Mavzu. Zoopsixologiya va qiyosiy psixologiyaga kirish. Hayvonlar psixik faoliyatining umumiy tavsifi

b) O‘rganib qolishlar. Agar ta‘sirotlar doim berib borilsa o‗sha hayvonda 
shu doim berib borilayotgan ta‘sirga moslashish, o‗rganib qolish hayvonni 
reaktsiyasini kamayib qolishi tarzida namayon bo‗ladi. Moslashish yuqori tuzilgan 
hayvonlarda osonroq va tezroq ro‗y beradi. Moslashuvlarni hayvonot olamida ko‗p 
tarqalgani mo‗ljal (orientirli) reflekslardir. Bu reflekslarda dastlab xavfsirash, 
keyinchalik moslashuv sodir bo‗ladi. Bu deyarli hamma hayvonlarda ham sodir 
bo‗ladi.
v) Impriting muhrlanishlar. Jo‗jalar tuxumdan chiqqan paytda kimni yoki 
nimani aniq ko‗rsa o‗shanga ergashib ketavirishadi. K.Lorens 1937 jo‗jalar 
instinktiv ravishda emas balkim muhrlanish yo‗li bilan ota-onalarini tanishadi 
degan fikrni bildirgan va buni imprinting nazariyasi deb ataladi. Imprinting juda 
qisqa vaqt ichida ro‗y beradi qaytalanmaydi, mustahkamlovchi omil kerak emas, 
turlarga xos bo‗lgan belgidir. Imprinting katta yoshli hayvonlarda ham bo‗lishi 
mumkin. Misol; 3.5 soatdan keyin olib kelishsa uni emizmagan. Agar kushlarni 
xurozini boshqa kushlar bilan katta qilingan bo‗lsa u o‗zini zotiga qarashli 
qushlarni emas o‗zi katta bo‗lgan qushlarni makiyonlariga nazarini tashlay 
boshlaydi. Jinsiy imprinting hayvon voyaga etmasdan burun vujudga, keladi.
g) Taqlid qilish. Hayvonlarni bolalari ota-onasiga, kattalarga, boshqa 
hayvonlarga taqlid qilish yo‗li bilan ko‗p xatti-harakatlarni o‗rganadi.
d) Aversiv o‘rganishlar. AQSh olimlari D.Garsiya va R.Kyolling rengen
nurlarini kalamushlarga ta‘sir etkazayotganda ma‘lum bir ta‘mdagi ovqatni 
berishgan. Kalamushlar nur kasaliga uchraganlar va ular davolanib bo‗lishgandan 

---

so‗ng o‗sha ta‘mli ovqatni yeyshmagan. Bu bir vaqtning o‗zidagi o‗rganishlarki, 
buni aversiv o‗rganishlar deb ataladi.
e) Latent o‘rganishlar. Agar chuvalchangni ―T‖ labirintga solib, biz 
xohlamagan tomonga yursa kuchsiz tok bilan urishimiz kerak. Shunda u biz 
xohlamagan tomonga yurmaslikka o‗rganadi. Agar chuvalchangni labirintga 
oldindan 5-10 marta solib yurgizgan bo‗lsak, chuvalchangni o‗rganishi tezlashadi.