Mazkurfanoliyta’limmuassalaribakalavriatta’limyo’nalishlariningbarchasidao’qitiladi

Adabiyotlar.

1. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida T. O‘zbekiston 2011.

2. Karimov I.A. Inson manfaati , huquq va erkinliklarini ta’minlash, hayotimizning yanada erkin va obod bo‘lishiga erishish bizning bosh maqsadimizdir. T.O‘zbekiston 2012.
3. Mirziyoev SH.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarning qo‘shma majlisidagi nutq. T.O‘zbekiston 2016. 56 b.
4. Mirziyoev SH.M.Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak.T.O‘zbekiston 2017.104 b
5. SHarifxo‘jaev M. O‘zbekistonda ochiq fuqarolik jamiyatini shakllanishi. T. SHarq, 2003
6. Qirg‘izboev M.Fuqarolik jamiyati genezisi, shakllanishi va rivojlanishi. T.O‘zbekiston,2010
7. Jalilov A va boshqalar. Fuqarolik jamiyati asoslari. T. Baktiapess,2015
8. O‘tamurodov Ava boshqalar. Fuqarolik jamiyati fanidan tushuncha va atamalar lug‘ati. Lotin yozuvida. T. Turon zamin ziyo. 2017. 23 b.t.
12-MAVZU. JAMOATCHILIKNAZORATIVADAVLATORGANLARIFAOLIYATININGOCHIQLIGI. IJTIMOIYShERIKLIK.

Reja:
1. Jamoatchiliknazoratiningmohiyati
2. Jamoatchiliknazoratiningshakllari
3. Ijtimoiysheriklik-etuklikmezoni
4. Ijtimoiysheriklikningnazariyasoslari

Jamoatchilik nazorati fuqarolik jamiyatini rivojlantirishning muhim sharti hisoblanadi. Jamoatchilik nazorati bo’lmagan yoki jamoatchilik nazorati etarli darajada kuchga ega bo’lmagan mamlakatda fuqarolik jamiyati shakllanishini ham tasavvvur qilish qiyin. Shuning uchun mamlakatimiz Konstitutsiyasida jamoatchilik nazoratining mamlakatimiz fuqarolari davlat boshqaruvida ishtirok etishlarining muhim vositasi ekani e’tirof etilmoqda. Mamlakatimiz Birinchi Prezidenti Islom Karimovning 2010 yil 12 noyabrda e’lon qilgan ―Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish kontseptsiyasi‖da jamoatchilik nazorati to’g’risidagi qonunni qabul qilish zarurligi alohida ta’kidlandi: ―Davlathokimiyativaboshqaruviorganlaritomonidanqonunhujjatlariningijroetilishiustidanjamiyat, fuqarolikinstitutlarinazoratiniamalgaoshirishningtizimlivasamaralihuquqiymexanizminiyaratishgaqaratilgan «O’zbekistonRespublikasidajamoatchiliknazoratito’g’risida»giQonunniqabulqilishfursatietdi.¹

Jamoatchiliknazoratinitashkilqilishmasalalarinitahlilqilishdanavval ―jamoatchiliknazorati‖tushunchasiningturdoshtushunchalarbilanumumiyjihatlarivatafovutlarinianiqlabolishlozim. Hozirgi kunda matbuotda va ilmiy adabiyotlarda ―jamoatchilik nazorati‖, ―ijtimoiy nazorat‖, ―fuqarolik nazorati‖ kabi atamalar ishlatilmoqda.Tahlilshuniko’rsatmoqdaki, mazkuratamalarko’pinchasinonimsifatidavaba’zannoo’rinqo’llanilmoqda.
―Jamoatchilik nazorati‖ va ―fuqarolik nazorati‖ tushunchalaribirbirigajudayaqindaytuyuladi. Aslidaularo’rtasidaumumiyliklarbilanbirqatordajiddiytafovutlarhammavjud. Ularo’rtasidagitafovutlaravvaloshundaniboratki,harbiyyuristlarningfikrigako’ra, fuqaroliknazoratiarmiyafaoliyatiustidanjamoattashkilotlariolibborayotgannazoratnianglatadi. Masalan, bizningmamlakatimizdaMudofaavazirligiqoshidatuzilganJamoatchilikkengashianashundaynazoratniamalgaoshiradi. Shuma’nodafuqaroliknazoratinoharbiytashkilotlartomonidanQurollikuchlarfaoliyatiningmamlakatimizqonunlarigamosligivamaqsadgamuvofiqligininazoratqilishnibildiradi. Ikkinchidan, fuqaroliknazoratialohidashaxslartomonidanQurollikuchlarfaoliyatiningKonstitutsiyaga, xalqaroshartnomalargamosligi, shuningdek, Qurollikuchlartizimidagiijtimoiymasalalarninghuquqiyme’yorlargamosligiustidano’tkaziladigannazoratnihambildiradi.―Jamoatchiliknazorati‖va ―fuqaroliknazorati‖tushunchalario’rtasidagitafovutxuddimanashuo’rindako’rinadi. Fuqaroliknazoratinihechbirjamoatbirlashmasigaa’zobo’lmaganfuqarohamamalgaoshirishimumkin. Jamoatchiliknazoratiniesaalohidafuqarolaremas, jamoatbirlashmalarivaularningvakillariamalgaoshiradi.
―Jamoatchilik nazorati‖ va ―ijtimoiy nazorat‖ tushunchalario’rtasidagitafovutavvalo, shundaki, ―ijtimoiynazorat‖tushunchasimazmundoirasigako’ra ―jamoatchiliknazorati‖tushunchasidankengroq. Bu tushuncha tarkibiga ―jamoatchilik nazorati‖ tushunchasidan tashqari davlat nazorati va fuqarolik nazorati ham kiradi. Chunki ular ham mohiyatan ijtimoiy nazoratning ko’rinishlaridir.
Jamoatchilik nazoratiga turli-tumanta’riflar berilgan. Jamoatchilik nazoratining asosiy xususiyatlarini qamrab oladigan quyidagicha ta’rifdan foydalanish o’rinliroq bo’ladi: ―Jamoatchilik nazorati ― jamoat birlashmalari tomonidan davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining amaldagi qonunlarga mosligini aniqlash va baholash bo’yicha yuritadigan faoliyat‖.
Hozircha mamlakatimizda ―Jamoatchilik nazorati to’g’risida‖gi qonun qabul qilinmagan bo’lsa ham, shunday qonun loyihasi keng jamoatchilik muhokamasiga taqdim qilindi. Muhokama qilinayotgan Qonun loyihasida jamoatchiliknazoratining maqsadlari quyidagicha ta’riflanadi: ―Jamoatchilik nazoratining maqsadlari quyidagilardan iborat:
- fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishini ta’minlash;
- davlat organlari va ularning mansabdor shaxslari faoliyatida qonuniylikni ta’minlash;
- jamiyat manfaatlarini himoya qilish‖.
Qonun loyihasida jamoatchilik nazoratiningvazifalari quyidagicha tavsiflanadi: ―Jamoatchilik nazoratining vazifalari quyidagilardan iborat:
- davlat organlari va jamiyatning o’zaro tiyib turish va manfaatlar muvozanati tizimini ta’minlash;
- davlat organlari va ularning mansabdor shaxslari tomonidan qonunlarga, fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishi va ularning ta’minlanishi ahvoli to’g’risida fuqarolarni xabardor qilish;
- davlat organlari va ularning mansabdor shaxslari tomonidan qonunga rioya qilmaslik holatlarini aniqlash va keng jamoatchilikni xabardor qilish, ularni jamoatchilik yordamida bartaraf etish, jamiyatda ijtimoiy adolat printsipini qo’llab-quvvatlash va rag’batlantirish;
- fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash sohasida fuqarolik jamiyati institutlari va davlat organlarining hamkorligi‖.
Fuqarolik jamiyati institutlari o’z tashabbuslari bilan shakllanadigan va o’zini o’zi boshqaradigan institutlar hisoblanadi. Lekin ana shuo’zini o’zi boshqaradigan institutlar o’ziga o’xshash boshqainstitutlar bilan mutanosib ravishda faoliyat yuritishlari uchun ular muayyan darajada rivojlangan bo’lishlari kerak. Shuning uchun ham, fuqarolik jamiyati institutlari o’sha muayyan darajaga etgunlaricha ularga davlatning madadi zarur bo’ladi.
2014 yilda Konstitutsiyamizga kiritilgan o’zgarishlar jamoatchilik nazoratiga konstitutsiyaviy maqom berdi. Konstitutsiyamizning 32-moddasi endi quyidagi tahrirda bayon qilindi: ―O’zbekiston Respublikasining fuqarolari jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda o’z vakillari orqali ishtirok etish huquqiga egadirlar. Bunday ishtirok etish o’zini o’zi boshqarish, referendumlar o’tkazish va davlat organlarini demokratik tarzda tashkil etish, shuningdek davlat organlarining faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini rivojlantirish va takomillashtirish yo’li bilan amalga oshiriladi.‖² Fuqarolarimizning jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda ishtirok etishlari davlat organlarining faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini rivojlantirish va takomillashtirish yo’li bilan amalga oshirilishining Konstitutsiyada mustahkamlab qo’yilishi jamoatchilik nazoratiga mamlakatimizda qanchalik katta ahamiyat berilayotganining belgisidir. Jamoatchilik nazorati fuqarolik jamiyati institutlarining shakllanishi va rivojlanishi bilan bog’liq tarzda rivojlanib boradi. Fuqarolik jamiyati rivojlanib borgani sari jamoatchilik nazorati uchun kengroq imkoniyatlar va istiqbollar paydo bo’ladi. Ikkinchi tomondan, jamoatchilik nazoratining rivojlanishi fuqarolik jamiyati institutlarining rivojlanishiga olib keladi. Rivojlangan va keng quloch yoygan jamoatchilik nazoratini fuqarolik jamiyatisiz tasavvur qilib bo’lmaganidek, fuqarolik jamiyatining rivojlanishini ham jamoatchilik nazoratisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Fuqarolik jamiyati jamoatchilik nazorati rivojlanishi uchun imkoniyatlar yaratishining sababi shundaki, tom ma’nodagi samarali, mustaqil va xolis jamoatchilik nazoratini iqtisodiy va siyosiy jihatdan erkin fuqarolar va ularning birlashmalarigina amalga oshirishi mumkin. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tub ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar va modernizatsiyalash sharoitida jamoatchilik nazorati mazmunida ana shunday o’zgarishlar o’z ifodasini topadi. Bu esa faoliyat sub’ekti bo’lgan har bir shaxs o’z zimmasiga muayyan majburiyatlarni olish bilan birga, boshqalardan, davlat hokimiyati organlaridan ularning zimmasidagi majburiyatlarni, vazifalarni bajarishlarini talab qilishi mumkinligini anglatadi.
Mamlakatning barqaror rivojlanishida jamiyat va shaxsning munosabatlarini tartibga soluvchi asosiy mexanizmlardan biri bo’lgan davlat nazorati muhim rol o’ynaydi. Ayni paytda, jamiyat, undagi fuqarolik institutlari va barcha fuqarolar jamoatchilik nazorati orqali davlat va boshqaruv sub’ektlarining faoliyatini mavjud ijtimoiy me’yorlar, qadriyatlar, huquqiy andozalar yordamida nazorat qiladi. Jamoat tashkilotlari davlat hokimiyati organlari bilan birga nazorat ishlarini olib borishlari va zarur hollarda davlat hokimiyati organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini olib borishlari ham mumkin. Bu ikki vaziyatbir-birini inkor qilmaydi. Davlat boshqaruvi organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratining zarurligini buyuk allomalar va faylasuflar asoslab berishgan. Masalan, Aristotel o’zining asarlarida xalqning mansabdor shaxslar va hukmdorlar ustidan nazoratini davlatning siyosiy baqarorligi hamda gullab-yashnashining eng muhim shartlaridan biri deb hisoblagan³.
Abu Nasr Forobiyning «Fozil odamlar shahri» asarida ham hukmdorlarning aholi oldida hisob berib turishlari va ularning qonunlarga so’zsiz buysunishlari zarurligi alohida ta’kidlanadi.⁴