Mehnat va texnika turlari bo`yicha sinfda va maktabda olib boriladigan tashkiliy ishlar

1. Sinfdan tashkari ishning vazifa va formalari

Sinfdan tashkari ishda xam mexnat ta’limida kuyiladigan vazifalar kuyiladi. Birok bunda ularni bajarish uchun kushimcha shart-sharoitlar mavjud. Ular ustida batafsilrok tuxtalamiz.

Sinfdan tashkari ish bir tomondan sinfdagi ishning davomi bulsa, boshka tomondan, ukuvchilarni mexnatga tayyorlash imkonkyatlarini ancha kengaytiradi.

Sinfdan tashkari ishda ishtirok etish ixtiyoriy buladi.

Shuning uchun bunday ishga jonboz, tashabbuskor ukuvchilar jalb etiladi. Ular faoliyatining mazmuni dars mashgulotlaridagi faoliyat mazmunidan bir oz bogkacha buladi. Bu xol ukuv programmasida kuzda tutilganidan murakkabrok vazifalar kuyishga va ularni xal etishga imkon beradi. Ixtiyoriylik prinsipi ukuvchilar tashabbuskorligi yukorirok bulishini ta’minlaydi. Shu tufayli sinfdan taikari ish jarayonida mexnat ta’limining asosiy vazifalarini bajarish buyicha yaxshi natijalarga erishiladi.

Sinfdan tashkari ishning maz­muni mexnat ta’limiga doir ukuv programmalari bilan kat’iy boglanmaganligi sababli xavfsizlik koidalari nuktai nazaridan makbul bulgan istagan korxonaga ekskursiyalar planlashtirilishi mumkin. Bu ekskursiyalardan maksad ukuvchilarni zamonaviy ishlab chikarish asoslari bilan tanishtirishdir. Boshkacha aytganda, politexnika ta’limi sinf­dan tashkari ishning asosiy maksadi bulib kolishi mumkin.

Sinfdan tashkari ish bunday cheklashlardan xoli. Ukuvchilarni yakin atrofdagi korxonalarda uchraydigan kasblar bilan tugridan-tugri tanishtirish maksad kilib kuyilishi mumkin. Kupchilik ukituvchilar shunday kiilishadi xam. Bu bilan ular ukuvchilarni yulga solib yuborishga muvaffak, buladilar va kasb tanlashda ularga yordam beradilar. Bu ishda turli kasb egalari bilan uchrashuvlar uyushtirish, kasbga kizikuvchilar klublarini tashkil kilish va shu kibi tadbirlar yordam beradi.

Agar mexnat tarbiyasi fakat shiorlarga tayanib tashkil kilinsa, xech kanday samara bermaydi. Chakiriklar muayyan ishlar bilan xamoxang bulishi kerak. Yukorida aytilganlardan kurinib turibdiki, sinfdan tashkari ish ayni shunday ishlardan iboratdir. Ularga tarbiyalovchi tus berish lozim. Buning uchun sinfdan tashkari ishning maksadlari shunday ifodalanishi kerakki, ukuvchilar uzokni kura olsinlar, ularning texnik tafakkuri rivojlanishi, buyum yasay bilishi ukuvchining fakat ularning uzigagina emas, balki jamiyatga xam foyda keltirishini, sinfdan tashkari ishda ishtirok etish, kommunistik jamiyat kurilishiga shaxsiy xissa kushish uchun yaxshi tayyorgarlik ekanligini tushunib etsinlar

Bu xolda mexnatning tarbiyalovchi roli pasayadi, albatta. Binobarin, ukituvchi sosialistik musobakaning kanday shakli eng samarali bulishini uylab kurishi va uni sinfdan tashkari ishda kullashi zarur. Kitobning «Mexnat ta’limi jarayonida uvchilarni tarbiyalash» bobida aytib utilgan boshka tarbiya choralaridan xam - foydalanish mumkin. Fakat ana shundagina siifdan tashkari ishda mexnat tarbiyasini zarur darajada amalga oshirish mumkin buladi.

Yukorida aytib utilgan barcha fikrlar mexnat tarbiyasi asosidagi sinfdan tashkari ish vazifalarini kuyidagicha ifodalash imkonini beradi:

mexnat ta’limi davomida ukuvchilar olgan bilim va kunikmalarini mustaxkamlash, umumlashtirish xamda kengaytirish;

unumli mexnatga asoslangan ijodiy faoliyatga ukuvchilarni jalb kilish;

xozirgi zamon ishlab chikarishi asoslari xakidagi tasavvurni kengaytirish;

kasb tanlashga yaxshilab tayyorlash;

5) mexnatga kommunistik munosabatni shakllantirish.Mexnat ta’limiga. asoslangan sinfdan tashkari ish turli shakllarda amalga oshiriladi. Tugaraklar, ishlab chikarish ilgorlari bilan uchrashuvlar uyushtirish va boshka tadbirlar shular jumlasidandir.

Mexnat tarbiyasiga asoslangan sinfdan tashkari ishning xamma shakllarini shartli ravishda uch gruppaga birlashtirish mumkin.

Birinchi gruppaga tugaraklar kiradi. Tugarak sinfdan tashkari ishning sinalgan shakli bulib, maktablarda xar xil predmetlari asosida keng kullaniladi. Ixtisosidan nazar tugaraklar ishida umumiylik kupdir. Shuning uchun texnik tugaraklarning raxbarlari boshka ixtisosdagi tugaraklar tajribalarini chukur urganib, eng yaxshi tomonlarini uz ishida kullashlari kerak. Albatta, tugarak ishini mexnat ta’limi asosida olib borish uziga xos xususiyatlarga ega bulib, uning metod va shakllariga ma’lum darajada ta’sir kursatadi.

Ikkinchi gruppaga ekskursiyalar, lektorinlar, kurgazmalar, ishlab chikarish novatorlari bilan buladigan uchrashuv­lar va boshka tadbirlarni kiritish mumkin. Ularni sinfdan; tashkari ishning ommaviy shakllari deb atash kabul kilingan.

Xakikatan xam, bu tadbirlar kuplab ukuvchilarni jalb kiladi. Ularning moxiyatan afzalligi xam ana shunda.

Sinfdan tashkari ishlarning mexnat ta’limi asosidagi uchinchi gruppaga ukuvchilarning mexnat birlashmalari kira­di. Mexnat birlashmalari nisbatan ancha ilgari paydo bulganiga karamasdan, keyingi yillarda ayniksa keng kullanila boshlandi. Ukuvchilarning mexnat birlashmalari ta’limni unumli mexnat bilan kushib olib borishning samarali shakli sifatida mexnatda tarbiyalash, kasb tanlashga yullash, ishlab chikarish asoslari bilan tanishtirish va mexnat ga ijodiy munosabatni shakllantirish vositasi sifatida namoyon buldi.

Sinfdan tashkari ishning xar kaysi gruppasi ustida tuxtalib