Mazkur to’plam Respublika ta’lim markazining Tasviriy san’at va
Download 0.67 Mb. Pdf ko'rish
|
|
26
gumbaz bir – biri bilan uzviy va mustakam bog’langan. Ularning uyg’unligi va mustahkam turishi binoga alohida musiqaviy ohang kiritgandek bo’ladi. Bir oz mungli ko’ringandek bino abad uyqudagilar uchun nihoyatda sokin va mungli sukut saqlayotgandek tuyuladi.
6 – “Ansambl” guruhiga berilgan savollar: 1. Temur va Temuriylar davrida me’morchilik. Shohizinda me’moriy majmuasi. 2. Registon me’moriy majmuasi 3. Shayboniylar davrida Buxoro me’morligi. 4. Xiva me’morligi.
Temur va Temuriylar davrida me’morlik san’ati nihoyatda rivojlandi. Bu davrda me’morlikda birinchi bor vujudga kelgan yirik va murakkab me’morlik majmualari muhim o’rinni egallaydi. Me’morchilik yodgorliklarini rangli koshinlar bilan boyishi katta badiiy – estetik ahamiyat kasb etadi. Albatta, rangli bezak O’rta Osiyo me’morligida avval ham bo’lgan lekin XIV asrga kelib bino ichki va ayniqsa tashqi pardozida bu uslub alohida o’rinni egallay boshladi. Sirli sopol taxtachalardan ishlangan rangli koshinlar XIV asr oxiridan keng tarqaldi. Temur nafaqat o’z ona shahri Kesh va poytaxti Samarqandda, balki o’z tasarrufidagi yerlarda ham hashamatli binolar qurdirdi.
Shohizinda me’morlik majmuasi Afsonaviy Afrosiyob yonbag’riga XI – XII asrlarda mavjud maqbaralar o’rniga qurilgan. Bu yer musulmonlarga qadar ham muqaddas sajdagoh joyi bo’lgan. Afsonalarga ko’ra bu yerda avliyo Qusam ibn Abbos maqbarasi bo’lib, go’yo u shu yerda tirilib yer ostiga kirib ketgan va oxiratgacha o’sha yerda yashashga qaror qilgan. «Shohizinda» - «tirik shoh» nomi shu yerdan olingan. Hozirgi Shohizinda majmuasi ko’rinishi XIV – XV asrlarning birinchi yarmida shakllangan. U 1434 – 1435 yillarda Ulug’bek tomonidan qurdirilgan peshtoq bilan boshlanadi. Ulug’bek rasadxonasi uch qavatli bo’lib ichki qismi rasmlar bilan bezatilgan. Unda tabiat manzaralari keng o’rinni egallagan.
Go’ri Amir maqbarasi (1404 – 1405) sodda me’morlik shakllardan – sakkiz qirrali asos, silindrik baraban va qirrali ko’k moviy gumbazdan tashkil topgan. Binoning ichki qismi ham juda serjilva. Uning ichki devorlari marmar bilan pardozlangan. O’yma va rangli, shuningdek, oltin suvi yuritilgan naqshlar bilan ichki qismiga alohida fayz bergan. 27
Shayboniylar davrida Imonqulixon xizmatida bo’lgan Yalangto’sh nomli amaldor Samarqanddagi katta qurulishlarga homiylik qildi. Uning mablag’i hisobiga Registon maydoni to’liq shakllandi. U avval qurilgan Ulug’bek madrasasi (1417 – 1420) qarshisiga mahobatli Sherdor va uning yoniga Tillaqori madrasalarini qurdirdi. (Tillaqori m 1646 – 1660, Sherdor m. 1619 – 1936). Sherdor madrasasi peshtoqida real tasvir (yo’lbars, quyosh, odam qiyofasi), boshqa obidalarda islimiy va girih usulidagi naqshlar, suls uslubida bitilgan yozuvlar aks ettirilgan.
Shayboniylar davrida Buxoro Markaziy Osiyoning yirik shaharlaridan biriga aylandi. Shaharda Temuriylar davrida qurilgan binolarga o’xshash hashamatli binolar qad ko’tardi. Peshtoqlari bir – biriga qaratib qurilgan qo’sh madrasalar qurildi. Buxorodagi markaziy ansambllardan Katta Kalon Jom’e masjidi va Mir Arab madrasasi ham shu uslubda barpo etildi. XIV asrda Buxoro yaqinida Chor – Bakr majmuasi barpo etildi.
Buxorodagi Kalon masjidi minorasi (balandligi 60 m, O’rta Osiyodagi eng baland minora) g’ishtning badiiy imkoniyatlari bino tashqi bezagini belgilashda muhim ro’l o’ynagan. Aslida g’isht minora yuzasi naqshini tashkil etuvchi birdan – bir element bo’lib qolgan. Ularning taxlanishi va turish holati hisobiga yuza o’ziga xos ko’rinish va latofat kashf etgan.
XVIII asr oxiri XIX asr boshlarida Xivaning mashhur yodgorliklari o’zining tugallangan ko’rinishiga ega bo’ladi. Darvozalar, karvonsaroylar va madrasalar hisobiga shahar ko’rki ochiladi. Pahlavon Mahmud maqbarasi, Tosh hovli kabi yodgorliklari bugungi kunda bezakdorligi hamda go’zalligi bilan kishilarni hayratga soladi. Islomxo’ja minorasi shaharning ajoyib me’morchilik yodgorligi hisoblanadi.
Fikr – almashuv hamda bahs – munozara uchun ajratilgan vaqt payoniga yetgan har bir guruh yetakchisi navbatma – navbat berilgan tarqatma savollar yuzasidan so’zga chiqadi. Boshqa guruhlar tomonidan berilgan qo’shimcha savollarga ham javob beradi.
28
Darsni yakunlash: Vazifalari qaysi guruh a’zolari qanday yoritib bera olganliklari muhokama qilinadi, baholanadi.
1. O’quvchilar bilimini sinash
5 ball 2. Yangi mavzuni o’zlashtirganligi 5 ball
3. Guruh nomiga rasm ishlash
5 ball
Jami: 15 ball
Uyga vazifa: Me’morchilik tarixiga oid materiallar, me’moriy obidalarning fotoreproduksiyalarini yig’ish. Interfaol usulining “Zanjir” mashqiga tayyorgarlik ko’rib kelish. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Umumiy o’rta ta’limning Davlat Ta’lim Standarti va O’quv dasturi. 1999 – yil, 6 – maxsus son. 2. Tasviriy san’at, 7 – sinf uchun. Toshkent – 2002 Asqarali Sulaymonov, Ne’mat Abdullayev. 3. Maktabda tasviriy san’atni o’qitish metodikasi. Toshkent – 2004. Rahim Hasanov 4. O’zbekiston tarixi, 6 – sinf uchun. 5. O’zbekiston tarixi, 7 – sinf uchun. 6. Ilg’or pedogogik texnalogiya. Baliqchi – 2006. B.Do’monov
29
“Kitobat san’atining badiiy-grafik elementlari” mavzusida 7-sinf uchun ochiq dars
I.Mavzu: Kitobat san’atining badiiy-grafik elementlari Topshiriq: Kitobat muqovasining eskizini ishlash. 1. Maqsad: Ta’limiy -o’quvchilarga kitobning badiiy-grafik elementlari va funksiyalarini tushuntirish hamda amalda bajarishga o’rgatish. Tarbiyaviy-kitob insonning do’sti ekanligi, uni har doim qadrlash va e’zozlash kerakliligini o’quvchilar ongiga singdirish. Rivojlantiruvchi-o’quvchilarning shaxsiy hayotida kitobat san’ati an’analariga amal qilish va uni ijobiy davom etirishga intiltirish. 2. DTS talablari: Kitob san’atining tarixi, uning o’ziga xos xususiyatlari, tasviriy usul va vositalari, kitob bezovchi rassomlar haqida ma’lumotga ega bo’lish. 3. Dars tipi: Yangi bilim berish. Mustahkamlash. Ijodiy ish. Dars turi: Noan’anaviy. Aralash metodlar. 4. Jihozlar: 7-sinf darslik kitobi, I.Karimov «Yuksak Ma’naviyat- Yengilmas kuch» asari, A.Kodiriy «O’tkan kunlar» romani, «O’tkan kunlar» romaniga o’qituvchi tomonidan ishlangan badiiy-grafik elementlar eskizlari, o’quvchilar tomonidan ishlangan muqova eskizlari, videoproyektor, DVD, o’quv plakatlari. 5. Material: Oq qog’oz (A4), qalam, guash, akvarel bo’yoqlari, mo’yqalamlar, flomasterlar 6. Metodlar: «Aqliy hujum» «Zanjir mashqi», «Suhbat», «Musobaqa», «Test», «Boshqotirma». 7. Tasviriy san’at atamalari: Muqova, supermuqova
Darsning borishi: II.Tashkiliy qism: a) O’quvchilarning-darsga tayyorligini va sinf xonasining-gigiyenik holatini nazorat qilish. b) O’quvchilarga bugungi darsni musobaqa usulida o’tkazilishini aytib o’tish va sinfni 7 ta kichik guruhlarga bo’lib olish. s) Dars qoidasi, rejasi, baholash mezoni bilan tanishtirish. (sinfdagi o’quvchilar 7 guruhga bo’linadi, sardorlari tayinlanadi. Har bir guruhga kartochkalar beriladi. Guruh sardorlari kartochkalariga o’zlarining tanlagan nomlarini yozib qo’yishadi. Guruh nomi mavzuga oid tanlanadi. Sinf taxtasiga kamalakning rangidan iborat cho’ntakli «Bo’yoqlar taxtasi» ilingan. Dars davomida har bir to’g’ri topilgan javob, bajarilgan topshiriqlar uchun guruh sardori nomi yozilgan kartochkani «Bo’yoqlar taxta»sidagi o’zlari tanlagan rangli cho’ntakka solib turadi. Dars nihoyasida rangli cho’ntaklardagi 30
kartochkalar sanab chiqiladi. Kaysi guruh kartochkalari ko’p bo’lsa, o’sha guruh bugungi darsning-g’olib guruhi ya’ni iqtidorli o’quvchilar guruhi hisoblanadi).
O’quvchi o’zini-o’zi baholab boradi Baholash mezoni O’tilgan dars bo’yicha: 1. Nazariy bilim «Zanjir Mashqi»-
5 ball 2. Uy topshiriqlari tahlili-
5 ball Yangi mavzu bo’yicha: 3. Reproduksiyalar tahlili, savol-javob-
5 ball 4. Mavzu matnidagi bajarilgan mustaqil ish- 5 ball
5. Mustahkamlash. Test. Boshqotirma-
5 ball Jami:- 25 ball
25:5q 5 ball Kirish (Aqliy hujum, suhbat)
Aziz o’quvchilar! Mana shunday jannatmakon, tinch , osoyishta, mehmondo’st yurt O’zbekistonda tug’ilib o’qib, uqib, ulg’ayib bormoqdasiz. Prezidentimiz I.AKarimovning «Yuksak
Ma’naviyat-yengilmas kuch»asarining148-sahifasidan o’qib beriladi: «Hozirgi kunda milliy ma’naviyatimiz rivojini tasviriy san’at namunalarisiz tasavvur etib bo’lmaydi. O’zbek rassomlarining keyingi yillarida samarali ijod qilib, yangi-yangi yutuqlarni qo’lga kiritayotgani, bu sohaga ko’plab yosh iste’dod egalari kirib kelayotgani uning ravnaqi istiqbolidan dalolat beradi». Savol: Bu kimning asariga ishlangan badiy-grafik elementlar? Javob: Bu
A.Kodiriyning «O’tkan
kunlar» asariga
ishlangan illyustratsiyalar.
Bukletli illyustratsiyalar namoyish qilinadi. Prezidentimiz I.Karimovning «Yuksak Ma’naviyat-yengilmas kuch» asaridan o’qib beriladi. (55-bet).
«Oilaviy tarbiya masalasida xatoga yo’l qo’ymaslik uchun avvalo qaysi xonadondagi ma’naviy iqlimni o’zaro hurmat, ahloq-odob, insoniy munosabatlar asosida qurish ayni muddao bo’lur edi, bu haqda gapirganda, men mumtoz yozuvchimiz A.Kodiriyning «O’tkan
kunlar» asaridagi qahramonlarning o’zaro muomala va muloqotlari, ularning hatto kichik farzandlarini ham «siz»lab gapirishi misolida ota-bobolarimizning oila ma’naviyatiga qanchalik katta e’tibor berganiga ishonch hosil qilaman.
Shu nuqtai nazardan qaraganda, bugungi kunda ham yurtimizda ana shunday go’zal ahloq mezonlari bilan yashab kelayotgan o’g’il-qizlarni shu ruhda tarbiyalayotgan ko’plab ibratli oilalar barchamizda havas uyg’otishi tabiiydir».
31
1. Savol: Bu yil O’zbekistonimizning mustaqilligini necha yilligini nishonlaymiz? Javob: 18 yilligini 2. Savol: 2009 yil qanday yil deb nomlandi? Javob:
Kishloq taraqqiyoti va farovonligi yili. 3. Savol: Biz qanday davlat quryapmiz? Javob: Huquqiy demokratik davlat. 4. Savol: Diyorimizda sohibqiron A.Temir tavalludining necha yilligi nishonlanmoqda? Javob: 673 yilligi 5. Savol: O’zbekiston poytaxti Toshkent shahrimizning barpo etilganligini necha yilligi diyorimizda nishonlanmoqda? Javob: 2200 yilligi. 6.Savol: Prezidentimiz I.Karimovning «Yuksak Ma’naviyat yengilmas kuch» asari qachon nashr ettirildi? Javob:
2008 yil, aprel oyida. 7. Savol: Komil inson kim? Javob:
Barakalla, bolalar! Vatanimizning kelajagi uchun sizlar ham har tomonlama mukammal shaxs «Komil inson» bo’lib yetishinglar. Har bir guruh «Bo’yoqlar taxtasi»dagi kamalakning 7 ta rangidan biriga izohli so’z, she’r aytib rangli cho’ntak tanlashadi va guruh sardori kartochkasini solib qo’yadi. 1. Sariq rang - muqaddaslik, yorug’lik, quyosh ramzi 2. Zarg’aldoq - kayfiyatni yaxshilaydi va ishtahani ochadi. 3. Kizil rang - g’alaba, shodlik va xursandchilik ramzi. 4. Yashil rang - Tabiat ramzi-kishilar kayfiyatini ko’tarib, dam oldiradi, qon bosimini pasaytiradi. 5. Moviy rang - erta tongdagi sof havo rangi 6. Ko’k rang - moviy osmon, tinchlik ramzi. 7. Binafsha rang - bahor faslida ochiladigan binafshagul rangi-nofarmon deb ataladi. 1. Kitob-bilim manbai 2. Kitob bezochi rassomlar Har bir guruh 2 ta dan kitob haqida she’r, maqol, hikmatli so’z aytadi. Kitob bezovchi rassomlar nomlari ham aytiladi. III. O’tilgan dars: bo’yicha «Zanjir mashqi» 1) Har bir guruh nomini uzulmasdan izohlab beradilar: 1. «Muqova» guruhi
2. «Forzats» guruhi
3. «Titul» guruhi
4. «Frontispis» guruhi 32
5. «Zastavka» guruhi
6. «Konsovka» guruhi
7. «Illyustratsiya» guruhi 2) Uy topshiriqlari bajarilganligi tahlil qilinadi. IV. Yangi dars mavzusi ekranda namoyish qilinadi. O’quvchilar matnni mustaqil ravishda o’qishadi. «Kitob muqovasining eskizini ishlash»
Kitob elementlari ichida eng qadimiylaridan biri, shubhasiz, muqovadir, Asarning asosiy g’oyasini ochib beruvchi, uning obrazi, yo’nalishini tasvirlovchi muqova asrlar davomida turli shakllarda tayyorlanib va ishlanib kelinadi. Ular taxta, teri, qog’oz, plastmassa metallardan tayyorlanishi mumkin. Kadimda kitob muqovasini turli qimmat baho matolar, toshlar, tilla bilan ham bezatilgan. (47-rasm tahlil qilinadi).
Supermuqova ayrim kitoblardagina bo’ladi. U oddiy shriftli, badiiy bezakli, naqshinkor, foto bezakli bo’lishi mumkin. Uning asosiy vazifasi kitobhaqida tasavvurga ega bo’lish uchun kerakli ma’lumot berish hamda kitob muqovasini himoya qilishdan iborat. (48-rasm tahlil qilinadi)
Kitob haqidagi umumiy ma’lumotni muqovasidagi shriftli va bezakli kompozitsiyalar ifodalaydi. (49-rasm tahlil qilinadi). Ko’rgazmali muqova eskizlari, bukletlar tahlil qilinadi. Kanday chizish va bo’yash kerakligi o’quvchilarga tushuntiriladi, doskada chizib ko’rsatiladi. V. O’quvchilarning mustaqil ishlari. Tabaqalashtirilgan ta’lim
metodining ikkinchi turi «Darajali tabaqalashtirishning» guruhli ta’lim metodi qo’llaniladi. O’quvchilar idroki va qobiliyatiga, qiziqishiga qarab tabaqalashadi, lekin qatordan (guruhidan) ajralmaydi. 1-variant. Dasturning minimum darajasi. 2-variant-Dasturning o’rtacha darajasi. 3-variant-Dasturning yuqori darajasi bo’yicha kitob muqovasi eskizini ishlay boshlaydilar. «Musiqa» kuylari yangrab turadi. O’quvchilarning ishlari kuzatilib turiladi.
33
Bo’sh o’zlashtiruvchi o’quvchilarga individual tarzda yordam ko’rsatilib boriladi. VI. O’quvchilar bajargan ishlari tahlil qilinadi. Har bir guruh o’ziga belgilangan joyga rasmlarini yopishtiradilar va o’zlari baholaydilar. VII. Mustahkamlash 1. Test sinovii (kartochkalar)
2. Boshqotirma (ko’rgazmali plakat) Dars nihoyasida 2 ta o’quvchi «Bo’yoqlar taxtasida»gi kartochkalarni sanaydilar. Kaysi guruhning kartochkasi ko’p bo’lsa, o’sha guruh g’olib ya’ni «Iqtidorli o’quvchilar guruhi» hisoblanadi.
Dars davomida o’quvchi o’zini-o’zi baholab, 25 ball to’plagan bo’lsa 5 ball, ya’ni sinfda «Eng iqtidorli o’quvchi» hisoblanadi.
VIII. Uyga vazifa: Kitob muqovasi eskizini ishlashni tugallash. Chorak davomida bajarilgan kitob grafikasiga oid badiiy-grafik elementlarni bir xil shaklga keltirish, kamchiliklarini to’g’rilash. Kitob maketi yasashga tayyorlanib kelish. Qo’shimcha manbaalar: 1. Tasviriy san’atni o’qitish metodikkasidan amaliy mashg’ulotlar. 2-qism. T.2006 R.Hasanov 2. Kitobat san’atiga oid iboralarning izohli illyustrativ lug’ati, 2007. A.Ibragimov, A. Sulaymonov
34
“Chizmachilik fanidan” 8- sinf uchun 1 soatlik dars ishlanmasi
Mavzu : Aksonometrik proyeksiyalar haqida umumiy tushuncha. O’qlarning joylashishi. Dars tuzilishi: Dars mavzusiga ajratilgan vaqt - 45-daqiqa I. Tashkiliy qismi: O’quvchilarning davomati aniqlanadi, darsga tayyorligi nazorat qilinadi, qatorlarga nom beriladi. 2 Kirish “Aqliy hujum” II. O’tilgan mavzu bo’yicha a) III nazorat ish tahlili b) Uy topshiriqlarining tahlili 10 s) Test III. Yangi mavzuni o’rganish: a) Mustaqil o’qish b) Savollarga javob 25 s) Mavzuni to’ldirish d) Mavzu matnidagi grafik ishni bajarish IV. Mustahkamlash. Test. Chizmalar tahlili 6 V. Darsni yakunlash. Uyga vazifa. 2 Darsning maqsadi: Ta'limiy: O’quvchilarga narsalarning aksonometriyalarini chizish usullarini o’rgatish. Tarbiyaviy: Ilmiy-texnika taraqqiyoti uchun asosiy grafik bilimlar va malakalarini shakllantirish samaradorligini o’rganish g’oyat muhim masalalardan biri ekanligini o’quvchilar ongiga singdirib borish. Rivojlantiruvchi: O’quvchilarning fazoviy tasavvurlarini rivojlantirish. Dars turi: Yangi bilim beruvchi dars. Dars metodi: Guruhlar bilan ishlash. Darsning jihozi: - 8-sinf darslik kitobi, standart va qolda bajarilgan o’quv plakatlar; - Texnik vosita — kodoskop, video proyektor, televizor, DVD - Didaktiv materiallar — test kartochkalari. Material: Albom (yoki A4 format), qalamlar, chizmachilik asboblari, kerak-yaroqlar. Darsning borishi: I. Tashkiliy qism: O’quvchilarning darsga tayyorgarligini va sinf xonasining gigiyenik holatini nazorat qilish, navbatchi o’quvchi hisoboti. Qatorlarga nom beriladi (o’quvchilar o’zlari tanlashadi) qator sardori tayinlanadi. Masalan: 1-qatorga — «Chizma» 35
2-qatorga — «Proyeksiya» 3-qatorga — «Ko’rinish» Dars jarayonida o’quvchilar bilimini reyting bo’yicha baholash rejasi: o’tilgan dars mavzusi bo’yicha: 1. Nazariy bilim -5 ball 2. Chizma tahlili -5 ball 3. Konspektlar -5 ball Yangi dars mavzusi bo’yicha: 1. Mavzuni mustaqil o’rganib savollarga javob berish -5 ball 2. Mavzu matnidagi grafik ish bajarish -5 ball 3. Ditaktik material. Test -5 ball Jami: 30 ball KIRISH (Aqliy hujum, suhbat) Aziz o’quvchilar ! Mana shunday jannatmakon, tinch, osoyishta, mehmondo’st yurt O’zbekistonda tug’ulib o’qib, uqib, ulg’ayib bormoqdasiz.
Savol: Bu kimning asariga ishlangan badiiy - grafik elementlar ? Javob: Bu A.Qodiriyning “O’tkan kunlar” asariga ishlangan illyustratsiyalar (bukletli illyustratsiyalar namoyish qilinadi).
Prezidentimiz I.A.Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asaridan o’qib beriladi. (55 bet.) “Oilaviy tarbiya masalasida xatoga yo’l qo’ymaslik uchun avvalo qaysi Download 0.67 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|