Mazkur to’plam Respublika ta’lim markazining Tasviriy san’at va
Download 0.67 Mb. Pdf ko'rish
|
|
xonadondagi ma’naviy iqlimni o’zaro hurmat, ahloq – odob, insoniy munosabatlar asosida qurish ayni muddao bo’lur edi, bu haqda gapirganda men mumtoz yozuvchimiz A.Qodiriyning “O’tkan kunlar” asaridagi qahramonlarning o’zaro muomala va muloqotlari, ularning xatto kichik farzandlarini ham “siz” lab gapirishi misolida ota –bobolarimizning oila ma’naviyatiga qanchalik katta e’tibor berganiga ishonch hosil qilaman.
Shu nuqtai nazardan qaraganda , bugungi kunda ham yurtimizda ana shunday go’zal ahloq mezonlari bilan yashab kelayotgan o’g’il-qizlarni shu ruhda tarbiyalayotgan ko’plab ibratli oilalalar barchamizda havas uyg’otishi tabiiydir.” 1 Savol :Bu yil O’zbekistonimizning mustaqilligini necha yilligini nishonladik? Javob : 19 yilligini 2. 2010 yil qanday yil deb nomlandi? Javob: Barkamol avlod yili. 3. Biz qanday davlat qurayapmiz? Javob: Huquqiy demokratik davlat. 4. Prezidentimiz I.A.Karimovning “Yuksak Ma’naviyat- Yengilmas kuch” asari qachon nashr ettirilgan? Javob : 2008 yil Aprel oyida. 5. Hozir qanday bayram arafasida turibmiz? Javob: 8-mart - Xalqaro xotin – qizlar kuni ya’ni onalarimiz bayramini 36
nishonlaymiz. 6. Qani onalar haqida qanday sh’er va maqollar bilasiz? O’quvchilar javob beradilar . 7. Komil inson kim? Javob : Har tomonlama mukammal shaxs.
Barakalla bolalar ! Vatanimizning kelajagi uchun sizlar ham har tomonlama mukammal shaxs “Komil inson” bo’lib yetishinglar. II. Otilgan dars: “1.Detalning ikkita ko’rinishidagi yetishmaydigan chiziqlarni aniqlash va 3-ko’rinishini chizish. O’lchamlarini qo’yish” mavzusida bajarilgan 3- nazorat ishi natijalari e’lon qilinadi va kamchiliklari aytiladi 2. O’tilgan mavzularni takrorlash uchun ekranda test savollari ko’rsatiladi. Har bir guruh test savollariga javob yozishi guruh sardoriga berishadi. Guruh sardori ham ma javoblarni umumlashtirib javob beradi. 1. Proyeksiya so’zining ma'nosini toping’. a) tekislik b) ko’rinish v) oldinga tashlamoq g) burchak 2. Ortogonal proyeksiya qanday proyeksiyalash? a) markaziy proyeksiyalash b) to’g’ri burchakli proyeksiyalash v) qiyshiq burchakli proyeksiyalash g) aksonometrik proyeksiya 3. Gorizontal va frontal tekislik o’zaro kesishib fazoni necha qismga bo’ladi va har bir qismi qanday ataladi? a) 3 qismga, proyeksiya b) 2 qismga, tekislik v) 4 qismga, chorak g) 3 qismga, profil 4. Gorizontal, frontal va profil tekislik o’zaro kesishib fazoni necha qismga bo’ladi va har bir qismi qanday ataladi? a) 5 qismga, proyeksiya b) 8 qismga, oktant v) 9 qismga, oktant g) 6 qismga, chorak 5. "Epyur" so’zining manosini toping. a) proyeksiya b) tekislik v) chorak g) tekis chizma
37
6. Monj metodi qanday usul? a) parallel proyeksiyalash b) mahalliy ko’rinish v) o’zaro perpendikulyar tekisliklarga to’g’ri burchakli proyeksiyalash g) markaziy proyeksiyalash 7. Buyumning frontal tekislikka tushurilgan proyeksiyasi uning qanday o’lchami haqida ma'lumot beradi? a) balandligi, bo’yi b) bo’yi, eni v) balandligi, eni g) qalinligi, bo’yi 8. Frontal proyeksiya qanday ko’rinishning proyeksiyasi? a) yondan ko’rinish b) olddan ko’rinish v) ustdan ko’rinish g) mahalliy ko’rinish
II. Yangi mavzu: Aksonometrik proyeksiyalar haqida umumiy tushuncha . O’qlarning joylashishi. Grafik tushunchalar: aksonometriya, dimetriya, izometriya. a) Ekranda berilgan mavzu va darslikdagi mavzu matnini qatorlarga bolib, mustaqil o’qib tushunish uchun 5 minut vaqt beriladi: 1-qatorga — Darslikning umumiy tushincha bo’limini o’qish topshiriladi: Buyumning ikki yoki uch ko’rinishidan tashqari, shu buyum haqida yanada yaqqolroq tasavvur qiladigan tasvirlar zarur boladi, bunday tasvirlar yaqqol tasvirlar deb ataladi. Yaqqol tasvirlar deb maxsus asboblar va kerakli yaroqlar yordamida aksonometriya qonun-qoidalariga rioya qilinib bajarilgan detalning tomoni ko’rinishi tasviriga aytiladi. 1-rasm, a da burchaklikning uch ko’rinishdagi chizmasi ko’rsatilgan. 1-rasm, b da xuddi shu burchaklikning texnik rasmi tasvirlangan. Haqiqiy burchaklik qanday taassurot bersa, texnik rasm ham xuddi shunday taassurot beradi.
Aksonometrik tekislik deb ataluvchi tekislikka buyumning koordinata o’qlari bilan birga tushirilgan parallel proyeksiyalari aksonometriya deb ataladi. «Aksonometriya» grekcha so’z bo’lib, «o'qlar bo’yicha olchash» ma'nosini bildiradi. Bunda proyeksiyalovchi nurlarning yo’nalishi turlicha bo’lishi mumkin, ammo koordinata o’qlari yo’nalishi bo’yicha bir xil bo’lmasligi kerak. Aksonometrik proyeksiyada buyumning 3 ta yog’i ko’rinib 38
turadi. Aksonometrik tekislikni P harfi bilan belgilanadi. Aksonometrik proyeksiyalar tekisligidagi x, y, z lar aksonometrik o’qlar deb ataladi. 2- rasm
2-rasm 1-qator sardoriga savollar yozilgan kartochka topshiriladi. Mavzu mazmunini o’qib, tushunib, savollarga javob topishga harakat qilishadi.
Savollar. 1. Yaqqol tasvir deb nimaga aytiladi? 2. Aksonometriya deb nimaga aytiladi va qanday so’zdan olingan bo’lib qanday ma'noni anglatadi? 3. Aksonometrik tekislik qanday harf bilan belgilanadi? 2-qatorga — «qiyshiq burchakli frontal dimetrik proyeksiya » bolimini o’qish topshiriladi. Maktab kursida darslikda tavsiya etilgan aksonometrik proyeksiyalarning ikki turi bilan tanishiladi. Qiyshiq burchakli frontal dimetrik proyeksiya frontal V proyeksiyalar tekisligiga parallel bo’lgan aksonomertrik tekisligida hosil bo’ladi. Bunda proyeksiyalovchi nurlar aksonomertriya tekisligiga nisbatan 90 o ga teng bo’lmagan burchak ostida yo’nalgan bo’ladi. 3-rasm, a da kubning qiyshiq burchakli dimetrik proyeksiyasi ko’rsatilgan. Kub uning proyeksiyasi tushirilgan P aksonometriya tekisligi oldida joylashgan, ya'ni uning oldingi va keyingi o’qlari shu tekislikka parallel. Shuning uchun bu o’qlar unda kvadrat shaklida o’z kattaligida tasvirlangan. Kubning boshqa yoqlari parallelogramm shaklida tasvirlangan.
p 39
Qiyshiq burchakli dimetrik proyeksiya yasashda x, z o’qlariga narsaning haqiqiy o’lchami qo’yiladi, y o’qiga esa shunga tegishli olcham ikki marta qisqartirib qo’yiladi. 2-qator sardoriga savollar yozilgan kartochka topshiriladi. Mavzu matnini o’qib, tushunib, savollarga javob topishga harakat qilishadi. Savollar.
1. Qiyshiq burchakli frontal dimetrik proyeksiya qaysi tekislikda hosil boladi? 2.Dimetrik proyeksiya yasashda x, z, y o’qlariga qanday o’lchamlar qo’yiladi? 3.Dimetrik proyeksiya o’qlari vaziyatini doskada chizib ko’rsating.
3-qatorga — «To’g’ri burchakli izometrik proyeksiya» bo’limini o’qish topshiriladi. 3-rasm, b da dimetrik o’qlari sirkuldan foydalanib, 3-rasm, d da uchburchaklik bilan, 79-rasm e da esa kataklarda yasash usuli ko’rsatilgan. Agar kub o’qlari P tekislikka nisbatan baravar burchaklar ostida og’dirib joylashtirilsa va koordinata o’qlari bilan birga shu tekislikda perpendikulyar nurlar bilan birga proyeksiyalansa, to’gri burchakli izometrik proyeksiya deb ataluvchi yana bir yaqqol tasvir hosil boladi (4-rasm, a). Shunday qilib, izometrik proyeksiya uch o’q bo’ylab bir xil o’zgarish koeffitsientiga ega bo’lgan aksonometrik tasvirdir. Bundan buyon uni qisqacha izometriya deb ataladi. 40
To’g’ri burchakli izometrik proyeksiya yasashda x, y va z o’qlariga detalning chizmadagi haqiqiy olchamlari qo’yiladi. 3-qator sardoriga savollar yozilgan kartochka topshiriladi. Mavzu matnini o’qib, tushunib, savollarga javob topishga harakat qilishadi.
Savollar. 1. Izometrik proyeksiya deb nimaga aytiladi? 2. To’g’ri burchakli izometrik proyeksiya yasashda x, va z o’qlariga detalning qanday o’lchamlari qo’yiladi? 3. Izometrik proyeksiya o’qlari vaziyatini doskada chizib ko’rsating. Har bir qator sardori savollarga topilgan javoblarni o’qib eshittirishadi va doskada chizib ko’rsatishi lozim bo’lgan chizmalarni doskada chizib, tushuntirib berishadi. Har bir qatorga bergan javoblariga qarab rag’bat kartochkalari topshiriladi. Oqituvchi o’quvchilarning yangi mavzu asosida o’rgangan bilimlarini umumlashtirib, o’quvchilarga mavzu asosida qo’shimcha malumotlar beradi. Bunda texnik vositalardan foydalaniladi. To’gri burchakli aksonometriya to’g’ri burchakli izometriya, to’g’ri burchakli dimetriya va tog’ri burchakli trimetriyani o’z ichiga oladi. Qiyshiq burchakli aksonometriyada esa qiyshiq burchakli izometriya, qiyshiq burchakli frontal dimetriyalarni o’z ichiga oladi. 5- rasm 41
5-rasm Texnikada aksonometriyaning to’g’ri burchakli izometriya, to’g’ri burchakli dimetriya va qiyshiq burchakli frontal dimetriya turlaridan ko’proq foydalaniladi. Maktab kursida esa darslikda tavsiya etilgan aksonometrik proyeksiyalarning 2 turi bilan tanishiladi. 1. Qiyshiq burchakli frontal dimetrik proyeksiya . 6-rasm chizmalari doskada tahlil qilinadi va dimetriyaning yasash bosqichlari chizib kotsatiladi. Ikki o’q bo’ylab, bir xil o’zgarish koeffitsentiga ega bo’lgan aksonometrik proyeksiyalash dimetriya deb ataladi.
m=n≠k
42
2. To’g’ri burchakli izometrik proyeksiya 7- rasm chizmalari doskada tahlil qilinadi va izometriyaning yasash bosqichlari chizib ko’rsatiladi. Uch o’q bo’ylab bir xil o’zgarish koeffisentiga ega bo’lgan aksonometrik proyeksiyalash izometriya deb ataladi.
m=n=k O’quvchilarning mustaqil ishlari. O’quvchilar A4 formatga aksonometriyada frontal dimetriya va izometriya koordinata o’qlarini chizadilar.
43
m = n≠ k m = n= k 44
O’quvchilarning ishlarini kuzatib turiladi. Bo’sh o’zlashtirayotgan o’quvchilarga yordam ko’rsatilib turiladi. IV. Mavzuni mustahkamlash uchun yangi mavzu yuzasidan test sinovi o’tkaziladi. a) Har bir qator sardori o’qituvchi stoli ustidagi test kartochkalardan 1 tadan olib, qatorga borib javob topishadi. Javobni umumlashtirib har bir qator sardori test javoblarni o’qib eshittiradilar va rag’bat kartochkalari beriladi.
TEST 1. Izometriya so’zining ma'nosini toping. A) tasvirlamoq B) kuzatmoq V) oldinga tashlamoq G) bir xil o’lchash 2. Qiyshiq burchakli frontal dimetrik proyeksiyaning koordinata o’qlarini toping.
3. Qaysi aksonometriyada detal shakli haqiqiy kattaligida tasvirlanadi? A) izometriyada B) frontal dimetriyada V) perspektivada G) markaziy proyeksiyada
b) Mavzu matnidagi grafik ishlar bajarilishi tahlil qilinadi. Kamchiliklari aytiladi. Grafik ishlar yaxshi, namunali, o’rtacha bajarilganligiga qarab qatorlarga rag’bat kartochkalari beriladi. V. Darsni yakunlash. Uyga vazifa. Har bir qator sardori o’zlaridagi rag’bat kartochkalarini sanaydi. Qaysi qatorda ko’p rag’bat kartochkasi to’plangan bo’lsa, o’sha qator g’olib qator ya'ni iqtidorli o’quvchilar nomiga ega bo’ladilar. Uyga mavzuni o’qish, grafik tushunchalar va mavzu bayonining qisqacha mazmunini konspekt daftarlariga yozish, aksonometrik o’qlarni chizib mashq qilish.
45
87- bet .11-1
46
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Chizmachilik o’quv fanidan majburiy standart nazorat ishlarini o’tkazish bo’yicha tavsiyalar (8-9 sinf) Toshkent-2006
2.Chizmachilik — 8. «Oqituvchi» Nashriyot Matbaa ijodiy uyi. Toshkent-2006 yil. A. Umronxojayev
3.Chizmachilik — 8-9. Metodik qollanma. «Oqituvchi» Nashriyot Matbaa ijodiy uyi. Toshkent-2006 yil. A. Umronxo’jayev
4 «Ilg’or pedagogik texnologiya». Baliqchi — 2006. B. Do’monov 5. “Maktabda chizmachilik o’qitish metodikasi”. O’qituvchilar uchun qo’llanma. T-“O’zbekiston” – 2002. A. Umronxo’jayev.
6. “Chizmachilik”. Umumta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik. T-2004. P. Odilov, I.Rahmonov, N.Hurboyev, A.Bo’riboyev. 7. I.Rahmonov. Chizmachilik 8 T-2010 y.
47
48
Tasviriy san'at. 5-sinf uchun test.
1-yarim yillik. 1. Andijonlik grafik rassom kim? A). Bahodir Jalolov. B) Nizomiddin Holiqov S). Chingiz Ahmarov 2. Rangtasvir asarlari qanday bo’yoq turlari bilan ishlanadi? A) Suvbo’yoq, moybo’yoq, guash bilan B) Plastilin, moybo’yoq, qalamlar bilan. S) Qalamlar, guash, suvbo’yoq bilan. 3. «Qayroqqum GESi tongi» asarining muallifi kim? A) P.Benkov B) Z.Inog’omov S) O.Tansiqboyev 4. Qaysi javobda rangtasvirda ishlatiladigan iboralar bayon etilgan? A) Plastilin, stek, byust B) Akvarel, moybo’yoq, palitra S). Illyustratsiya, zastavka, titul. 5. Suvbo’yoq texnologiyasi haqida to’g’ri fikr yuritilgan qatorni toping. A) Suvbo’yoqni hech qanday eritma yordamida eritib bolmaydi B) Suvbo’yoqni suvda eritish mumkin. S) Suvbo’yoqni maxsus eritmalar yordamida eritish mumkin. 6. «PodmaIyovka» so’zining ma'nosini toping. A) Dastlabki bo’yoq berish B) Shtrix berish S) Bo’yash 7. «Peyzaj» so’zining ma'nosini toping. A) Qoralama . B) Ranglama S) «Joy», «Makon» 8. Yoruglik nurlarining atrofdagi jismlarga, predmetlarga va hokazolarga urilib qaytishida hosil bo’lgan bir natija. A) Panno B) Rang S) Model
49
9. To’qish, tuzish, bir-biriga ma'Ium tartibda joylashtirish, solishtirish va birlashtirishni anglatadigan so’zni toping. A) Peyzaj B) Kompozitsiya S) Qoralama 10. Tasviriy san'at turlari qaysi qatorda to’g’ri yozilgan? A) Tasviriy san'at, dekorativ-amaliy san'at, me'morchilik B) Haykaltaroshlik, rangtasvir, me'morchilik S) Rangtasvir, grafika, haykaltaroshlik 11. Narsalarning bir-biriga nisbatan uzoq-yaqinligiga qarab rang-tussiz, tarhining tiniq yoki xira bo’lib ko’rinishi. A) Fazoviy perspektiva B) Chiziqli perspektiva S) Manzara 12. Rangtasvir san’atida ijod qilayotgan andijonlik rassomlar toping. A) Rustam O’rozov, Murod Umarov, Qosimjon Ortiqov B) Javlon Umarbekov, Bahodir Jalolov, Alisher Mirzayev. S) D.Ro’ziboyev, I.Jabborov, K.Jabborov 13. Qalamda ishlanadigan tasviriy ish. A) Rangtasvir B) Haykaltaroshlik S) Qalamtasvir 14. Yengil-yelpi, sinab ko’rish, belgilab topish niyatida ishlanadigan, chala bitirish zaruriyati bo’lmagan mashq ishlar. A) Rangtasvir B) Qoralama tasvirlar S) Haykaltaroshlik 15. «Sokolnikida kuz payti» asarini qaysi rassom yaratgan? A) I.Levitan B) N.Qo’ziboyev S) I.Shishkin 16. Manzara janrida ijod qilgan rus rassomi A) P.Benkov B) N.Qo’ziboyev S) I.Levitan 17. Qarab turgan odamga nisbatan tomonlari kichrayib ko’rinayotgan predmetni fazoviy holatini chiziqlarda perspektiva qonun qoidalariga asoslanib tasvirlash. A) Fazoviy perspektiva B) Chiziqli perspektiva S) Peyzaj 50
18. Rangli tasvirlar hamda rasm ishlash sohasida qo’llaniladigan moslamani toping. A) Molbert B) Panno S) Xolst 19. O’zbekiston xalq rassomi Orol Tansiqboyev nechanchi yillarda yashab ijod etgan? A) 1910-1970 yillarda B) 1900-1960 yillarda S) 1904-1974 yillarda 20. Lotincha so’z bolib «Suv bilan suyultirib ishlatiladigan bo’yoqlar» ma'nosini anglatadigan bo’yoq turi? A) Moybo’yoq B) Suvbo’yoq S) Flomaster 21. Hayvonlarning tasvirini chizuvchi yoki haykalini yasovchi mutaxassis A) Haykaltarosh B) Animalist S) Naqqosh 22. San'at turlari qaysi qatorda to’g’ri yozilgan? A) Tasviriy san'at, dekorativ-amaliy san'at, me'morchilik B)Tasviriy san'at, grafika, haykaltaroshlik S).Haykaltaroshlik, rangtasvir, me'morchilik 23. Qaysi boyoq turida oq bo’yoq ishlatilmaydi? A) Moybo’yoqda B) Guashda S) Suvbo’yoqda 24. Fransuzcha «Graver»-kesmoq so’zidan olingan graflkaning bir ko’rinishi A) Gravyura B) Grafika S) Mozaika 25. Gravyuraning linoleumga kesib ishlangan tasviri A) Grafika B) Linogravyura S) Qoralama
51
TASVIRIY SAN'ATDAN 5-SINF UCHUN 2-YARIM YILLIK BO’YICHA TEST SAVOLLARI.
1. Ranglar doirasi haqida yozilgan qatorni toping. A) Tabiatda mavjud bo’lgan farqi yaqqol bilinib turuvchi, asosiy sariq, qizil va zangori ranglar. B) Ranglarni tusi, rangi, xususiyatlari bo’yicha ajratib olish uchun tuzilgan jadval-sxema S) Qizil, sariq va zangori bo’yoqlarning aralashuvidan hosil boladigan omuxta ranglar. 2. Fransuzcha-jonsiz tabiat ma'nosini bildirgan tasviriy san'at janri A) Peyzaj B) Portret S) Natyurmort 3. Perspektiva so’zining ma'nosini toping. Download 0.67 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|