Juftlashmagan elektronga va shuning uchun ham ishg‘ol qilinmagan valentlikka ega bo‘lgan zarrachalar erkin radikallar deyiladi.
Yuqorida aytilganlarga ko‘ra, metan bilan xlor o‘rtasidagi reaksiya erkin radikallar mexanizmi bo‘yicha boradi. Metil radikali (sekundning bir necha ming ulushidagina mavjud bo‘ladigan) xlorning boshqa molekulasi bilan reaksiyaga kirishib, atomlar o‘rtasidagi bog‘larni uzadi va juftlashmagan elektronli erkin xlor atomlarini ajratib chiqaradi.
Metan quyosh nuri ta’sirida xlorlansa, reaksiya portlash bilan borib, vodorod xlorid va ko‘mir hosil bo‘ladi:
CH4 + 2Cl2 4HCl + C
Nitrat kislota ta’siri. Oddiy sharoitda konsentrlangan nitrat kislota to‘yingan uglevodorodlar bilan reaksiyaga kirishmaydi. Yuqori temperaturada uglevodorodlarni oksidlab, uglerod (II) oksidga, hatto spirt, aldegid, keton va kislotalarga aylantiradi. Suyultirilgan nitrat kislota bilan to‘yingan uglevodorodlar birga qizdirilganda uglevodoroddagi vodorod atomi nitrat kislota qoldig‘i (NO2) bilan almashinadi va natijada nitrobirikma hosil
bo‘ladi. Bu reaksiya nitrolash reaksiyasi deyiladi:
R — H + HO — NO2 R — NO2 + H2O C6H14 + HO — NO2 C6H13NO2 + H2O
geksan nitrogeksan
Bu reaksiyani rus olimi M.I. Konovalov kashf etgani (1888- yil) sababli Konovalov reaksiyasi deyiladi.
Nitrolash reaksiyasi bilan bir qatorda, oksidlanish reak- siyasi ham sodir bo‘ladi. Masalan, uglevodorodlarni nitrat kislota bilan nitrolashda kislotaning taxminan 40%i nitrolash uchun, qolgani esa oksidlanish uchun sarf bo‘ladi.
Metan nitrolanganda uning deyarli hammasi nitrometanga aylanadi.
CH4 + HO — NO2 CH3 — NO2 + H2O
nitrometan
Do'stlaringiz bilan baham: |
