Mazkurfanoliyta’limmuassalaribakalavriatta’limyo’nalishlariningbarchasidao’qitiladi

Sh.Monteske jamiyat hukumatsiz mavjud bo’la olmasligi, lekin mavjud qonunlar fuqarolarga hukumat faoliyati ustidan nazorat olib borish imkoniyati berishini ta’kidlaydi.
Mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini rivojlantirish bo’yicha olib borilayotgan sa’y-harakatlar davlat hokimiyati organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini kuchaytirishning dolzarbligini yanada oshirib yuboradi. Qonunda jamoatchilik nazoratining turlari, shakllari va subektlarini, nazorat predmetini, uni amalga oshirishning huquqiy mexanizmlarini, shuningdek, mazkur sohada amaldagi qonun hujjatlarini ijro etmagani uchun mansabdor shaxslarning javobgarligi shartligini belgilab qo’yish zarur.‖⁵
Davlat boshqaruvi organlari faoliyatining ochiq-oshkoraligi jamoatchilik nazoratini amalga oshirish uchun qulay sharoit yaratadi. Xuddi shuni hisobga olib, jamoatchilik nazoratini kuchaytirish maqsadida Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligini ta’minlash to’g’risidagi qaror qabul qilindi. Mazkur qarorni bajarish yuzasidan Samarqand va Buxoro viloyatlarida davlat boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligini ta’minlash bo’yicha eksperiment o’tkazildi.
Mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini rivojlantirish ikki yo’nalishda olib borilmoqda. Birinchidan, davlat o’zining bosh boshqaruv sub’ekti maqomini saqlagan holda jamoat tashkilotlari bilan aloqalarni yangi asosga o’tkazmoqda. Endi, davlat o’zining muayyan funktsiyalarini jamoat tashkilotlariga o’tkazmoqda, bir qator vakolatlarini, huquq va resurslarni ularga bermoqda. Shu yo’l bilan davlat jamoat tashkilotlarining o’zini o’zi boshqarish imkoniyatlarini kengaytirmoqda. Ikkinchi tomondan, jamiyat jamoat tashkilotlarini rivojlantirish orqali ularningulkan salohiyatlarini mamlakatni boshqarish yo’nalishida faollashtirmoqda.
Kontseptsiyada belgilangan tadbirlarni amalga oshirish fuqarolik jamiyati institutlari jamoatchilik nazorati yordamida davlat organlariga xalaqit bermagan holda davlat boshqaruvi mexanizmlarini takomillashtirishga, korruptsiyaga qarshi salohiyatini oshirishga, fuqarolarga ko’rsatilayotgan davlat xizmatlari sifatini yaxshilashga katta yordam ko’rsatadi. Jamoatchilik nazoratini amalga oshirishda huquqiy me’yorlar poydevor vazifasini bajaradi. Huquqiy me’yorlarning asos vazifasini bajarishi jamoatchilik nazoratining har bir qadami mavjud qonunlar asosida qo’yilishini taqozo etadi.Jamoatchiliknazoratiningmohiyatjihatidanhuquqiynazoratekanifuqarolikjamiyatiningtarkibiyqismibo’lganhuquqiydavlatningmohiyatigato’lamoskeladi. Aynipaytdafuqarolikjamiyatinirivojlantirish, huquqiydavlatniyaratishyo’lidaamalgaoshirilayotganjamoatchiliknazoratiningo’zihammavjudqonuniyme’yorlargaasoslanishilozim. Davlatorganio’ziningnazoratfunktsiyalariniamalgaoshirishdajamoatchiliknazoratisub’ektlaridankelibtushadiganaxborotdanfoydalanadi, jamoatchiliknazoratiesa, o’ziningfunktsiyalariniko’pinchategishlidavlatorganlarigamurojaatqilishorqaliamalgaoshiradi. Anashundayo’zarobog’liqlikmamlakatimizda ―Davlathokimiyativaboshqaruviorganlarifaoliyatiningochiqliginita’minlashto’g’risida‖giqonunloyihasinimuhokamaqilishjarayonidahamdamazkurqonunloyihasinihayotgatadbiqqilishbo’yichaBuxorovaSamarqandviloyatlaridao’tkazilganeksperimentdavomidao’ziningyorqinifodasinitopdi.
NNTlarningvujudgakelishiob’ektivvoqelikningin’ikosibo’lib, hattoengrivojlangandemokratikmamlakatlardahamdavlato’ziningfuqarolarigao’zorganlarivamansabdorshaxslariningsuiiste’molliklardanxoliekanigato’lakafolatberolmaydi.
Demokratiyafenomeniningyiriktadqiqotchilaridanbo’lganAleksisdeTokvildemokratiktuzumningmohiyatihukumatninghokimiyatinicheklashda, debtalqinqilganedi. Insonninghuquqinihukumatemas, birinchinavbatda, qonun, shaxsningo’zivajamiyathimoyaqilishikerak. Demokratikjamiyatdajamoatbirlashmalariningvujudgakelishijamiyatniboshqarishqonunlaridanbiribo’libginaqolmay, mutlaqzaruriyqonunhamdir. DeTokvilningfikrigako’ra, ―Dunyodagimamlakatlarorasidaengdemokratikmamlakatfuqarolarimaqsadgaetishishdao’zaromaslahatlashishasosidaishko’radiganvamazkurjamoaviyharakatusuliniboshqalardanko’rako’proqqo’llaydiganmamlakatdir‖⁶. Huquqnihimoyaqilishbo’yichatuzilganjamoattashkilotlaribarchamamlakatlarnitezkor, samaralivakamsarfbilaninsonhuquqlarimuammosinihalqilishgako’maklashadiganvahokimiyatorganlarisuiiste’molliklaridanhimoyaqiladigantashkilotlargabo’lganehtiyojniifodalaydi. DemokratikmamlakatlardatuzilayotganNNTlarbirqatorumumiyfunktsiyalargaega. Fuqarolarningtalablariniifodalash; so’zerkinliginita’minlash; jamoatchiliknidavlatniboshqarishvademokratikjarayonlardaishtiroketishgasafarbarqilishkabilaranashundayfunktsiyalarjumlasigakiradi..
XXasroxirigakelibbirqatormuammolarnihalqilishda, xususan, insonhuquqlarinihimoyaqilishdaNNTlarningishtirokinita’minlashxalqaro-huquqiyjarayonninguzviytarkibiyqismigaaylandi. BMTdoirasidainsonhuquqlarigaoidasosiyhujjatlarnitayyorlashniNNTlarningishtirokisiztasavvurqilishqiyin.
JAMOATCHILIK NAZORATI QUYIDAGI O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARGA EGA:
- ujamiyatvauningalohidainstitutlariniboshqarish, jamiyatningbarchaa’zolariehtiyojlarivamanfaatlariniuyg’unlashtirishshaklisifatidanamoyonbo’ladi;
- mamlakatdagiturliijtimoiyguruhlarningmanfaatlariniuyg’unlashtirishdavabumanfaatlaro’rtasidanizolarkelibchiqishiningoldiniolishdamuhimvositahisoblanadi.
- jamiyatdagitezkorhalqilinishilozimbo’lganvazifalarnibajarishdajamiyatningkuch-g’ayratinibirlashtirishvamuvofiqlashtirishvazifasinibajaradi.
- jamiyatdamavjudbo’lganijtimoiyme’yorlarningbajarilishinikafolatlaydiganvositahisoblanadi.