Mazkurfanoliyta’limmuassalaribakalavriatta’limyo’nalishlariningbarchasidao’qitiladi

Platonning ideal davlati (ijtimoiy tabaqalarga mosravishda) 4 ta yaxshi fazilati bilan xarakterlanadi.
Birinchidan, donishmandlik, donolik bo’lib, davlatni boshqarish vazifasini bajarayotgan faylasuflarni boshqalardan ajratib turadi.
Ikkinchidan bahodirlik, mardlik bo’lib, bu posbonlarning vazifasidir.
Uchinchi va to’rtinchidan, yaxshi fazilat ideal davlatning hamma qismiga taalluqli bo’lib, bu mulohazkorlik va oqillikdir.
Platonningidealdavlathaqidagig’oyalariQadimgiGretsiyadakengtarqalganbir-birinalmashtiruvchiBESH AVLOD HAQIDAGI AFSONAGA asoslangandir. Ungako’rabirinchiavlodoltinavlodbo’lib,Platonfikricha, ungaerishishmumkinemasdir. Buavlodhammayaxshifazilatlargaegabo’lib, aristokratikijtimoiytuzumanashuavlodlardavridayaratilgan. Keyingiavlodlaraxloqiyjihatdanbirinchiavloddantoborabegonalashibborgan, toborao’ziningideallikxususiyatiniyo’qotibborgan. Platondavlattipiningqolganto’rttipinihamtavsiflagan. Aristokratikdavlattuzumidankeyintimokratiya (shuxratparastlarhokimiyati) vujudgakelgan. Budavlato’ziningko’pjihatlaribilanavvalgiidealtuzumgaanchayaqindir. Lekinyaxshifazilatvaaxloqiysifatlarniavloddan-avlodgaberaolmaganligitufayliidealdavlatemirilaboshlagan.butuzumodamlariuchunboylikkaxirsqo’yishxarakterlidir. LekinPlatonboylikniemas, balkikishilarningg’oyadanuzoqlashib, moddiyolamtomonintilishlariniqoralaydi. Timokratiyafuqorolariga, ayniqsa, xukmronboshqaruvchivaxarbiylargashon-sharafningo’zikifoyaqilmayqoladi, ularboylikto’plash, bubilano’zmartabalarinimustahkamlashuchunharakatqiladilar. Shundayqilib, shuxparastlikxokimiyatinishuhratparastlikxalokqiladi.
Platontimokratiyadankeyingidavlattartibinioligarxiya (ozchilikhokimiyati)debatadi. Timokratiyadavlatidan kelib chiqqanbutartibmulkka, boylikka nntilishning oqibatidir.Undaxokimiyatnidavlatmandkishilarboshqaradilar, kambag’allardavlatishlaridanchetlashtiriladi. Agarilgarigidavlattuzumidashon-sharaf, shuxratbirinchio’rindaturganbo’lsa, budavlatdaboylikortirishasosiymaqsadbo’libqoladi. Bu – davlatemirilishiningbosqichihisoblanadi.
Birvaqtlarboshlangaidavlatinqirozinioligarxiyao’rnigakelgandemokratiyayanadachuqurlashtiradi. Budavlatniboshqarishdaqullardanboshqabarchafuqorolarqatnashadilar.
Platonfikricha, demokratiya (xalqxokimiyati) kambag’allarg’alabaqozonganidankeyin, o’zraqiblariningbirqisminitugatib, birqisminibadarg’aetib, qolganlarinitenglashtirganidankeyinginaamalgaoshadi. Buo’rindaPlatonningdemokratiyaxaqidagifikrlarialohidae’tiborgaloyiqdir. Huquqlarningumumiytengbo’lishi, debhiso6laydiu, demokratiyanishundaybirdavlattuzumigaaytiradiki, undaxammasiyosiytartiblarbir-biribilanqo’shilibketadi, fuqarolaro’zlariningtenglikhuquqlaridanfoydalanib, nimanixoxlasa, o’shaniqilishimkonigaegabo’ladilar. Huquqtengligifuqarolarningqarashlarivaxatti-xarakatlariningturlichabo’lishigaolibkeladi, chunki «demokratikodam» uchunasosiyqadriyaterkinlikhisoblanadi. Biroqanashuerkinlikdemokratiyanixalokqiladi: jamiyatbirliginingbuzilishigaolibkeladi. Davlatuchununingbirliginiyo’qotishvauniko’plabqismlargaparchalanibketishidanhamdaxshatlproqyovuzlikningbo’lishimumkinemas, debyozadiPlaton. Demokratiktuzumdagierkinlikshundayvaziyatnivujudgakeltiradiki, fuqarolarnngharbirio’ziningmutlaqxaqekanliginida’voqilaboshlaydi, ijtimoiyvajamoaaloqalaribuziladi, butunijtimoiytartiblarniqaytaqurishboshlanadi. Bundaytartibsizliksharoitdadavlatnisaklabqolishningbirdanbiryo’lifaqatzo’rlikkaasoslanuvchitiraniya (birkishiningnoqonuniyhokimiyati) tuzumidir.
Shundaykilib, demokratiyatuzumidankeyinvujudgakeladigandavlattiraniya, ya’nizo’rlikvazolimlikkaasoslanuvchisiyosiytartibotdir. Platonbutuzumniengyomondavlatqurilishidebatadi, chunkibujamiyatdabarchafuqarolarerkinligiyo’qqilinadi, o’zmanfaatinibarchafuqarolarmanfaatidanustunquyuvchitiraniyaning – zolimhukmdorningxokimiyatio’rnatiladi. Quyidagiikkisababgako’rabudavlatboshqaruvio’tasalbiytartibotdir. Birinchidan, fuqarolarbutartibotsharoitidag’oyalargaemas, balkibittaodamgatobebo’ladilar, ikkinchidan, butuninsoniyatjamiyatiningmanfaatlarizolimxukmdormanfaatlaribilanalmashtiriladi: davlatningmaqsadishaxsmaqsadisifatidayuzagachiqadi. BundaytuzumPlatonningidealdavlat, g’oyalarvadavlatningo’zaromoskelishito’g’risidagiqarashlarigatamomanziddir. Shuninguchunhambutuzumjamiyatvadavlatninginqirozgayuzo’girishiningyuqoribosqichihisoblanadi.
Platonningsiyosiyqarashlariuchunhayolotelementlarihamxosdir. Ubirinchibo’libaslidamavjudbo’lmaganadolattuzumxaqidayozdi. Ubundayadolatlituzumniyangidavrhayolparastlaridanfarqliravishdakelajakdanemas, balkio’tmishdanizladi. BuxususiyatPlatonyashagandavrbilanbog’liqedi.
Platonningbundayqarashlarikeyinchalikxristianlikg’oyalaridahamo’zifodasinitopdi.
Platonuchdavlattipiniajratib, ularningxarbiriikkixilshaklgaegaekanliginiko’rsatdi: 1) Monarxiya – birodamninghokimiyatia) qonuniyvab) noqonuniybo’lishimumkin;
2) Demokratiya– xalqxokimiyati: a) qonuniy, b) yomon (zo’rlikkaasoslangan);
3) Aristokratiya– ozchilikxokimiyati: a) yaxshy (ma’rifatli), b) yomon (zo’rlikkaasoslangan) bo’lishimumkin.
Platonidealdavlatdanboshqabarchadavlatshakllariniqattiqtanqidqildi. Ulug’faylasufmoddiymanfaatga, savdovamanfaatganafratbilanqaradi. Uningfikricha, xaddantashqarikattaboylik, mulkdorlikasosidatabaqalanishjamiyatnixalokatgaolibkeladi. Uumumiyovqatlanishnitashkilqilishyjtimoiytenglikniqarortoptirishgayordamberadi, debo’yladi. Insonparvarmutafakkirsifatidazo’ravonlikvao’limjazosigaqarshichiqdi. Biroquninggumanizmiantidemokratikxaraktergaegabo’lib, demokratiyanixokimiyatshaklisifatidatanolmadi.