvonlarni shu paytdagi kalit 
afferentatsiya muhim ahamiyatga ega. Motivatsiyalar hayvonni o‗sha paytdagi 
ehtiyojiga bog‘liq. Bu ehtiyojlar vital, ideal va sotsial xarakterda bo‗lishi mumkin. 
Motivatsiyada miyani limbik sistemasi va retikulyar formatsiyasi ishtirok etadi. 
―Kalit‖ ta‘sir bor. Masalan: qushlarni berkinishiga ―kalit‖ ta‘sir kalxatni 
ko‗rinishidir. Shu paytdagi sharoit ham muhim ahamiyatga ega. Sharoit yaxshi 
bo‗lmasa funktsional sistema ishga tushmatsdi. Hayvonni xotirasi, ya‘ni tajribasi 
ham hal qiluvchi omillardan biridir. Hayvon o‗z tajribasiga tayanib hozir ishlatish 
mumin bo‗lganlarni xotirasidan tiklaydi.