Mehnat qonunchiligiga rioya etilishi borasidagi amaliyotni o‘rganish

Mehnat sohasidagi tashkiliy boshqaruvga oid munosabatlarda, odatda, ish 
beruvchi bilan mehnat jamoasi, kasaba uyushmasi yoki xodimlarning boshqa 
vakillik organlari o`rtasida kelib chiqadigan munosabatlarni aks ettiradi. 
Ishga joylashtirishga doir munosabatlar o`rta umuta`lim, hunar texnika 
bilim yurtlari, texnikumlarni tamomlagan yoshlarni, urush nogironlari va 
qatnashchilarini, harbiy xizmatni tugatib, iste`foga chiqqanlarni, shuningdek jazoni 
o`tab bo`lgan shaxslarni, mehnat va ishlab chiqarishning qayta tashkil etilishi, 
korxonalarning bankrot bo`lishi oqibatida ishdan bo`shatilgan kishilarni hamda 
aholining boshqa toifalarini ishga joylashtirish kabi masalalarni qamrab oladi. 
Ishlab chiqarishda kadrlar tayyorlash va malakasini oshirishga doir 
munosabatlar asosan xodimlarning o`qishi, muayyan kasb yoki mutaxassislikka 
ega bo`lishi, shuningdek, ishlab chiqarishdan ajralmagan o`z malakasini oshirishi 
jarayonida shakllanadi. 
Mehnat muhofazasi va mehnat qonunlariga rioya etishni nazorat qilishga 
doir munosabatlar. Bu kabi munosabatlar amalda vakolatli davlat idoralarining 
korxonalarda mehnatni muxofaza qilish va mehnat qonunlariga rioya etishni 
nazorat qilish jarayonida namoyon bo`ladi. 
Mehnat nizolarini hal qilishga doir munosabatlar. Bunday nizolar asosan 
mehnatni tashkil qilish, shart - sharoitlarini belgilash va ishlab chiqarishga tadbiq 
etish jarayonida yuzaga keladi. Ko`pincha mehnat nizolari ish beruvchi bilan 

---

xodim o`rtasida vujudga kelgan kelishmovchilik o`z vaqtida hal qilinmagan 
taqdirda ro`yobga chiqadi. Ammo mehnat nizolari jamoa shartnomasini qabul 
qilish yuzasidan ham kelib chiqishi mumkin. 
 
Mehnat huquqining uslubi va vazifalari. 
Mehnatga oid munosabatlarni tartibga solishda huquqshunoslikning ushbu 
sohasida qo`llaniladigan uslubning quyidagi asosiy xususiyatlarini ko`rsatib o`tish 
mumkin: 
Birinchidan, bu mazkur munosabatlarni tartibga solinishini markazlashtirilgan 
hamda lokal normalar uyg’unlashtirilgan holda qo`llaniladi. 
Ikkinchidan, bu uslub mehnatga oid munosabatlarning qonunlar va 
shartnomalar asosida tartibga solish jarayonida uzviy bog’liqligida namoyon 
bo`ladi. Bu xol Mehnat Kodeksining 4-modda 2-qismida yaqqol ifodalangan. 
Uchinchidan, mehnatga oid munosabatlarni tartibga solishda korxona mehnat 
jamoasi, kasaba uyushmasi va xodimlarning boshqa vakillik organlari ishtirok 
etishi belgilab qo`yilgan. 
To`rtinchidan, Mehnat Kodeksining 10 - moddasida munosabatlarning huquqiy 
jihatdan tartibga solishda halqaro huquqiy normalar, shuningdek, davlatlararo 
shartnomalar qoidalarining qo`llanishi nazarda tutilgan. 
Agar O`zbekiston Respublikasining halqaro shartnomasida yoki Halqaro 
Mehnat 
tashkilotining 
O`zbekiston 
tomonidan 
ratifikatsiya 
qilingan 
konventsiyasida xodimlar uchun mehnat to`g’risidagi mamlakatimizda qabul 
qilingan qonun va boshqa normativ xujjatlarga nisbatan imtiyozliroq qoidalar 
belgilangan bo`lsa, u holda halqaro shartnoma yoki konventsiya qoidalari 
qo`llaniladi. 
Mehnat huquqi uslubining dastlabki belgisi - bu mehnat sohasidagi 
munosabatlarni tartibga solishning markazlashtirilgan va lokal usullarining 
uyg’unlashtirilgan holda qo`llanishida namoyon bo`ladi. 
Mehnat Kodeksining 9-moddasida ta`kidlab o`tilganidek, mehnat 
sohasidagi davlat boshqaruvini O`zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini 

---

ijtimoiy muxofaza qilish vazirligi va uning xududiy bo`linmalari tomonidan 
amalga oshiriladi. 
Mehnatga oid munosabatlarini lokal usulda huquqiy jihatdan tartibga 
solishda korxonadagi ish vaqti rejimini, mehnat ta`tili grafiklari, jamoa 
shartnomasining mazmuni va shartlari, markazlashtirilgan tartibdagi normativ 
xujjatlarda belgilangan xodimlarning qo`shimcha imtiyoz va kafolatlari aks 
ettiriladi. Bunda, bir tomondan ish beruvchi, ikkinchi tomondan esa, mehnat 
jamoasi, kasaba uyushmasi va xodimlarning boshqa vakillik organlari ishtirok 
etadi. 
Ma`lumki, mehnat huquqi muayyan vazifalarni bajaradi. Mehnat 
huquqining vazifalari deganda, huquqiy jihatdan ta`sir o`tkazishning asosiy 
yo`nalishlari tushuniladi. Bu xol muayyan huquq normasining jamiyat hayotida 
qanday ahamiyat kasb etishi va aynan nimaga xizmat qilishini anglatadi. 
Mehnat huquqi quyidagi ikki vazifa: ishlab chiqarish va himoyalashni bajaradi. 
Umuman olganda, mehnat huquqi iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, g’oyaviy - 
tarbiyaviy vazifalarni bajaradi. Jumladan uning: 
-iqtisodiy vazifasi ishlab chiqarishga ta`sir o`tkazish orqali namoyon bo`ladi; 
-siyosiy vazifasi ishlab chiqarish jarayonida xodimlar ijtimoiy - siyosiy 
faolligining oshishida aks etadi; 
-g’oyaviy tarbiyaviy vazifasi ijtimoiy mehnatning takomillashuvi hamda 
xodimlarni ma`naviy - ma`rifiy tarbiyalashda ifodalanadi; 
ijtimoiy vazifasi mehnat qilish huquqining erkinligini ta`minlashda namoyon 
bo`ladi. 
Mehnat huquqi normalari bilan tartibga solinadigan bunday ijtimoiy 
munosabatlar xuddi shu huquq nomalari bilan birgalikda mehnat huquqi fanining 
predmetini tashkil etadi.