Tarix uqitish jarayonida ukuvchilarni milliy kadriyatlar va vatanparvarlik ruxida tarbiyalash

Tarix uqitish jarayonida ukuvchilarni milliy kadriyatlar va vatanparvarlik ruxida tarbiyalash
REJA :

1. Vatanparvarlik tarbiyasining moxiyati va mazmuni.

2.«O’zbekiston tarixi» darslarida ukuvchilarni vatanparvarlik ruxida tarbiyalash.
3. Ukuvchilarni vatanparvarlik ruxida tarbiyalashda Prezident I.A.Karimov asarlaridan foydalanish.

Tabiyki, milliy kadriyat tushunchasi fukarolarimiz ongida ayniksa, ukuvchi yoshlar tushunchalarida yul-yulakay shakllanib, kamol topib insonni bu soxada xarakatga keltiruvchi kuch darajasiga kutarmaydi.

Bu borada xar bir insonni tugilib usgan maskani - Vatani uning tabiati va tarixiga kizikishlarini uygota bilish,. kamol toptirish asosiy omil xisoblanadi. Ana shunday omil uz navbatida maktabda urganiladigan fan asoslarining maksad, mazmuni va vazifalari majmuidan kelib chikmogi lozim.
Maktabda urganiladigan barcha fanlarda, ularning dasturlari va dare rejalarini tuzit, ta'lim-tarbiyaviy va ayniksa rivojlantirib boruvchi ta'lim maksadlarini ilmiy-uslubiy va didaktik jixatdan aniklab olishda ukuvchi yoshlarning uz xalki milliy kadriyatlari va vatanparvarlik xis-tuygularni shakllantirishga katta e'ibor beriladi.
.Pekin, shunga karadasdan urta maksablarda urganiladigan O’zbekiston xalklari tarixmning urni-ilmiy-uslubiy imkoniyatlari kulami bir muncha katta. Demak ukga e'tibor xam tunga yarasha bulmokda. Masalan, sobik shurolar ittifoki davrida «O’zbekiston SSR tarmxi» deb atalmish maxsus maktab kursi yuk edi. U bor yugi 22 soat davomida SSSR tarixi kursi tarkibida ulkashunoslik ashyolari sifatidagina urganilar edi. Bugungi kunga kelib istiklol sharofati bilan O’zbekiston xalklari tarixi u-1X sinflarda ukuv yili davomida maxsus kurs sifatida urganiladigan buldi.
Prezident I.A.Karimovning tashabbusi bilan 1996 yilda O’zbekiston xalklari yangi tarixini tarixiy va ilmiy xakikat ostida yaratish tugrisida maxsus kaor kabul kilindi, maxsus ilmiy-tadkikot instituti ta'sis etildi. O’zbekiston tarixi endilikda xukumatimiz dikkat e'tibori markazida ekan, bu fanning yoshlarimizni milliy kadriyatlarimiz va ona vatanimizning fidoiy vatanparvarlari etib tarbiyalashdagi vazifasi kanday amalga oshirilmokda?
Tugri tajribali ukituvchilar uzlarining pedagogik faoliyatlarida dare va sinfdan tashkari mash-gulotlar davomida ukuvchi-yoshlarimizda milliy kadriyatlarimiz va ularni vatanparvarlik ruxida tarbiyalash bobida birmuncha yutuklarga erishib kelmokdalar. Birok, yutuklar bilan birga xal etilishini kutib yotgan kupgina ilmiy-uslubiyPekin, tunga karamasdan urta maksablarda urganiladigan O’zbekiston xalklari tarixining urni-ilmiy-uslubiy imkoniyatlari kulami bir muncha katta. Demak, unga e'tibor xam shunga yarasha bulmokda. Masalan, sobik shurolar ittifoki davrida «O’zbekiston SSR tarixi» deb atalmish maxsus maktab kursi yuk edi. U bor yugi 22 soat davomida SSSR tarixi kursi tarkibida ulkashunoslik ashyolari sifatidagmna urganilar edi. Bugungi kunga kelib istiklol sharofati bilan O’zbekiston xa-lklari tarixi u-IX sinflarda ukuv yili davomida maxsus kurs sifatida urganmladigan buldi.
Prezident I.A.Karimovning tashabbusi bilan 1996 yilda O’zbekiston xalklari yangi tarixini tarixiy va ilmiy xakikat ostida yaratish tugrisida maxsus kaor kabul kilindi, maxsus ilmiy-tadkikot instituti ta'sis etildi. O’zbekiston tarixi endilikda xukumatimiz dikkat e'tibori markazida ekan, bu fanning yoshlarimizni milliy kadriyatlarimiz va ona vatanimizning fidoiy vatanparvarlari etib tarbiyalashdagi vazifasi kanday amalga oshirilmokda?
Tugri tajribali ukituvchmlar uzlarining pedagogik faoliyatlarida dare va sinfdan tashkari mashgulotlar davomida ukuvchi-yoshlarimizda milliy kadriyatlarimiz va ularni vatanparvarlik ruxida tarbiyalash bobida birmuncha yutuklarga erishib kelmokdalar. Birok, yutuklar bilan birga xal etilishini kutib yotgan kupgina ilmiy-uslubiypedagogik va didaktik muammolar xam mavjddir. Ular kuyidagilardan iborat:
a) ukuvchi yoshlarni O’zbekiston xalklari tarixini urganish davomida tarbiyani barcha jixatlarini kamrab olgan amaliyotda sinab kurilgan O’zbekiston Respublikasi Xalk Ta'limi Vazirligi tomonidan ukuv dasturlari, darsliklar va metodik kullanmalar, dare samaradorligini oshirishni ta'min etishga yunaltirilgan didaktik materiallar ishlab chikishni ta'min etuvchi tarix uqitish bobida yukori malakali ukituvchilar faoliyati kursatadigan tajriba maktabining yukligi;
6} davr talabi darajasida yaratilgan darslik va uslubiy kullanmalarning yetishmasligi;
v) pedagogik oliy ukuv yurtlari va unviversitetlarimizda tarixchi pedagoglarni yetishtirishda mazkur muammoga yetarli e'tibor beralmayotganligi; Toshkent shaxar va Respublikamizning xar bir viloyatida mavjud bulgan ukituvchilar malakalarini oshirish, ayniksa, O’zbekiston xalklari tarixi buyicha kayta tayyorlash kurslarida mazkur muammo buyicha ma'ruzachilarimizda kasb maxoratining yetishmasligi;
g) Prezident I.A.Karimovning yoshlarimizda milliy va ma'naviy kadriyat,. vatanparvarlik xis-tuygularini tarbiyalashning ilmiy-nazariy yuriknomalari bilan ygrilgan asarlari va nutklaridan maksadga muvofik foydalanish ukuvchiyoshlarimizni tarbiyalashga yondashishni samarali amalga oshirishga, yunaltirilgan ilmiy-uslubiy dasturlar va kullanmalarni yaratish va amaliyotda foydalanishning birmuncha sustlik bilan amalga oshirilayotganligidadir.
Ukuvchi yoshlarimizni milliy kadriyatlarmiz va milliy vatanparvarlik ruxida tarbiyalash yulida olib boradigan ilmiy pedagogik faoliyatimizni I.A.Karimov asarlari vam nutklaridan kelib chikadigan yuriknomalar asosida tashkil etishimizda bu boradagi ishlarimizni samarali borishini ta'minlashda xal kiluvchi natijalarga erishdik. Buning uchun biz bir asar ustida ishlar ekanmiz, unda kamrab olingan tarbiyaga doyr xar bir muammoning klassifikasiyasini belgilab chikdik. Natijada O’zbekiston xalklari tarixi dasturidagi kaysi mavzuni urganishga, kaysi masalani ilmiy-nazariy jixatdan me'yoriga yetkazib taxlil etish, tarixiy ashyoni Respublikamizning bugungi xayoti bilan kanday boglab urganish uz istikloliga erishgan O’zbekiston Respublikasining oldida kanday muammolar turibdi va ularni bartaraf etishda xar bir fukaroning faol ishtirok etmogi, jumladan bizni bevosita kiziktiradigan muammo ukuvchi yoshlarimizni milliy va ma'naviy kadriyatlarimizni, shuningdek, vatanparvarlik xis-tuygularini kamol toptirishga katta e'tibor berildi. Shuni aloxida kayd etib utish lozimki. Prezident I.A.Karimov asarlarida davlatimizning kelajak istikboli kursatib berilishi bilan chegaralanmasdan, balki unga erishish yullari xam asosli kilib kursatib berilgan. Masalan, Prezident I.A.Karimov uzining «O’zbekiston uz istiklol va tarikkiyet yuli» asarida mustakil O’zbekiston rivojlantirishning ma'naviy-axlokiy negizlari xususida fikr yuritar ekan, bu negizlar:

• 
  umuminsoniy kadriyatlarga sodiklik.
  
• 
  xalkimizning ma'naviy merosini mustaxkamlash va rivojlantirish.
  
• 
  insonning uz imkoniyatlarini erkin namoyon kilishi.
  
• 
  vatanparvarlik ekanligini aloxida kursatib utadi.
  

Prezident I.A.Karimov O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining XU sessiyasida suzlagan nutkida yoshlarimizni vatanparvarlik ruxida tarbiyalashga aloxida tuxtalib utib, «Bizning asosiy boyligimiz, rivojlangan davlat tuzishga olib boradigan yuldagi asosiy tayanchimiz - insondir. Yuksak malakali va yuksak ma'naviyatli insondir. Kelajagi buyuk eng birinchi navbatda bulajak fukarolarning madaniyati va ma'naviyati xakida gamxurliu kilmogi zarur. Ilm urganish va ma'naviy-axlokiy kadriyatlar urnini «Snivers» va sigaret savdosi egallashiga aslo chidab bulmaydi. Bugun xayet kanchalik ogir bulmassin ma'naviyatimiz va madaniyatimizni unutmaylik» - deb ta'kidladi.
Milliy kadriyat ma'naviyat, madaniyat umumbashariy kadriyat, ma'naviyat va madaniyatning sarchashmasidir. Dna shu sarchashma ma'lum makonda, ya'ni Vatanda vujudga keladi. Shunday ekan milliy kadriyat va madaniyat bevosita vatanparvarlik bilan uzviy alokadorlikdadir.
Turkiston xalklari tarixi insoniyatning eng oliyjanob orzu-umidlari,. ezgu niyatlarini uzida mujassamlashtirgan ana shunday vatanparvarlik xis-tuygulari bilan tulib toshgan desak mubolaga bulmas. Tumaris, Spitamen, Mukanna, Temur Malik Jaloliddin Manguberdi, Amir Temur, Bobir, Muxammad Ali (Dukchi Eshon) , Kuchkor Turdiyev, Sobir Raximov... ex-ex yana kancha-kanch dov yurak kalblar.
Biz uzimizning pedagogik faoliyatimizda yoshlarimizni vatanparvarlik ruzida tarbiyalashda ana shunday katta imkoniyatlarimizdan xar doim xam maksadga muvofik foydalanmayotirmiz. Masalan biz jafokash xalkimizning azaliy orzusi - milliy mustakillikka erishganimiz tufayli Soxibkiron Amir Temir asos solgan imperiya tarixini urganishga bagishlangan mazuni utishimizda ukuvchilarni vatanparvarlik tarbiyasi uchsun katta va anik ma'lumotlardan foydalanish imkoniyatlariga egamiz. Afsuski, tarix uqitish uslubiyotidan chop etilgan maxsus adabiyotlarda turli sabablarga kura AmirTemur shaxsiga tavsif yoki ta'rif berishda tarixiy xakikatni buzib kursatish xollari bulgan.
Ming afsuski milliy kadriyat va. Vatanni anglamok O’zbekiston xalklari tarixidan chikayotgan boshka kitoblarda xam uzining xakikiy ifodasini topmayotir. Mzsalan V.Kosteskiyning 8-9 sinf ukuvchilari uchun «O’zbekiston xalklari tarixi»dan ukuv materiallari (T.1992 yil) kitobidan Urta Osiyo xalklarining mugullargakarshi olib borgan kurashida xalk kaxramonlari Xujand ximoyasida misli kurilmagan kaxramonlmklar kursatgan Temur Malik va 1220 yilda Xorazm shaxzodasi J.Manguberdining mmllik kaxramonlar sifatida kursatgan jasoratlari umuman ukuvchi yoshlarni milliy adriyatlarimiz va Vatan anglashga yunaltirish yulida arzigulik fikrlar bayon etilmagan.
Biz yukorida ukuvchi yoshlarimizni milliy kadriyatlar va vatanparvarlik ruxida tarbiyalashda ta'lim-tarbiya uzbek tilida olib boriladigan maktablarda ukitiladigan O’zbekiston xalklari tarixida olingan anik misollar asosida kursatib utishga xarakat kildik. Xolbuki O’zbekiston maktablarida ta'lim-tarbiya ishlari yetti tilida olib boriladi. Jumladan, Respublikzmizda kovok tilida uqitishadigan maktab va sinflarda150 mingga yakin ukuvchi tojik tilida 130000 turkman tilida 20000 dan ortik, korakalpok tilida - 125000 ukuvchi uz ona tillarida ta'lim olib uz xalklari tarixiniurganadilar. Shunday ekan, bu maktablarda xam Kozogiston, Tojikiston Turkmaniston, Korakalpogiston, Kirgiziston va k.x. xalklar tarixlari darsliklarida xam ukuvchi yoshlarimizni milliy kadriyat va otashin vatanparvarlar etib taprbiyalash muammalari ijobiy xal etilib, davrimiz talabm darajasiga kutarilgan bulmogi kerak.
Kezi kelganda shuni aloxida kayd etib utish lozimki, sunggi yillarda Buriboy Axmedov kabi teran tarixchi olimlarimiz katori Mirmuxsin, Muxammad Ali Yavdat Ilyosovlar kabi yozuvchilarimiz tarixiy mavzularda yetuk asarlar yaratib milliy kadriyatlarmizni anglab olishmiz va ukuvchi yoshlarimizni vatanparvarlik ruxida tarbiyalashda uzlarining munosib xissalarini kushib kelmokdalar.
Maktablarimizda Markaziy Osiyo xalklarining odob-axlok me'yorlarini uzida mujassamlashtirgan «Din tarixi» , «Odobnoma» darslarini joriy etilishi xam mamlakatimizda uzligimizni anglashda katta siljishlar boshlanganligidan darak bermokda.
Maktablarda ukitilayotgan tarix kurslari, davlat va xukuk asoslari, inson va jamiyat, uzbek adabiyoti v a chet mamlakatlar adabiyotlarini urganish jarayoniga ayniksa Prezidentimiz I.Karimov asarlarini urganish yoshlarimizda milliy kapriyatlarimizni chukur extiros bilan urganish va kelajagi buyuk bulgan davlatimizning bunyodkorlari, jangovor vatanparvarlarni tarbiyalab voyagayetkazishda muxim urin egallashi kerak. Buning uchun I.Karimov O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1997 yil sakkizinchi sessiyasida aloxida kayd etib utganidek: «Uzbekistan fukarosining vatanparvarligi - bu kayta uzgarishlar yulini kursatuvchi, kuzlagan maksaddan chetga chikmaydigan yulchi yulduz ishonchli kompasdir. (I.Karimov O’zbekistonning uz istiklol va tarakkiyot yuli 76 bet)
Soxibkiron Amir Temur Movarounnaxrda markazlashgan kudratli davlat kurish xususida fikr yuritar ekan «davlat - lashkarlari - u fukarolarining sadokati va fidoyiligi-la kudratlidir» - deb aloxida kayd etganlari bejiz emas edi.
Yurtboshimiz I.A.Karimov ning O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining XU sessiyasida suzlagan nutkidagi kuyidagi kursatmalari biz pedagoglarga ukuvchi yoshlarni xalkimizning milliy, ma'naviy madaniy kadriyatlari va vatanparvarlik ruxida tarbiyalashimizdagi faoliyatimizning dasturi amal bulmogi kerak. «O’zbekistonimizni yigit-kizlarimizni shu goyaga kattik ishonadigan buyuk davlat fukarolari, buyuk davlatga munosib farzandlar etib tarbiyalamogimiz lozim».
Milliy timsollar va ramzlarning xar biri yana shu buyuk goyaga, dilliy gururimizni yuksaltirishga xizmat kiladi. Ularning xar biri - katta bir darslik, kuchli tarbiya vositasidir.
Prezidentimiz I.Karimov milliy kadriyatlarimizga aloxida tuxtalib: - «Bizda azaldan ota-onaga xurmat, extirom kursatish karor topgan. Xar bir farzand uz ota-onasi bilan faxrlanish lozim. Ota-ona xam farzandlar iftixor kilishga loyik kishilar bulishi takozo etiladi... Viz kadriyatlarimizga rioya kilishga katta axamiyat bermokdamiz. Biz musulmon xalkmiz Sharm-xayo or-nomus xar birimizda mustaxkam» - deb aytganida xar tomonlama va xar bir kishi uchun xak fikrni aytdilar.

ADABIYOTLAR.

1. 
   I.A.Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yuk. T. O’zbekiston 1998 i.
   
2. 
   Sa'diyev S.A. Maktabda tarix uqitish metodikasi. T. Ukituvchi. 1978.
   
3. 
   Sa'diyev S.A. Maktabda tarix uqitish metodikasi. T. Ukituvchi. 1989.
   
4. 
   Sa'diyev S.A. O’zbekiston xalklari tarixini uqitish T. O’zbekiston.1993.
   
5. 
   «O’zbekiston tarixi» dasturi. Toshkent. 1980-1990.
   
6. 
   www.ziyonet.uz