Ер ости сувларининг геофизик жараёнлардаги аҳамияти Кўчкилар кетиши ер ости сувларининг бевосита қатнашувида рўй беради. Улар тоғларда, дарё водийларида, жарликларда, денгиз қирғоқларида, табиий чуқурликларда, кўллар ва сув омборлари қирғоқларида вужудга келади. Кўчки кетишига сабаб сув ўтказмайдиган қатламнинг қия жойлашишидир. Ер ости сувлари ўзи билан кичик заррачаларни оқизиб туша бошлайди, натижада юқори ва пастки қатламлар орасидаги тортишиш кучини камайтиради. Ер ости сувларининг геофизик жараёнлардаги аҳамияти Бунинг оқибатида тоғ жинсларининг бир ёки бир неча қатлами умумий массадан узилади (ёриқ ҳосил бўлади) ва пастга сурилиб тушади. Кейинги кўчки кетмаслиги учун қиялик кичик бўлиши керак. Агар кўчки материали сув билан олиб кетилса, ҳодиса яна такрорланиши мумкин. Кўчкилар аҳолига ва халқ хўжалигига катта зиён этказувчи ҳодисалардан саналади. Ер ости сувларининг геофизик жараёнлардаги аҳамияти Карст ҳодисалари тез эрувчи тоғ жинслариоҳактош, гипс, доломитлар учрайдиган ҳудудларда кузатилади. Уларнинг эриши туфайли тоғ жинслари орасида ёриқлар, бўшлиқлар ва йирик ғорлар вужудга келади. Карст атамаси Балкан яриморалидаги Карст номли плато (Жанубий словян тилида КРСТ-қоя тош демакдир) номидан олинган. Ер ости ва усти сувлари таъсирида тоғ жинсларининг эриши ва емирилиши ҳамда уларнинг олиб кетилиши жараёнида пайдо бўлган релеф шаклларидир. Ер ости сувларининг геофизик жараёнлардаги аҳамияти Карст областларида дарё тармоқлари кам ривожланган бўлади. Чунки ёққан ёғин тез шимилиб, ер сиртида оқим ҳосил бўлмайди. Карст ҳудудларидаги дарёларнинг суви дарё узунлиги бўйича камайиб ёки бирдан кўпайиб туриши мумкин. Баъзан сув ер остига ўтиб, ер ости оқимини ҳосил қилади. Карст дарёлари Кавказда (Шаара, Чешура), Ғарбий Грузия ва Уралда учрайди. Ер ости кўллари ҳам шу карст ҳодисаси туфайли вужудга келади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
