Maxsus ta’limi vazirligi urganch davlat pedagogika instituti

6 3
Elektroletdan tok о‘tganda elektrolet ham, kо‘proq molekulalari ham ionlarga ajraladi, ya’ni Na₃AlF₆→3Na+AlF ³-Al₂O₃→Al³+Al ³-Al³ ion katodga borib u yerda zaryadsizlanadi: Al³+3e=Al₁₀
Ajralgan alyuminiy vannaning tubiga chukadi. Elektroletda giltuproq kamaygan sari vannaga giltuprok qushib turiladi (1.32-rasm). AlO₃³ – anodga borib unda zaryadsizlanadi-da alyuminiy oksidga aylanadi va kislorod ajratadi. Ajralgan kislorod anod uglerodi bilan reaksiyaga kirishib, uglerod, oksid, korbonat, angidrid hosil qiladi va bu gazlar atmosferaga chikarib yuboriladi. Vanna tubiga yigilgan suyuq alyuminiy har 3-4 sutkada chiqarib turiladi. Olingan alyuminiyda kiriolit, giltuprok, gazlar va boshka qushimchalar kisman aralashgan bо‘ladi. Shu sababli uni bu aralashmalardan tozalash maqsadida xlor bilan ishlanadi, ya’ni suyuq alyuminiy orqali bir necha minut xlor utkaziladi. Agar juda toza alyuminiy olish zarur bо‘lsa, tozalashning elektroletik usulidan foydalaniladi.Bu usulda anod sifatida tozalanadigan alyuminiy, katod sifatida toza alyuminiy, elektrolet sifatida esa biror xlorid yoki ftoridning suvdagi eritmasi olinadi.Elektrolez davrida anod erib, ajralgan alyuminiy katodga utiradi.Qushimchalar esa vanna tubiga chukadi. GOST 1169-64 ga kura ishlab chiqariladigan alyuminiy 3 gruppaga bо‘linadi.
I - gruppaga nixoyatda toza alyuminiy kiradi. Bunday alyuminiyda sof alyuminiyning miqdori 99,999% dan kam bо‘lmaydi va u A- 999 deb markalanadi. II – gruppaga juda toza alyuminiy kiradi.Uning A-995; A-99; A-97; A-95;
markalari buladi.
III – gruppaga esa texnikaviy toza alyuminiyning A-85; A-8; A-7; A-6; A-5; A-0; va A markalari bо‘ladi. A markali alyuminiydagi kushimchalar mikdori 1% ga yetadi (1.33-rasm). Alyuminiydan elektrotexnikada ximiyaviy apparatlar tayyorlashda foydalaniladi.
Mis ishlab chiqarish.Homaki misni mahsus konvertorlarda suyuq shteyndan havo haydash yuli bilan olish usuli mavjud. Konvertorga shteynni quyishdan avval konvertor shunday holga keltiriladiki, uning ogzidan shteyn quyilganda u havo

1. 
   b)
   

1.33-rasm.Mis rudalari
xaydadigan furma teshiklaridan oqib ketmasligi kerak. Keyin esa uning ogzidan avvalo suyuq shteyn, uning yuzasiga esa flyus (qumtuprok) solinadi, sungra 0,8- 1,2 at bosimdagi havo trubadan furma orqali xaydalib konvertor ish xolatiga keltiriladi. Shu vaqtdan ish jarayoni boshlanadi. Shteynning zichligi misnikidan kichik bulganligi uchun ish davomida bir necha bor tuldirilib turish bilan konvertor sigimidan tо‘la foydalaniladi.
Konvertorda о‘tadigan jarayonni 2 ta bosqichga bо‘lish mumkin.

1. 
   Bu bosqichda temir (II)-sulfid oksidlanadi va hosil bulgan temir (II)-oksid qumtuprok bilan birikib shlak hosil qiladi.²⁹
   

2FeS+3O₂=2FeO+2SO₂^↑+Q

2. 
   Bu davrda konvertorda qolgan Cu₂S havo kislorodi bilan reaksiyaga kirishishi uchun qulay sharoit tugiladi.
   

2Cu₂S+3O₂=2Cu₂O+2SO₂^↑+Q kkal (kj)
Hosil bо‘lgan Cu₂O qolgan Cu₂S bilan reaksiyaga kirishib misni qaytaradi. Cu₂S+2Cu₂O =6Cu+2SO₂^↑-Q kkal (kj)

1. 
   b) c)
   

1.34-rasm. Misdan tayyorlangan maxsulotlar
Bu jarayon 15-20 soat davom etadi va maxsulot konvertorning og‘zidan chiqariladi. Homaki misning 98,5-99,5 foizi mis, qolgani qо‘shimcha metallar (Fe, Ni, Pb, va boshqalardan iborat bо‘ladi) (1.34-rasm). Xomaki misdan quyma plitalar olinadi. Undan texnika maqsadlari uchun foydalanib bо‘lmaydi, chunki uning tarkibida 0,05-1,5% gacha qо‘shimchalar bо‘lganligi uchun bunday misning mexanikaviy va fizikaviy hossalari yomon bо‘ladi. Bunday mislarni texnikada ishlatish uchun, qо‘yidagi 2 usulda tozalanadi. a) termik usul: b) elektrolez yuli bilan.

1.