Mehnat bozori tarkibiy qismining elementlaria

12. Mehnat bozori tarkibiy qismining elementlaria
Ishchi kuchiga talab;
Ishchi kuchining taklifi;
Ishchi kuchi qiymati;
Ishchi kuchi bahosi;
Ishchi kuchi yollashdagi raqobat.
Umumiy mehnat bozorida ish kuchiga bo’lgan samarali talab va umumiy talabni farqlash kerak bo’ladi. Umumiy talab miqdor jihatdan ish bilan bandlar soni va unga qo’shiladigan vaksinalar soniga teng bo’ladi. Samarali talab esa hisob miqdori bo’lib, umumiy talab bilan ortiqcha miqdor hajmining farqi sifatida belgilanadi.
13. Mehnat bozori modellari
Sof raqobat bozori modeli
Monopsoniya modeli
Yaponiya modeli
Amerika modeli
Shveytsiya modeli
Fransiya modeli Mehnat bozori modellari ularning ushbu hodisani tavsiflash andozasi sifatidagi maqsadiga ko’ra turlicha bo’lishi mumkin. Mehnat bozoridagi raqobatchilik darajasiga qarab – sof raqobat bozori modeli, monopsoniya modeli, kasaba uyushmalari harakati hisobga olinadigan model, ikki tomonlama monopoliya modeli ajratiladi.
Fransiya modeli. Fransiyada so’ngi 10 yil ichida ishsizlik darajasi 12,0% atrofida saqlanmoqda. Ishsizlikka qarshi kurashish uchun ham sust ham faol chira tadbirlar qo’llaniladi, lekin mehnat bozorida passiv siyosat ma’qulroq ko’riladi.
Amerika modeli. AQShda konyuktura o’zgargan va qo’llanilayotgan ishchi kuchi hajmini kamaytirish zarurati paydo bo’lgan, yoki, korxona norentabel bo’lib qolgan taqdirda hodimlarni ishdan bo’shatish chorasi qo’llanadi.
Yaponiya modeli. Bu mamlakatda mehnat munosabatlari tizimi umrbod yollashga asoslangan, umrbod yollanish hodimga korxonada ishlaydigan eng yuqori(55-65) yoshga yetgunlariga qadar ish bilan bandlik kafolatlanishini ko’zda tutadi.
15. Inson kapitali- inson va butun jamiyatning turli ehtiyojlarini qondirish uchun foydalaniladigan bilimlar, qobiliyatlar, malakalar majmui.

Inson kapitali Keng ma’noda iqtisodiy rivojlanishning, jamiyat va oila taraqqiyotining intensiv ishlab chiqaruvchi omili, shu jumladan mehnat resurslarining bilimli qismi, bilimlari, intellektual va boshqaruv mehnati vositalari, atrof-muhit va mehnat faoliyati, samarali faoliyatni ta’minlaydi. va rivojlanishning samarali omili sifatida Chekaning oqilona ishlashi.

Qisqacha: Inson kapitali aql, salomatlik, bilim, sifatli va samarali mehnat va hayot sifatidir.

Inson kapitali innovatsion iqtisodiyot va bilimlar iqtisodiyotini shakllantirish va rivojlantirishning asosiy omili bo'lib, keyingi o'rinda turadi yuqori bosqich rivojlanish.

6. Mehnat — insonning maqsadga muvofiq ijtimoiy foydali faoliyati; eng avvalo tabiat predmetlarini oʻzgartirib, ehtiyojga moslashtirishni bildiradi. M. kishilik jamiyati hayotining asosiy sharti, chunki u tufayli insoniyatning yashashi uchun zarur boʻlgan moddiy va maʼnaviy neʼmatlar yaratiladi.

7. Bozor iqtisodiyoti davrida raqobatni yengib chiqishning asosiy olimlardan biri makroiqtisodiyotga taalluqli, ijtimoiy va shaxsiy sektorlardagi korxonalarda ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga erishishdir. Bu asosan, mavjud ishchi kuchidan oqilona foydalanish evaziga erishiladi. O’z navbatida, ishchi kuchidan samarali foydalanish ko’pincha har xil bajarilishi zarur bo’lgan ishlarning ayrim ijrochilar o’rtasida to’g’ri taqsimlanishicha, ya’i ularning malakasiga, tajribasiga, zukkoligiga yarasha ish bilan bab-baravar ta’lim etilishiga bog’liqdir. Bu masalani maqsadga muvofiq hal etish uchun, birichi navbatda, mehnatni ishchi ishlab chiqarishda puxta o’ylab oqilona taqsimlashi lozim bo’ladi. Bu tashkiliy masala mehnat taqsimoti, deb ataladi.
8. Mehnatni tashkil etish - nazariya va amaliyotga asoslangan holda korxonada ish jarayoni unsurlarini uyushtirish tartibi va tamoyillari. Mehnatni tashkil etishe.ning iqtisodiy vazifa-l ar i ga milliy iqtisodiyotda inson va moddiy resurelardan oqilona foydalanish, mahsulot ishlab chiqarishni va uning sifatini oshirish; sanitariyagigiyena va ruhiyfiziologik vazifalariga ishchixodimlar so-gʻligʻini muhofaza etish, mehnat sharoitlarini belgilangan standart va meʼyorlarga mosligini taʼminlash; ijtimoiy vazifalariga mehnatning mazmuni, uning ijodiyligini, kishilarning maʼnaviy kamol to-pishini rivojlantirish, ularning ijtimoiy muhofazasini tashkil etish; tashkiliy vazifalariga har bir ish joyini tashkil etishda ergo-nomik talablarga muvofiklikni taʼminlash kiradi


9. Mehnat bozori — ish kuchi oldisotdi qilinadigan bozor. Mehnat bozorining ishtirokchilari ishga yollovchilar, ishga yollanuvchilar va ular oʻrtasidagi turli vositachilar hisoblanadi. Turli vositachi firmalar, tashkilotlar va agentliklar Mehnat bozorining infratuzilmasini tashkil etadi. Ish kuchi maxsus tovar sifatida uning sohibi tomonidan bozorga taklif etiladi. Ishga yollovchilar Mehnat bozoriga talab bilan chiqadi. Ish kuchining oldisotdisi bevosita haridor bilan sotuvchi oʻrtasida toʻgʻridan toʻgʻri yoki vositachilar ishtirokida yuz berishi mumkin. Bu ishni mehnat birjasi yoki ish topib beruvchi firmalar bajaradi. Ish kuchining oldisotdisi mehnat bitimi shaklida rasmiylashtiriladi. Mehnat bozorida ish kuchini sotuvchi bilan uni oluvchi oʻrtasida mehnatning kelishilgan narxi — ish haqidkr.
10. «Potentsial» atamasi ilmiy muomalaga bundan 15-20 yil oldin kiritilgan edi. Etimologik jihatdan u «yashirin imkoniyatlar, quvvat, kuch» ma’nosini anglatadi. «Potentsial» tushunchasining ma’nosini keng talqin qilish uni «qandaydir vazifani hal etish yoki muayyan maqsadga erishish uchun xarajatga keltirilgan foydalanilgan imkoniyatlar, mablag‘lar, zaxira manbai; ayrim shaxs, jamiyat, davlatning muayyan sohadagi imkoniyatlaridir», deb qarashdan iboratdir. Shunday qilib, «potentsial», «potentsialli» degan atamalar biron-bir kishida, korxonaning boshlang‘ich mehnat jamoasida, umuman, jamiyatda yashirin, lekin hali o‘z imkoniyatlari yoki qobiliyatlarini ular hayotining tegishli sohalarida namoyon qilmaganligini bildiradi. Agar «mehnat resurslari» va «ishchi kuchi» tushunchalar o‘zida faqatgina miqdoriy xususiyatlarni mujassam etsa, bulardan farqli ravishda mehnat potentsiali ham miqdor, ham sifat ko‘rsatkichlarini o‘z ichiga oladi.
Ayrim iqtisodchilar mehnat potentsialining miqdor ko‘rsatkichlari bevosita resurslar miqdoriga teng deb qarab, unga mehnat yoshidagi ishga layoqatli aholi, ishlayotgan o‘smirlar va pensionerlarni kiritadilar.
Mehnat potentsialining miqdor ko‘rsatkichlari faqatgina resurslarning faol qismi bilan cheklanib qolmaydi. Mazkur miqdorga quyidagi toifa aholi qatlamini ham kiritish mumkin:
- mehnatga layoqatli aholining nofaol qismi;

- ishlash imkoniyati va istagiga ega barcha guruh nogironlari;

- mehnatga layoqatli yoshdagi imtiyozli pensionerlar;
- ishlash xohishini bildirgan o‘smirlar va yoshga doir pensionerlar.