Maxsus psixologiya oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya tiflopsixologiya toshkent 2013
Download 6.98 Mb. Pdf ko'rish
|
Maxsus psixologiya. Mo\'minova L.R.
- Bu sahifa navigatsiya:
- I l l bob. AQLI ZAIF 0 ‘QUYCHILAR SHAXSI 3.1. Aqli zaif o‘quvchining shaxsi va shaxslararo munosabat xususiyatlari
|
Savol va topshiriqlar
1. Aqli zaif bolalarda nutq buzilishi turlarini aytib bering. 2. Aqli zaif bolalar nutqining fonetik va grammatik tomondan buzilishini misollar bilan asoslang. 3. Aqli zaif bolalarda leksika va bogiangan nutqning buzilishi. 4. Aqli zaif bolalarda yozma nutq buzilishlari. 58 I l l bob. AQLI ZAIF 0 ‘QUYCHILAR SHAXSI 3.1. Aqli zaif o‘quvchining shaxsi va shaxslararo munosabat xususiyatlari Shaxs haqida ta ’rif berilganda, rus psixologi S.Y Rubinshteyn- ning fikrlariga to‘xtalmoq kerak. Olimning ta ’kidlashicha, odam o‘zidagi takrorlanmas xususiyatlarga ko‘ra individualdir. Odam o‘z atrofidagilarga, borliqqa bo‘lgan ongli munosabati, uning biror-bir faoliyat bilan shug‘ullanishi esa uning shaxs ekanligidan dalolat be radi. Shaxs odamning atrofga boigan munosabatlarini va o‘z-o‘ziga boigan munosabatini belgilaydi Odamning atrof-muhitga boigan munosabatlari uning dunyoqarashida, ishonchlarida va boshqalarga boigan munosabatlarida eng muhimi, uning faoliyatida ifodalana- di. Shaxs — bu ongga ega boigan, m aium ijtimoiy-iqtisodiy for- matsiyada yashaydigan, m aiu m bir faoliyat bilan shug‘ullanadigan individdir. Shaxs tarkib topishi uzoq muddatli, murakkab va tarixiy jara- yondir. Shaxs xususiyatlari ruhiy jarayonlarining kechishiga ta’sir etadi. Shaxsning yo‘nalganligi, qiziqishlari va boshqalar barcha ruhiy jara- yonlariga tanlanganlik tabiatini kasb etadi. Shaxs xususiyatlari atrof- muhitni aks ettirishda ham ahamiyatga ega. Masalan, ayrim odamlar atrof-muhitni oson va tez idrok etsalar, boshqalar esa atrof-muhitni eshituv, harakat va boshqa analizatorlar yordamida idrok etadilar. Oligofrenopedagogikaning asoschilaridan biri E.Segen ta’kidlab o'tgan aqli zaif bolalardagi «xohishning yo‘qligi» shaxs shakllanishi- da qator qiyinchiliklar keltirib chiqaradi. L.V. Zankov ham aqli zaif bolalar shaxsidagi qator kamchiliklar haqida batafsil m aium otlar be radi. Aqli zaif bolalar shaxsidagi disgarmoniya, nomutanosiblik ular shaxsining rivojlanishidagi yetakchi kamchiliklardandir. N.L.Kolominskiy tomonidan aqli zaif bolalar shaxsiy sifatlari- ning shakllanishi yordamchi maktablarda qanday kechishini qa tor tajriba ishlari bilan tekshiradi. Bunda, aqli zaif bolalarga sinf jamoasining ta ’siri masalalari ochib beriladi. 59 Har bir shaxs ijtimoiy mavjudod bo'lganligi sababli atrofdagi boshqa odamlar bilan o'zaro munosabatga kirishmay turib mut- laqo yashay olmaydi. Inson shaxsining guruh va jamoadagi muno- sabatlarini ijtimoiy psixologiya fani o‘rganadi. Ijtimoiy psixologiya ta ’limotiga ko‘ra, 2 xil guruh farqlanadi. Ulardan birinchisi shartli guruh, ikkinchisi esa haqiqiy, real guruhdir. Odamlarning m a’lum belgilariga, ya’ni yoshiga, jinsiga, millatiga, kasbiga qarab shartli guruhlar tashkil qilish mumkin. M a’lum jamiyatda ishlab, odam lar bilan haqiqiy munosabatga kirishish yo‘li bilan hosil bo‘lgan guruhni real guruh deb ataymiz. Masalan, talabalar guruhi, ish- chilar guruhi, oila va shu kabilar real guruhlarga misol bo'la oladi. Shaxsning shartli va real guruhidan tashqari referent gu ruhi ham bo'ladi. Har bir shaxs o‘z referent guruhiga ega bo‘ladi. Referent guruhdagi odam lar shaxsga har tomonlama yoqadi, shu sababli shaxs ularni hurmat qiladi va aytgan gaplariga quloq so- ladi. Masalan, o‘smir na ota-onasi, na sinf rahbarining gaplariga mutlaqo kirmasligi mumkin. Chunki o'sm irning ko‘chada o'z referent guruhi bo‘ladi. Shuning uchun tarbiyachi, sinf rahbari va ota-onalar bolalarning ishonchlarini qozonib, ular uchun refe rent guruh bo'lishga harakat qilishlari zarur. Aqli zaif bolalar ham sog'lom bolalar singari mehnat va o'qish faoliyatlarida mu- omalaga kirishadilar. Sinfda o'quvchilar faoliyat birligi, qarash- larning o'xshashligi, qiziqishlarining bir-birlariga mos kelishlari bilan muomalaga kirishadilar. Aqli zaif bolalar orasida shunday bolalar ham borki, ularning umuman o'rtoqlari yo'q, sinfdoshlari bilan hech qanday aloqasi bo'lmagan hollar ham uchraydi. Max sus maktabning har bir o'qituvchi va tarbiyachisi shaxslararo mu- nosabatlarning psixologik xususiyatlarini yaxshi bilishlari kerak. Shaxslararo munosabatlar mazm unini o'rganish asosida har bir aqli zaif bolani to'liq o'rganish mumkin. Bu bilimlar ta ’lim -tarbi ya ishlarini yaxshi yo'lga qo'yishda yordam beradi. Ushbu muam- moga bag'ishlangan ilmiy-tadqiqot ishi G.Berdiyev tomonidan amalga oshirilgan. M uallif o'z tadqiqoti davomida sog'lom va aqli zaif bolalarning shaxsiy munosabatlari, guruhlar, yetakchilar, ras- miy va norasmiy yetakchilar bobida juda qimmatli m a’lumotlarni qo'lga kiritgan. 60 |
