Мцяллиф адлы кимйяви реаксийалар

Qrup-1 Benzol

1. Arenlərin bromla əvəzetmə reaksiyasının tənliyini yazın.

2. Nə üçün toluol 3 mol nitrat turşusu ilə əvəzetmə reaksiyasına asanlıqla daxil ola bilir?

3.II növ əvəzedicilər hansılardır? Onlar benzol nüvəsinə necə təsir edirlər?

Qrup-II. Toluol

1.Benzolun mürəkkəb maddələrlə reaksiya tənliklərini yazın.

2.Toluolun xlorla əvəzetmə reaksiyasının tənliyini yazın.

3. I. Növ əvəzedicilər hansılardır? Onlar benzol nüvəsinə necə təsir edirlər?

Qrup-III. Ksilol .

1.Benzolun bəsit maddələrlə (Cl₂ , Br₂) reaksiyasının tənliklərini yazın

2.Benzolun mürəkkəb maddələrlə( H₂SO₄ və HNO₃) reaksiyasının tənliklərini yazın.

3. 2,4,6-trinitrotoluolun alınmasını göstərən reaksiyanın tənliyini yazın.

İş vərəqlərində göstərilən tapşırıqlar əsasında şagirdlər dərslik və vəsaitlərdən müstəqil olaraq istifadə edirlər, lazımı qeydlərini aparırlar.

Müəllim benzolun və toluolun xassələri ilə bağlı şagirdlərin tapşırıqlara necə hazırlaşdıqlarını araşdırır.Qrupun liderləri sualların cavabları ətrafında məlumat verirlər, lakin şagirdlərin bəzi tapşırıqlar ətrafında zəif hazırlaşdıqlarını nəzərə alan müəllim daha ətraflı məlumat verməli olur.

Məsələn, 1-ci qrupun 3-cü və 2-ci qrupun 3-cü sualı ətrafında müəllim qeyd edir ki,yadda saxlamalıyıq ki, bütün əvəzedicilər benzol halqasında öz istiqamətləndirici təsirinə görə iki qrupa bölünür. II. növ əvəzedicilər benzol nüvəsindən elektron sıxlığını özlərinə tərəf cəzb edən atom qruplarıdır. Onlar yeni əvəzedicini meta-(3,5) vəziyyətinə göndərir. I növ əvəzedicilərdən fərqli olaraq II növ əvəzedicilərdə ikiqat rabitənin və müsbət yükün olması xarakterikdir. Üçüncü qrupun sualı ilə əlaqədar olaraq bildirilirki, benzol molekulunda bir hidrogen atomu bəsit maddələrin bir atomu ilə əvəz olunduğu kimi nitrat və sulfat turşusu ilə reksiyasında da benzolun bir hidrogen atomu nitro (-NO₂) və sulfo (-SO₃H) qrupla əvəz olunur. Nəticədə nitrobenzol və benzolsulfoturşu alınır. Müvafiq reaksiya tənliklərini şagirdlər lövhədə yazırlar.

“Aromatik karbohidrogenlər” tədris vahidinin 5 və 6-cı mövzularında benzolun homoloqlarının oksidləşməsi, benzolun və toluolun tətbiqinə aiddir.

5-ci mövzunun öyrənilməsində toluolun oksidləşməsinin KMnO₄ (KOH iştirakı ilə) ilə aparılan təcrübələri göstərmək maraq doğurur. Bu təcrübədə məhlulun rəngi tədricən rəngsizləşir. Buna səbəb toluol molekulundakı metil qrupunun oksidləşərək karboksil qrupuna çevrilməsidir.

Bu təcrübəni benzolun homoloqları olan butilbenzol və dimetilbenzol ilə də aparmaq olar.


Mövzu ilə bağlı olan daha ətraflı məlumatları internetdən əldə etmək olar. http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BD%D0%B7%D0%BE%D0%BB

http://www.youtube.com/watch?v=Dmb-CpqQbIA&NR=1(insektididin-

C₆Cl₆- alınması)

http://www.youtube.com/watch?v=uaWnEm9mPbw (benzolun xlorlaşması )

http://www.youtube.com/watch?v=X0T5Sjwe7F0 (benzolun nitrolaşması)

http://www.youtube.com/watch?v=bPSDl19tfd8(benzolun yanması) http://www.youtube.com/watch?v=0Xe_gkV7xAw&feature=related (benzolun rezonans formulu)

http://www.youtube.com/watch?v=Wly-fwyfkOI&NR=1(benzolun kimyəvi rabitələri)

http://www.youtube.com/watch?v=bSLxoX27Gt4&feature=related (benzolun rezonans formulu)

“Arenlər” tədris vahidinə aid 7-ci dərs mövzusu şagirdlərdə xüsusi maraq doğurur. Bu dərsdə əsas məqsəd doymuş,doymamış və aromatik karbohidrogenlər arasında genetik əlaqə yaratmaqdır. Dərsin gedişində dərslikdə verilən sxem 3 böyüdülmüş şəkildə lövhədən asılır və aşağıdakı suallarla şagirdlər axtarış edirlər.

1. 
   Doymuş karbohidrogenlərin ixtiyari beş nümayəndəsinin empirik və quruluş formullarını yazın.
   
2. 
   Doymamış karbohidrogenlərin (alken,alkadien,alkin misalında) ixtiyari üç nümayəndəsinin empirik və quruluş formullarını yazın.
   
3. 
   Etilen→ asetilen→ benzol çevrilməsinin reaksiya tənliklərini tərtib edin.
   
4. 
   Asetilen→ benzol→nitrobenzol çevrilməsinin reaksiya tənliklərini tərtib edin.
   
5. 
   Benzol→benzolun halogenli törəmələri arasında çevrilmə
   

reaksiyasının tənliklərini tərtib edin.

6. 
   Pentan, penten, pentadien, tsiklopentanın quruluş formullarını göstərin.
   
7. 
   Heksan, tsikloheksan və benzol molekullarında gedən əvəzetmə reaksiyalarına aid nümunə göstərin.
   
8. 
   200 qr. heptanı toluola çevirdikdə neçə litr(n.ş.) hidrogen alınar?
   
9. 
   Metan→ asetilen→ benzol→toluol→benzoy turşusu çevrilməsinin reaksiya tənliklərini tərtib edin.
   

Göstərilən suallar üzərində kiçik qruplarda şagirdlər üzvi kimyadan öyrəndikləri bilik və bacarıqlara əsaslanmaqla yanaşı dərslikdən də isifadə etməklə cavablarını hazırlamalıdırlar.

Əlavə olaraq, şagirdlərin bilik və bacarıqlarını möhkəmləndirmək məqsədi ilə evə aşağıdakı tapşırıqlar verilə bilər.

Məsələlər

1. 
   20 qr benzol və toluol qarışığının KMnO₄ məhlulu ilə oksidləşməsindən alınan turşunun kütləsi 12,2 qr olarsa, başlanğıc qarışıqda benzolun kütlə payını təyin edin.
   
2. 
   Benzol və stirol qarışığınının 10 qramına 200 qr 4%-li bromlu su ilə təsir edilmişdir. Başlanğıc qarışıqda benzolun kütlə payını təyin edin.