Mavzuga tayyorgarlik

IQTISODIYOTNI MAFKURADAN XOLI

ETISH – DEMOKTARIK VA BOZOR O’ZGARISHLARINING ASOSI

Birimchi navbatda iqtisodiy negizi barpo etish va iqtisodiy isloxatlarni amalga oshirish yangi va jamiyat qurishning eng muxim shartidir. Siyosiy kurash botqog’iga botib qolgan bir qancha mamlakatlarning achchiq tajribasi iqtisodiy isloxatlar siyosiy manfaatlariga bo’ysundiril-gan joylarda iqtisodiyot butunlay barbot bo’lishini, ishlab chiqarish xajmmi kamayib ketishini, axolining moddiy axvolini yomonlashib ijtimoiy ziddiyatlar avj olishini ko’rsatmoqda. Iqisodiyot mafkuraviy tazyiqlarsiz, o’ziga xos ichki qonunlrga muvofiq rivojlanishi lozim. Mafkuraviy aqidalarni bataraf etish xo’jalik yiritishning turli ijtimoiy shakllariga nisbatan xayrixox bo’lgan ijtimoiy fikrning qaror toposhiga bozor munosabatlariga mos bo’lgan psixologiyaning va shunga xos iqtisodiy tafakkurning udrik etilishiga ko’maklashadi. Ijtimoiy – iqtisodiy ‘zgarishlarning pirovard maqsadini aniq belgilan olish islox qilishning zamonaviy strategiyasining boshlang’ich nuqtasidir. Bozor i1qtisodiyoti – umumbashariy xodisa bo’lib jaxon svilizatsiyasi rivojlanishi yo’lidagi muqarrar bosqichdir. Jaxon svilizitsiyasining taraqqit tajribasi shuni ko’rsatdiki bozor munosabatlarining rivojlanishi birorta ham mamlakatda tekis va benuqson kechmagan. Bundan tashqari jaxon tajribsi samarali bozor iqtisodiga ko’proq umumiy ijtimoiy qadriyatlar qoirasida o’tish mumkinligini ko’rsatadi. Xar bir iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar xo’jaligi ijtimoiy jihatdan yo’naltirilgan bo’ladi. Bu shuni bildiradiki, ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti to’la to’kis xam bozor iqtisodiyoti xam ijtimoiy iqtisodiy xisoblanadi, iqtisodiy rivojlanish samaradorligi adolat bilan bog’lash maqsadini ko’zlaydi. Bozor xo’jaligi o’z tabiatiga ko’ra ijtimoiy yo’naltirilgan bo’ladi. Ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti O’zbekistonning davlat suveritetining iqtisodiy asosi sifatida olingan, u respublika ijtimoiy taraqqiyotining xozirgi bosqichiga xamda o’ziga xos sharoitlariga ega eng ko’p darajada muvofiq keladi. O’zbekistoning ijtimoiy bozor iqtisodiyotida o’z andozasini yaratishdagi yangi muxim elementlar qatorida quyidagilarni aloxida ajratib ko’rsatish mumkin ;

1. Kishilarning farovonligini oshirishni taminlaydigan pirovard natijaga erishishga qaratilgan ijtimoiy yo’nalish.

2. Iqtisodiyotni barqarorlashtirish muammosini xal etish bilan mexnatga layoqatli axolini ish bilan yetarli darajada taminlagan xolda makroiqtisodiyotni ijtimoiy yo’nalishi.

3. Qiymat, talab va takliflar qonunining amal qilishi asosida barcha xo’jalik yurituvchi subyektlarni ishlab chiqarishning eng ko’p samaran olish yo’lini izlashga undashni taminlovchi bozor mexanizmi foydalanish asosida iqtisodiyot boshqarish.

4. Ishlab chiqarishning bevosita davlat tomonidan boshqarilishidan uzoqlashish , iqtisodiy jixatdan maqsadga muvofiqlikdan kelib chiqqan xolda faoliyat turini, etishtirilgan maxsulot xajmini va xilini ishlab chiqarish xo’jalik aloqalari doirasini aniqlash

5. Investitsiya siyosatining ustuvor jiatlarini tanlashda va chet el sarmoyalarini jalb etishda maqsadga muvofiq shartlarni xorijiy etish iqtisodiy dastakalr va rag’batlardan foydalanish.

6. Bozor munosabatlarini shakllantirishning barcha bosqichlarida, birinchi navbtda axolining ijtimoiy jixatdan kam taminlangan qatlamlari niximoya qilishga qaratilgan kuchli ijtimoiy siyosat o’tqazish.

Tegishli zamin va shart sharoitlar yaratilgan taqdirda bozor mexanizmlarini ishga solish mumkin. Ularga eng avvalo quyidagilar kiradi:

Birinchidan; mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish siyosatini o’tqazish va ko’p ukladli iqtisodiyotni shakllantirish.

Ikkinchidan; baxoni bosqichma – bosqich erkin ko’yish monopoliyatchilikga qarshi qattiq siyosat, iqtisodiy mustaqillikni taminlash asosida sog’lom raqobat muxitini tamilash.

Uchinchidan; gorizantal xo’jalik aloqalarini butun choralar bilan rivojlantirish, bozorni frastrukturasini shakllantirish, bozor sharoitlarida ishlashga qodir bo’lgan kadrlar tayorlash.

To’rtinchidan; axolini ijtimoiy ximoya qilishning keng kechli mexanizmini joriy etish.

Ijtimoiy yo’naltirilgan iqtisodiyot – bu aralash iqtisodiyotdir. Agar bozor ishlab chiqarishni odamlarning o’sib boruvchi va muttasil o’zgarib turuvchi extiyojlariga eng yuqori darajada yo’naltirilgan taminlovchi mexanizm bo’lsa davlat barqarorlikning ximoyalanganlik va ijtimoiy adolatining ijtimoiy kafolati xisoblanadi. Monopoliyatchilikga qarshi tadbirlarni amalga oshirish ishlab chiqaruvchining istemolchi ustidan tazyiqini tugatish iqtisodiyotning muvaffaqiyatli rivojlanishiga, raqobat muxit shakllanishiga bozorning tovarlar va xizmatlar bilan boyishiga olib kelishi kerak.Bozor iqtisodiyotiga bosqichma bosqich o’tish ko’p bo’g’inli infrtastuksurasini yaratishni talab qiladi. Infrasturturaga ega bo’lmasdan bozor mexanizmlari to’liq ishlamaydi. Zamonaviy infrastrukturani yaratish bozor munosabatlariga xaqiqiy madaniy – marifiy xarakter baxsh etish, stixiyaga ega va boshboshdoklikka yo’l qo’ymaslik imkoniyatini beradi. Faqat rivojlangan ijitimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga ega bo’lgan jamiyatgina respublikaning davlat mustaqilligini va iqtisodiy qudratini taminlashi mumkin.