Mazmuni I. Bap kirisiw II. Bap tiykarg'i bo'lim

ÓZBEKISTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI
BERDAQ ATÍNDAǴÍ
QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK UNIVERSITETI

ORGANIKALÍQ HÁM ORGANIKALÍQ EMES XIMIYA KAFEDRASÍ

Ximiya tálim baǵdarı II kurs student Umırzakova Aynuranıń
Analitikalıq ximiya páninen
“Suwdıń qattılıǵın kompleksonometrik usılda anıqlaw” temasındaǵı

KURS JUMÍSÍ

Orınlaǵan: Umırzakova .A

Qabıllaǵan: Uzaqbergenov. Z
Nókis – 2023
MAZMUNI
I.BAP KIRISIW
II.BAP TIYKARG'I BO'LIM
I .1
I .2
I .3
II . BAP. TA'JIRIYBE BO'LIMI
II .1
II .2
II .3. BAP NA'TIYJELERDI ANALIZ QILIW

KIRISH

Zamanagóy turmıstı búgin ılım-bilim hám tálimdiń rawajlanıwisiz oyda sawlelendiriw etip bolmaydı. Jáhándıń jetekshi mámleketlerinde tálimdi rawajlandırıw birinshi náwbettegi wazıypa retinde belgileniwi de biykarǵa emes. Sebebi, mámlekettiń kelesi gúlleniwi naǵız ózi tarawda qolǵa kirgizgen jetiskenlikleri menen bekkem baylanıslı.
Mámleketimizde 2019 - jıldıń oktyabrinde Ózbekstan Respublikası joqarı tálim sistemasın 2030 -jılǵa shekem rawajlandırıw konsepsiyası qabıllandı. Bul hújjetke intellektuallıq rawajlanıwdı jedellestiriw, básekige shıdamlı kadrlar tayarlaw, ilimiy hám innovciyalıq iskerlikti nátiyjeli shólkemlestiriw hám de xalıq aralıq sheriklikti bekkemlew maqsetinde pán, tálim hám islep shıǵarıw integraciyasın rawajlandırıw sıyaqlı wazıypalar tiykar etip alındı.Konsepsiya mazmunı mámleketimiz joqarı tálim sistemasın reformalawdıń ústin turatuǵın baǵdarların sáwlelendiredi. Ol jaǵdayda joqarı oqıw orınlarında qamrov dárejesin keńeytiw hám de tálim sapasın asırıw, cifrlı texnologiyalar hám tálim platformalarini engiziw, jaslardı ilimiy jumısqa tartıw, innovciyalıq strukturalardı qáliplestiriw, ilimiy izertlewler nátiyjelerin kommerciyalastırıw, xalıq aralıq tán alıwǵa erisiw hám de taǵı basqa kóplegen anıq jónelisler belgilep berilgen. Bulardıń barlıǵı tálim procesin jańa sapa basqıshına kóteriw ushın xızmet etedi.5140500-Kimyo bakalavriat ta’lim yo‘nalishi negizida 5A140501 – “Kimyo (fan yo‘nalishlaribo‘yicha)”magistratura mutaxassisligiga kiruvchi talabgorlar uchun ta’lim yo‘nalishi o‘quv rejasiga asosan 5 ta umumkasbiy va ixtisoslik fanlari bo‘yicha: Noorganik kimyo, Analitik kimyo, Fizikaviy kimyo, Organik kimyo, Tovarlar kimyosi fanlaridan yozma ish savollari shakllantirilgan. Bu fanlar o‘z negizida qamrab olingan ma’lumotlar quyida batafsil keltirilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021- yil 22- iyun kungi PQ-5157-son qaroriga ko‘ra magistratura mutaxassisligiga qabul 2 bosqichda amalga oshiriladi. Birinchi bosqichda universitetda mutaxassislik fanlaridan imtihon topshiriladi. Ikkinchi bosqichda Davlat test markazi tomonidan chet tili bo‘yicha test sinovlari o‘tkaziladi.
Mutaxassislik fanlaridan kirish imtihonlari yozma ish ko‘rinishidao‘tkaziladi.

Suwdiń ulıwma qattılıǵın kompleksometrik usulda anıqlaw

Suwdiń qattılıǵı túrli tarawlarda suwdan paydalanıwdı xarakteristikalaytuǵın tiykarǵı kórsetkishlerden biri bolıp tabıladı. Suwdiń qattılıǵı onıń quramındaǵı siltili jer elementleri , tiykarlanıp kalsiy hám magniy ionlarınıń quram tabıwınan kelip shıǵıs ayrıqshalıqlar kompleksi bolıp tabıladı.
Suwdiń pH hám siltiiyligiga qaray, 10°J den joqarı qattılıq suw tarqatıw sistemasında hám qızdırılǵanda shkalada shlaklar payda bolıwına alıp keliwi múmkin. Qattılıǵı 5 °J den kem bolǵan suw suw trubalarına o'yuvchi tásir kórsetiwi múmkin. Suwdiń qattılıǵı onıń dám qásiyetleri tárepinen insan tutınıwı ushın qollanılıwına da tásir etiwi múmkin.
Qattılıqtı kompleksometrik (titrimetrik) anıqlawda aluminiy, kadmiy, qorǵasın, temir, kobalt, mıs, marganes, qalay hám rux ionları ekvivalent noqattı anıqlawǵa tásir etedi hám anıqlawǵa ırkinish beredi. Ortofosfat hám karbonat ionları kalsiyni titrlash sharayatında cho'ktirishi múmkin. Ayırım organikalıq elementlar anıqlawǵa da ırkinish beriwi múmkin. Eger aralasıwshı ta'sipHi jónge salıw etip bolmaytuǵın bolsa, qattılıqtı atom spektrometriyasi arqalı anıqlaw usınıs etiledi.
Bul usılda tábiyiy (jer ústi hám jer astı ) suvlapHi, sonday-aq ishimlik suw támiynatı suv dáreklerin, sonıń menen birge ishimlik suwın, sonday-aq ıdıslarǵa qabarǵan jerlengen suvlapHing qatıqlıǵın anıqlawǵa mólsherlengen. Mámleket standartı GOST 31954-2012 tiykarında tekseriw ótkeriledi.
Usılning mohiyati
Usıl siltiiy jer elementleri ionları menen trilon b dıń quramalı birikpelerin payda etiwge tiykarlanǵan. Anıqlaw úlgin trilon B eritpesi menen pH = 10 da indikator qatnasıwında titrlash arqalı ámelge asıriladı. Eń tómen anıqlanatuǵın suwdiń qattılıǵı 0, 1 °J ni quraydı.
KOMPLEKSONOMETRIK TITRLASH METODI
Metoddıń mánisi. Kompleksonometrik titrlash metodı metall kationlarining kompleksonlar menen kompleks birikpe payda etiw reaksiyasına tiykarlanǵan. Bunda júdá turaqlı, suwda jaqsı eriwsheń ishki kompleks birikpeler payda boladı. Titrimetrik analizda tiykarlanıp etilendiamintetraatsetat kislotası (EDTA) dıń natriyli duzı isletiledi. Onı kóbinese trilon-B yamasa komplekson III dep da ataladı. Komplekson III dıń molekular formulası tómendegishe:
Bul tuzdıń ionlanıw konstantasi úlken bolıp, metallar menen payda etińan komplekstiń turaqlılıǵın metallardıń ózgeshelikine baylanıslı. Ishki kompleks tuzdıń payda bolishida metall ionları karboksil gruppa daǵı vodorod atomları ornın iyeleydi, azotvatomlari menen bolsa koordinatsion baǵ payda etedi hám reaksiya ammiakli bufer qospa ortalıǵında alıp barıladı :
Jer betiniń 2/3 bólegi suw menen qaplanǵanlıǵı bizge belgili. Insan tirishiligin suwsız kóz aldımızǵa keltiriw múmkin emes. Kúndelikli turmısta óndiris procesleriniń ajıralmas
bólegi bolǵan suw belgili dárejede tazalawdan ótkeriliwi kerek.
Tábiyiy suwlar quramında magniy hám kalciy xloridleri, sulfatları, gidrokarbonatları hám basqa qosımshalar boladı.
• Qattı suw — quramında Ca2+ hám Mg2+ ionları kóp
bolǵan suw.
• Jumsaq suw — quramında Ca2+ hám Mg2+ ionları
bolmaǵan yaki júdá kem bolǵan suw.
Qattı suw kóplegen texnikalıq maqsetler ushın jaramsız
esaplanadı. Qattı suwdan paydalanılǵanda ısıtıw sisteması
puw qazanlardıń diywalları magniy, kalciy karbonatları hám
basqa duzlardan ibarat shókpeler menen qaplanıp qaladı.
Shókpe suw ısıwın qıyınlastıradı, janılǵınıń kóp jumsalıwına,
qazan diywallarınıń buzılıwına sebep boladı.
Qattı suwda sabın kópirmeydi, sebebi magniy hám kalciy
ionları sabın menen suwda erimeytuǵın birikpeler payda etedi.
Qattı suwda gósh, palız miyweleri dán ónimleri jaqsı pispeydi, sapalı shay tayarlawǵa bolmaydı.
Suwda waqtınsha (karbonat), bárqulla, kalciy, magniy hám
ulıwma qattılıqtıń parqı boladı.
• Waqtınshalıq qattılıq — suwda magniy hám kalciy
gidro
karbonatlarınıń [CaEHCO 3) O; Mg(HCO3) O]
bolıwı menen baylanıslı.
• Turaqlı qattılıq — suwda magniy hám kalciy sulfatları
hám xloridleriniń [CaSO4, CaClO; MgSO4, MgClO]
bolıwı menen baylanıslı.
• Kalciy qattılıǵı — suwda kalciy duzlarınıń bolıwına
baylanıslı.
• Magniy qattılıǵı — suwda magniy duzlarınıń bolıwına baylanıslı
• Ulıwma qattılıq — suwdıń kalciy hám magniy qattılıǵı jıyındısı.
Suwdıń qattılıǵın tómenletiw, jumsartıw ushın distillyaciya
(suwdı aydaw) hám de ximiyalıq usıllardan paydalanıladı. Ximiyalıq usıllarda magniy hám kalciy ionları suwdan erimeytu-
ǵın birikpeler túrinde shıǵarıp jiberiledi. Bunıń ushın:
1. Suwdı qaynatıw jolı menen waqtınshalıq qattılıq joq
etiledi:
Ca(HCO3)2 → CaCO3↓ + H2O + CO2↑,
Mg(HCO3)2 → MgCO3↓ + H2O + CO2↑.
Úyińizde shay demlew ushın suw qaynatıladı. Bárqulla suw
qaynatatuǵın ıdıs túbine itibar beriń. Suwda erimey tuǵın tas
tárizli qatpardı kóresiz, ol CaCO3 hám MgCO3 duzları.
2. Hákli suw qosıladı: Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2 → 2CaCO3↓ + 2H2O,
Mg(HCO3)2 + Ca(OH)2 → CaCO3↓ + MgCO3↓ + 2H2O.
3. Silti tásir ettiriledi: Ca(HCO3)2 + 2NaOH → CaCO3↓ + Na2CO3 + 2H2O,
Mg(HCO3)2 + 2NaOH → MgCO3↓ + Na2CO3 + 2H2O.
4. Soda (Na2 CO3 ) qosıp Mg+2 hám Ca2+ ionlar shóktiriledi:
Ca(HCO3)2 + Na2 CO3 → CaCO3↓ + 2NaHCO3,
Mg(HCO3)2 + Na2 CO3 → MgCO3↓ + 2NaHCO3.
Bunda kalciy hám magniy ionları suwda erimeytuǵın karbonatlar túrinde eritpeden shıǵarıp jiberiledi. Turaqlı qattılıq suwdı qaynatıw menen joq bolmaydı. Onı soda yaki natriy fosfat qosıp joq etiledi:
CaSO4 + Na2CO3 → CaCO3↓ + Na2SO4,
3MgSO4 + 2Na3PO4 → Mg3(PO4)2↓ + 3Na2SO4.
Sanaatta suwdıń qattılıǵın ketiriw ushın ion almastırıw usı-
lı qollanadı.

Kationitler — suwda erimeytuǵın, quramında sırtqı ortalıq kationlarına ECaHO, MgHO) almasa alıwshı, háreketsheń kationlar ENaH) bolatuǵın qattı zatlar ‚.

• Anionitler — suwda erimeytuǵın, quramında sırtqı ortalıq anionlarına ESO4O-, Cl–) almasa alıwshı, háreketsheń anionlar bar qattı zatlar.
Kationitli kolonkadan ótkizilgen suwdıń quramındaǵı Ca+2, Mg+2 ionları Na+ ionlarına almasıp, kolonkada qaladı hám
natriy ionları suwǵa ótedi:
Na2R + Ca2+ → 2Na+ + CaR.
Kationitlerde R — quramalı dúziliske iye organikalıq radikal. Kationitler suwdı kalciy hám magniy ionlarınan tazalawǵa járdem berse, anionlardı shıǵarıp jiberiw ushın anionitler qollanıladı.
Kompleksonometriya, xelatometriya, trilonometriya — titrlash arqalı eritpeden metall ionları muǵdarın anıqlaw usılı. Bul usıl metall ionların etilendiaminpolikarbon kislotaları menen kompleks birikpeler payda etiwine tiykarlanǵan. Etilendiamin hám karbon kislotalarınıń birigiwi nátiyjesinde payda bolatuǵın birikpeler komplekse n l a r dep ataladı. Olar ulıwma halda tómendegishe ańlatıladı : (NOOS—R) 2 NCH2-CH2-N (RCOOH) 2, bul jerde R — alipatik radikallar.
Metall ionları kompleksonlar menen suwda eriwsheń, kem dissotsiatsiyalanadigan, turaqlı hám turaqlı quramlı kompleks birikpeler — kompleksonlar payda etedi. Kompleksonning metall ionı menen birigiwinde 5 yamasa 6 a'zoli halqa — xelat payda boladı. Ámeliyatda etilendiamin tetrasirka kislotanıń eki natriyli duzı kóbirek isletiledi. Bul birikpe komplekson III yamasa trilon B dep yuri-tiledi. Usınıń sebepinen K.geyde xelatometriya yamasa trilonometriya atı menen de ataladı.
Metall ionlı eritpeni komplekson eritpesi menen titrlaganda tómendegi reaksiyalar baqlanadı :
Me2+ + H2 Y2- = MeY2- + 2 N+ Me3+ + H2 Y2” = MeY” + 2 N+Me42” = MeY- + 2 N+
Bul jerde H2 Y2~ — etilendiamintetrasirka kislotanıń eki natriyli duzı anioni. Sonday eken, bir gramm-ekvivalent metallǵa, onıń oksidleniw dárejesinden kat'iy názer, bir gramm-ekvivalent komplekson birikadi. Komplekson eritpesiniń konsentraciyasına karab titrlashga sarp etiw bolǵan hár bir ml eritpege málim muǵdarda metall ionı tuwrı keledi. Mas, 0, 01 M komplekson eritpesiniń (qarang Molyar eritpe) bir ml ga 0, 5869 mg Ni, 0, 5894 mg So yamasa 0, 6354 mg Si tuwrı keledi. Titrlashning tawısıw noqatın metall — indikatorlar arqalı (mureksid, erioxrom qara, erioxrom kók, pirokatexin biynápshe gúli hám t.b. ) yamasa potensiometrik, fotometrik, amperometrik hám basqa usıllar menen anıqlanadı. Anıqlanıp atırǵan metall ionı hám qosılıp atırǵan indikatorning tábiyaatına kóre, ortalıqtıń rN ma`nisi túrlishe boladı hám usınıń sebepinen titrlashda maqul túsetuǵın
indikator saylanadı. Eger eritpede bir neshe metall ionları bolsa, tiykarǵı iondı anıqlaw ushın qospa ionlardı turaqlı kompleks birikpe beretuǵın basqa elementlar menen to'sib (maskirovka) qóyıladı. Bunday elementlar retinde cianid, rodanid, ftorid, sitrat, tartrat ionları hám de trietanolamin isletiledi. Kompleksonatlarning turaqlılıǵın eritpediń rN muǵdarına baylanıslı. Usınıń sebepinen bir waqıtta eritpe degi bir neshe metall ionın anıqlaw múmkin. Mas, toriy ionın eritpediń ortalıǵı rN —1, 6 bolǵanda, keyininen rN—4, 5 bolǵanda sol eritpe degi kemde-kem ushraytuǵın -jer metall ionların titrlash múmkin.
K. usılı suwdiń qattılıǵın, mineral sheki onim degi, aqaba suwdagi metall ionlarınıń muǵdarın anıqlawda, sonıń menen birge, metallurgiyada ápiwayı hám qolay usıl retinde keń qollanıladı.

Tábiyiy suwdiń ulıwma qattılıǵın anıqlaw.

Tábiyaatda toza suw uchramaydi, onıń quramında qanday da elementlar aralasǵan boladı. Suwdiń qattılıǵı - Sa2+ va Mg2+ ionlari bolıwı menen baylanıslı jaǵdaydaǵı ózgeshelikler jıyındısı bolıp tabıladı. Eger bul ionlardı koncentraciyası úlken bolsa, suv qattı, eger kem bolsa yumshok suw dep ataladı. Suwdiń qattılıǵın kompleksometrik titrlash jolı menen anıqlaw agrokimyoviy hám texnikalıq analizlarda kóp qollanıladı.

. Kompleksonometriya usulining mánisi

Muǵdarlıq analizda qollanılatuǵın bul usıl anıqlanatuǵın ion hám kompleks ónim etetuǵın basqa ion, menen barkaror kompleks birikpe payda etiw reakciyalarǵa tiykarlanǵan. Kompleksonlar - organiq birikpe tábiyaatlı elementlar bolıp, olar aminopolikarbon kislotalardıń tuwındıları bolıp tabıladı. Kompmleksonlarning eń birinshi wákili iminodisirka kislota bolıp tabıladı:

SN2 SOON
∕

N-N
\.
SN2 SOON
Titrimetrik analizda kóp qollanılatuǵın kompleksonlarga: nitrilotrisirka kislota yaǵnıy komplekson I,

SN2 SOON
⁄

NOOS - SN2 - N
\
SN2 SOON
Etilen diaminotetrasirka kislota yamasa komplekson II
Tábiyiy suwdiń qattılıǵı 1 l suwdaǵı kaltsiy hám magniy ionların milli gramm- ekvivalentleri sanı jıyındısına teń. Tekserilip atırǵan suwǵa ammoniylik bufer eritpe qosıw menen onıń ortalıqı rN =10 ǵa jetkiziledi. Indikator wazıypasın “qara erixrom T” bajaradi, Sa2+ va Mg2+ ionlari menen qıp-qızıl reńli suwda eriwsheń kompleksler payda etedi.
Sa2++Nlnd2-= Salnd-+N+
qıp-qızıl
Mg2+ + Hlnd2-=Mglnd -+ H+
qıp-qızıl
Payda bolǵan kaltsiyli kompleks birikpediń biyqararlıq konstantasi 3, 0
• 106, magniyniki 1
•10 -7 . Trilon B menen Sa2+ va Mg2+ ionlarining payda etetuǵın kompleksleriniń biyqararlıq konstantasi salıstırǵanda kishi ( kaltsiyli kompleks ushın 2. 7
• 10 -11 , magniylıǵı ushın 2
•10 -9 ) Áne usınıń sebepinen bul metall ionlar menen indikator arasında payda bolǵan kompleks birikpe kompleksion III tásirinde bóleklenedi hám biyqarar kompleksler urniga barkaror kompleksler payda boladı.

Salnd-Na 2[ H2 Tr] = Na2 [ Ca Tr] + Nlnd2-+ H+

toǵızil ko'k zangori
Mglnd + Na 2[ H2 Tr] = Na2 [Mg Tr] + Nlnd2-+ H+
Toǵızil kók kók
Ekvivalent noqatda eritpediń qıp-qızıl reńi eritpede indikator anionlarini tuplanishi nátiyjesinde kók ( kók) kóriniske ózgeredi. Suwdiń ulıwma qattılıǵı 1 l suwdaǵı Sa2+ va Mg2+ ionlarini milli gramm ekvivalent sanı menen ańlatıladı. Suwdiń ulıwma qattılıǵı (K) tómendegi formula járdeminde esaplanadi.
Aytaylik tábiyiy suwdiń 100 milli litrini titrlash ushın urtacha 19, 60 ml 0, 04075 n. Kompleson III eritpesi sarplanǵan bolsa, suvning qattılıǵı
NOOSSN2 SN2 SOON
\ /
N -SN2 - SN2 - N
/ \
NOOSSN2 SN2 SOON
Etilendiamintetrasirka kislotanıń eki almasingan natriyli duzı, yaǵnıy komplekson III
NOOSSN2 SN2 SOONa

\ /
N -SN2 - SN2 - N

/ \
NaOOCSN3 SN2 SOON
Komplekson III agrokimyoviy analizlarda kóp ishlatiladi, ápiwayırok bolsın ushın geyde trilon B yamasa kiskacha Na2 H2 Tch dep ataladı. Bul kúshsiz kislota ózgesheliklerine iye, suwda ańsat eriytuǵın hám organiq erituvchilarda erimeytuǵın ok kristall element. Na2 H2 T ch kóp kationlar menen barkaror ishki kompleks birikpeler ónim etedi. Bul birikpelerde metall ionı karboksil gruppa daǵı vodorod atomınıń urnini iyeleydi hám koordinatsion boglar arqalı komplekson III quramındaǵı azot menen boglanadi. Na2 H2 Tch bilan eki zaryadlı kation Me2+ orasidagi kompleks payda bolıw reakciyasınıń teńlemesi tómendegisheNOOSSN2 SN2 -SOONa
\ /
N -SN2 - SN2 - N +Me2+ =
/ \
NaOOCSN3 SN2 -SOON
HOOSSN2 SN2 -SOONa

\ /
= N -SN2 - SN2 - N +2 H+

⁄ \
NaOOCSN2 Me SN2 -SOON
Kompleks birikpe formulası daǵı yoppa chizik menen ádetdegi (ionlı ), punktir chizik menen bolsa koordinatsion boglanish kórsetilgen.
Komplekson III dıń kiskacha formulasınan Me2+ ionlari bila kompleks payda bolıw reakciyasın tómendegi teńleme arqalı ańlatıw múmkin:
Me2++Na2 H2 Tch = [ Na2 CaTch]+2 H+
Teń salmaqlılıqtı kompleks birikpe payda bolıw tárepine qózǵaw ushın eritpege amiakli bufer eritpesi qosıladı
Kompleksion III siltiiy - jer metallardıń ionları (Ca2+, Mg2+, Ba2+) menen ishki kompleks ónim etediki, bul kationlarni basqa usıllar menen kompleks birikpeler xolatiga utkazish qıyın. Ca2+, Mg2+, Ba2+ ionlari ámeldegi eritpelerin komplekson III jumısshı eritpesi menen titrlab bul muǵdarın anıqlaw múmkin. Titrlash waqtında ekvivalent noqattı anıqlawda indikatorlardan paydalanıladı. Áne sol maksadda mureksid yamasa basqa arnawlı indikator “kora erioxrom T” den paydalanıw múmkin. Bunday indikatorlar metall indikatorlar dep ataladı. Olar organiq boyoqlar bolıp, anıqlanatuǵın kationlar menen kompleks birikpeler ónim etedi. Bul kompleks birikpeler Triolon-B menen payda etińan kompleks birikpelerge salıstırǵanda bekaror boladı. Mısalı “ kora erioxrom T” Mg2+, Ca2+, hám basqa bir qansha metallardıń ionları menen shıye - qızıl reń ishki kompleks birikpeler payda etedi. Indikator eritpelerde kók reńli boladı. Tekserilip atırǵan eritpe komplekson III eritpesi menen titrlanayotganda metall ionları indikatorlardan ajraladi` hám komplekson III ga birikadi. Sonday etip, erkin indikator ajralıp chika baslaydı. Nátiyjede ekvivalent noqatda eritpediń qızıl reńi kók reń menen almasinadi. Qara erioxrom T indikatorining eritpe degi anioni Hlnd2-bilan belgilensa, onıń ikki valentli metall ionı Me2+ bilan tásirlesiwi tómendegishe boladı. va2+ Mg2+ katinolari menen payda etetuǵın kompleksleri júdá biyqarar.Me2+ +Hlnd 2-=Melnd-+ H+

kók qızıl

Payda bolǵan Melnd-ning biyqarar kompleksi komplekson III tásirinde bóleklenedi.
Melnd-+[H2 Tr]2-= [MnTr]2-+ Hlnd 2- ++ H+

qızıl reńsiz reńsiz kók (kók)

Indikator reńiniń ózgeriwi, atap aytqanda siltiiy ortalıqta (rN =8-10 ) anıq seziluvchan boladı. Sol sebepli titrlanayotgan eritpege ammiakli bufer qospa (NH4 OH + NH4 Cl) qosıladı (qosılǵan bufer qospa kompleks birikpe payda bolıw dawamında payda bolıwshı vodorod ionların da neytrallaydı ).

Kaltsiy ionınıń koncentraciyasın kompleksonometrik usılda anıqlawda indikator retinde mureksid isletiledi, sebebi onıń va2+, Mg2+ kationlari menen payda etetuǵın kompleksleri júdá biyqarar.

Mureksid purpur kislotanıń ammoniy tuzi bolıp tabıladı. Indikator anioni lnd-ishqoriy ortalıqta eki zaryadlı kationlar menen tómendegishe tásirlesedi.
Me2+ +lnd-= Melnd+
ko'qish qızıl
biynápshe gúli
Titrlash paytida Melnd+ tarkibidagi kation komplekson III menen tásirlesedi hám indikatorning anioni erkin túrde ajraladi`, yaǵnıy eritpe kók biynápshe gúli tús aladı :
Melnd+ =[H2 Tr]2-= [Metr]2-+ I n d-+2 H+
Qızıl reńsiz reńsiz kók biynápshe gúli
Indikator reńiniń ózgeriwi nátiyjeli bolsın ushın, eritpege kúshli siltiiy ortalıq payda etiw ushın (rN>12) ga teń bolǵan uyuvchi natriy qosıladı. Onıń ushın mureksidning suwdaǵı jańa tayarlanǵan toyingan eritpesinen paydalanıladı. Geyde 1 g mureksid hám 100 g ximiyalıq taza natriy xlorid óz-ara aralastırılıp tayarlanǵan kurik qospa da isletiledi. Eger metall ionın anıqlaw ushın ekvivalent noqatda reńin ózgeriwi anıq bilinetuǵın indikator belgisiz bolsa, ol túrde kompleksion menen tikkeley titrlashni teris titrlash menen almastırıw múmkin. Sonıń menen birge, jaǵdayǵa qaray urın basarini titrlash, alkalimetrik titrlash usıllarınan da paydalanıladı.
Suvning qattiqligi - tarkibida Kalsiy (Ca)+ va Magniy (mg)+ ionlari boʻlgan suvning xossasi. Suvning qattiqligi 2 xil: nokarbonat qattiqlik — suvda kalsiy va magniy sulfatlar erishidan kelib chiqadi; karbonat qattiqlik — suvda kalsiy va magniy bikarbonatlar erishidan hosil boʻladi.

Suvning umumiy qattiqligi shu qattikliklar yigʻindisiga teng. Umumiy qagtiklik 1 l suvdagi kalsiy va magniy ionlarining milligrammekvivalentlari yigindisi (mgekvGʻl) bilan oʻlchanadi. Qattiqligi 1-1.5 mgekv/ litr bo'lgan suv o'ta yumshoq, 1.5-3 mgekv/l dan kam boʻlgan suv yumshoq, 3—6 mgekv/l boʻlgan suv oʻrtacha, 6-10 mgekv/l o'rtacha qattiq, 10 mgekv/l dan ortiq boʻlgan suv esa juda qattiq suv hisoblanadi. Tabiiy Suvning qattiqligi turlicha. Daryo va koʻl suvining qattiqligi 0,1—0,2 mgekv/l (tayga va tundra), yer osti suvi, dengiz va okean suvining qattiqligi 80— 100 mgekv/l Suvning qattiqligi tufayli bugʻ qozonlari devorlariga choʻkmalar choʻkadi, kir yuvganda sovun koʻp sarflanadi. Qattiq suvda sabzavot, goʻsht yaxshi pishmaydi va h.k. Suvning qattiqligi katta boʻlsa, siydikda tosh paydo boʻladi. Markaziy suv taʼminotida, asosan, isteʼmol qilinadigan Suvning qattiqligi 7 mgekv/l gacha boʻlishiga yoʻl qoʻyiladi. Suvning qattiqligi katta boʻlganda suvni yumshatish usullari qoʻllanadi.

Suv (ximiyalıq formulası :H2 O) — hidsiz, rangsiz, ta'msiz, shaffof, suyıqlıq formasındagi kimyoviy elementdir (normal jaǵdayda ). Yer sirtining 71 payızın iyeleydi (~1. 460 × 1015 killogram); Jerdegi suw tiykarlanıp okean, dengiz, ko'l, daryo (95, 6 %) sıyaqlı suw háwizlerinde, sonıń menen birge muzlar, yer astı suwi (1. 6 %) va atmosferadagi suv bug'lari, bulutlarda (0. 001 %) jıynalǵan. Bunnan tısqarı suv organizmlar tarkibida da bar.Suw kúshli eritgich esaplanadı. Tábiyaatda onıń quramında ádetde eritilgan haldaǵı elementlar (duzlar, gazlar ) bar bolıp tabıladı. Jerdiń geologik dúzilisi tariyxı hám ol jaǵdayda ómirdiń payda bolıwı, fizikalıq hám ximiyalıq ortalıq, iqlim va ob-hawanıń shakllanishida suw zárúrli áhmiyetke iye. Hesh qanday tiri organizm suwsız turmıs keshira almaydı. Suw awıl xojalıǵı hám sanaat daǵı barlıq texnologiyalıq processlerdiń zárúrli bólegi bolıp tabıladı.
Suw tábiyaatda keń tarqalǵan. Jer júziniń derlik 3/4 bólegin quraydı. Gidrosfera — okeanlıq, teńizler, kól, suw háwizleri, dáryalar, Jer astı suwi, topraqlar namini óz ishine alǵan Jerdiń suwlı pusti 1, 4— 1, 5 mlrd. km³ ni quraydı. Atmosferada suw puw, rayon, budut, jawın, qar jaǵdayında boladı. Qurǵaqlıqtıń 10 % ga jaqın bólegi muz menen oralǵan. Litosferayaa gidrosferadagiga jaqın muǵdarda, yaǵnıy 1—1, 3 mlrd. km³ suw bar. Jer mantiyasida úlken muǵdarda (13—15 mlrd. km³) suw bar. Barlıq tiri organizmler degi suw Jer júzindegi dáryalar suwınıń yarımına teń. Jerdegi hámme suw bir-biri menen hám atmosfera, litosfera, biosfera daǵı suw menen óz-ara tásirde boladı (qarang Suw aylanshii).Tábiyiy sharayatta suw quramında mudami erigen duzlar, gazlar hám organikalıq elementlar boladı. Olar muǵdarı suwdiń payda bolıwına hám sharayatına baylanıslı. Suwdaǵı duz konsentraciyası 1 g/kg ge shekem bolsa — dushshı, 25 g/kg gachasi — tu zli, odan joqarısi — shur suw dep ataladı. Jawın Si, dushshı, kól hám dare Si kem minerallı boladı. Okean suwınıń shorlıǵı 35 g/kg ga jaqın, teńizniki kemrek, dushshı suwda N SO", Sa2 Q hám Mg2 Q ionları kóbirek. Suwdiń minerallıǵı asqan tárepke S O, S1~, NaQ hám KQ ionlarınıń konsentraciyası kóbeyip baradı.Tábiyiy suwda erigen gazlar — azot, kislorod, karbonat angidrid, túp gazlar, geyde, vodorod sulfid, uglevodlar bolıwı múmkin. Suwda organikalıq elementlar konsentraciyası oz — darelarda ortasha 20 mg/l, Jer astı Sida jáne de az, okean Sida bolsa 4 mg/l.
vodoroddıń 2 barkaror izotopi ('H hám 2 H) hám kisloroddıń 3 izotopi (| 6 O, O17,| 8 O) bar ekenligi sebepli 9 túrlishe izotopli S málim. Jerdegi barlıq suwda quramında vodoroddıń izotopi — tritiy (3 H) bolǵan 13 — 20 kg „o'ta salmaqli“ suw bar (qarang Salmaqli suw).
Suw keń tarqalǵanlıǵı jáne onıń insanlar turmısındaǵı áhmiyeti úlkenligi sebepli áyyemginen turmıs dáregi esaplanadi. Qáddi. dúnya filosofları pikrine qaraǵanda, suw turmıs ushın zárúr bolǵan 4 elementtiń biri bolıp tabıladı (órt, hawa, topıraq qatarı ). Usınıń menen birge suw suwıqlıq hám ıǵallıq eltuvchisi dep da qaralgan. XvIII ásirdiń aqırıǵa shekem suwdı individual ximiyalıq element dep kelindi. 1781—82 jıllarda ingliz alımı G. Kavendish Sni dáslepki bar vodorod hám kislorod qospasın elektr ushqını menen portlatib sintez etken.
. 1783-jılda francuz alımı A. Lavuazye bul tájiriybeni tákirarlap, suwdiń vodorod hám kisloroddan quram tapqanlıǵın tastıyıqladi. 1772-jıl francuz fizigi Delyuk suwdiń maksimal tıǵızlıǵı 4°da bolıwın anıqladi. Suwdiń zárúrli fizikkimyoviy ózgeshelikleri 1 jadvalda berilgen.
suv — universal erituvchi. Ol jaǵdayda gazlar jaqsı eriwsh. Suw elektrolit bolǵanlıǵınan kóplegen kislota, tiykar hám duzlardı eritadi. Suwdiń ózi de jaqsı eriwsheń element. vodorod menen kislorod qosılıp suw payda bolishida ıssılıq ajralıp shıǵadı. 2 H2+O2=2 H3 O reakciyasi 300° temperaturaǵa shekem júdá aste baradı. 550° de jarılıw júz beredi.
Suv — asa turaqlı birikpe. Suw molekulaları 1000°dan joqarı temperaturada asa az dárejede vodorod hám kislorodqa ajraladi` (termik dissotsiatsiya). 2000°da suwdiń termik bólekleniwi 1, 8 % ga, 3092°da 13 % ga, 5000°da 100 % ga jetedi. Suw ultrafioletoviy nurlar (fotodissotsiatsiya) yamasa radioaktiv nurlar (radioliz) tásirinde de bóleklenedi. Suw radioaktiv bóleklengende H2 hám O2 den tashkari vodorod qıshqılanıw hám de bir qatar erkin radikallar payda boladı. Suw birigiw hám ıdıraw reaksiyalarına kirisiwedi, ximiyalıq reaksiyalarda qatnasadı. Suw ayriqsha ǵayrıoddiy (anomal) ózgesheliklerge iye: sirt keriliwshenligi joqarı, qovushoqligi kishi, suyıqlanıw hám qaynaw temperaturası joqarı, suyıq jaǵday daǵı tıǵızlıǵı qattı jaǵdayıdagidan úlken boladi. Q4°dan joqarı temperaturada da, odan tómende de suwdiń tıǵızlıǵı 1000 kg/m³ den tómen boladı. Bul hádiyse suwdiń tıǵızlıq anomaliyasi dep ataladı. Taza suwdiń salıstırma ıssılıq sıyımlılıqı barlıq suyıq hám qattı elementlarnikidan úlken (4, 18 JG'g); sonday eken, 1 g suwdı G qizdırıw ushın basqa elementlardı qizdırıwǵa sarplanatuǵın ıssılıqqa salıstırǵanda kóbirek issiklik talap etiledi. Bul suwdiń ıssılıq sıyımlılıqı anomaliyasi dep ataladı. Taza suwdı ıqtıyatlılıq menen ástesekin sovitib barılsa, ol Sdan tómen trada da (—33°ga shekem) muzlamasligi múmkin, Bunday „o'ta sovigan“ suw barkaror bolmaydı ; onı silkitilsa yamasa ishine qandayda bir kristall taslansa, darxrl muzlab krladi. Sonıń menen birge, taza suwdı ástesekin „o'ta qizdırıw“ (Q27°ga shekem) da múmkinligi aniklangan. Oǵada isitilgan suw da turaqlı bolmaydı ; bir az shayqatılsa, bunday suw júdá kóp muǵdarda puw payda etip qayiaydi. Suw molekulası 2 vodorod hám I ta kislorod atomınan quram tawıp, baǵlar arasındaǵı múyesh 104, 5°. Kislorod atomı átirapındaǵı elektronlardıń simmetrik bolmaǵan bólistiriliwi nátiyjesinde elektron bulti teris elektr zaryadınıń orayı kislorod atomınıń oń zaryadı orayına uyqas kelmeydi.
Nátiyjede suw molekulasındaǵı úlken elektrik dipol momenti payda boladı. Bul bolsa suwdiń polyarlanıw ózgesheligin kórinetuǵın etedi.
Qutblangan suw molekulası qutblangan elementlardı jaqsı, qutblanmagan elementlardı bolsa az eritadi. Suwǵa bolǵan beyimligine qaray, funksional gruppalar : gidrofil (suwǵa tartılıwshı ), suw menen jaqsı solvatlanadigan, gidrofob (suwdan krchadigan) hám difil dúzılıwlarǵa iye boladı.
Suv — keń isletiletuǵın element. Suw kislorod, vodorod, silti, nitrat kislota, spirt, aldegid, so'ndirilgan hák hám basqa kóplegen ximiyalıq ónimler islep shıǵarıw. de qatnasatuǵın ximiyalıq reagent bolıp tabıladı. Suw baylaw materiallar ushın zárúr komponent. Kaynatish, eritiw, suyultirish, kristallash ushın texnologiyalıq komponent retinde kóplegen islep shıǵarıw.processlerinde isletiledi. Texnikada elektr hám issikdik eltuvchi, puw mashinalarında jumıs denesi, basım uzatıwshı retinde qollanıladı.
Organizmdagi suv barcha oʻsimliklar, tirik organizmlar va mikroorganizmlarda moddalar almashinuvi uchun zarur asosiy vosita, shuningdek, bir qancha kimyoviy fermentativ reaksiyalarning substrati hisoblanadi.

Fotosintez jarayonida suv karbonat angidrid bilan birgalikda organik moddalar hosil boʻlishida qatnashadi va shu bilan birga Yerda tirik organizmlar hosil boʻlishi vositasi hisoblanadi. Suv toʻqimalar faoliyatini, oziq moddalar va almashinuv mahsulotlari (qon, limfa, oʻsimliklar sharbati)ning singishini, fizik termoregulyasiyani va hayot faoliyatiga tegishli boshqa jarayonlarni taʼminlaydi. Organizmlarda juda kup miqdorda suv boʻladi. Odam tanasidagi barcha suyuklik va toʻqimalar tarkibida massasiga nisbatan 65 % chamasida suv boʻladi. Odam ochlikka bir oydan ortiqroq chidashi mumkin, lekin suv sizlikka bir necha kundan ortiq chiday olmaydi. Suvda organizmning yashashi uchun zarur boʻlgan organik va anorganik moddalar eriydi.

Adamdıń suwǵa bolǵan fiziologikalıq mútajligi, ıqlım sharayatına qaray, táwliksine 3—6 l ni quraydı.
Sanitariya hám xojalıqro'zg'or mútajlikleri ushın kup muǵdarda suw talap kilinadi. Suw oraylasqan sistemadan jetkilikli muǵdarda berilgen takdirdagina juwındı hám shıǵındılardı suw kanalizaciyası járdeminde okizib jiberiw múmkin. Xalıq jasaytuǵınlıq jaylardıń sanitariya mádeniyatı suw menen támiyinleniw dárejesine qaray belgilenedi (kisi. basına táwliksine l esabında ). Xalıqtıń den sawlıǵın hám sanitariya jasaw sharayatlarına tikkeley yamasa bil qural unamsız tásir etiwi qáwpiniń aldın alıwda suwdaǵı ximiyalıq elementlardıń eń úlken belgilengen muǵdarda bolıwı, ilimiy tiykarlanǵan gigiyena normativlikleri zárúrli áhmiyetke iye.
Xalıq tutınıw etetuǵın suw epidemiologik tárepten qawipsiz bolıwı kerek. Suwda kesellik qozǵatatuǵın bakteriyalar hám viruslar bolmawi kerek.Ekenin aytıw kerek planetamizning 70 % suw menen oralǵan, bul suwdiń úlken bólegi pútkilley muzlab qalǵan yamasa tutınıw ushın jaramsız bolıp tabıladı. Jerdegi dushshı suwdiń derlik úshten eki bólegini Antarktida muzliklari quraydı. Jerdegi kól hám dáryalarda shama menen 85 mıń kilometr kub suw oqadi, bul suwga ol yamasa bul tárepten insan tásir kórsetedi. Ayırım boljawlarǵa kóre, 2025-jılǵa kelip 52 mámleket xalqı dushshı suw tańsıqlıǵı mashqalasına dus kelediler. YUNESKO Bas direktorı Audr Azuli 2030 -jılǵa kelip dúnyada global suw tańsıqlıǵı 40 protsentti qurawın xabar bergen[1]. Planetanıń túrli noqatlarında dáryalardı qorǵaw iskerligi menen shuǵıllanatuǵın kóplegen shólkemler bar. Jerdegi eń azim dáryalar hám olardıń ekologiyalıq xolatini kórip shıǵamız.

AmazonkaMaydanın AQSh tap menen salıstırıw múmkin. Bul aymaq hár qıylı ájayıp biologiyalıq túrlerge bay. Bul erda planetamızdaǵı tropik ormanlardıń yarımınan kópi (derlik 60 %) ósedi hám de Qubla hám Arqa Amerika ıqlım sharayatları tártipke salıp turıwda zárúrli áhmiyetke iye. Amazonkaning uzınlıǵı 6400 kilometr. Óziniń jaylasıwına kóre, Amazonka uzaq waqıt dawamında insan tásirinen qorǵawlanǵan edi, lekin keleside jaǵday ózgerip atır. Braziliya xukumati shama menen 60 ta qashı qurıwdı joybarlawtirmoqda. Sol sıyaqlı joybarlar erli xalıq hám milliy baǵlarǵa unamsız tásir etiwi múmkin.