Maxsus psixologiya oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya tiflopsixologiya toshkent 2013

Kuzatish metodi. 
Bu metodga ko'ra kuzatish aniq reja asosida 
olib borilishi va natijalar qayd varag'iga yozib borilishi kerak. Bola 
kuzatilayotganini bilmasligi lozim. Agar bola bu holatdan xabar- 
dor bo'lsa, bu metod tabiiyligini, haqqoniyligini yo'qotadi. Kuzatish 
jarayonida tekshiruvchi faqat bolaning tashqi holatlarini ko'rishi 
mumkin: bolaning amaliy faoliyati, m a’noga ega xarakterlari va h.k. 
Biroq psixolog tashqi" holatlarni kuzatish bilan cheklanmay, mana
131

---

shu tashqi holatlar zamirida yashiringan psixik jarayonlar sifat va 
holatlarini to‘g‘ri aniqlay bilishi lozim. Kuzatish metodida asosiy 
urg‘u tashqi holatlarni ta’riflashga emas, ulardan to'g'ri xulosalar 
chiqarishga qaratiladi.
Produktiv faoliyatni tahlil qilish metodi. 
Bola faoliyati mah- 
suliga bolalar chizgan rasmlar, applikatsiya, qurish-yasash, turli 
o'yinchoqlar, yasagan narsalari, ular tomonidan yozilgan she’r va 
ertaklar kiradi. Bunda bolalarning o'z ixtiyorlariga ko'ra mustaqil 
bajargan faoliyat mahsuli alohida ahamiyatga ega. Masalan: bola 
rasmda aks ettirgan predmet bilan bolaning tasavvuri o'rtasidagi 
aloqani aniqlash mumkin.
Laborator va tabiiy eksperiment metodi. 
Laborator eksperiment 
laboratoriya sharoitida, maxsus qo'llanm a va vositalar yordami­
da amalga oshiriladi. Bunda tekshiriluvchi o'zining tekshirila- 
yotganligini biladi. Notanish sharoit, ayniqsa, apparaturalardan 
foydalanish bolaga o'zgacha ta’sir etib, uning xulq-atvorida, 
o'zini tutishida o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. Bola hatto 
topshiriqlarni bajarishdan bosh tortishi mumkin. Shuning uchun 
eksperiment jarayonida qiziqarli o'yinlardan foydalanish tavsiya 
etiladi.
Tabiiy eksperiment kundalik tabiiy sharoitda (dars, muloqot, 
o'yin) olib boriladi. Bunda bolalar ularga tavsiya etilayotgan o'yinlar, 
topshiriqlar ma’lum bir maqsadda berilayotganini bilmaydilar.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga nisbatan qo'llaniladigan 
tabiiy va laborator eksperiment metodlarida keskin farqlar kuzatil­
maydi, chunki har ikkalasida ham bolalar o'zlari uchun qiziqarli 
bo'lgan faoliyat turi bilan mashg'ul bo'ladilar.
Psixologik-pedagogik tadqiqot vazifalarini bajaruvchi eksperi­
ment psixologik-pedagogik eksperiment deb nomlanadi.