Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

 
4.4. Poydevorlarni hisoblash va o‘rnatnsh 
Har qanday poydevorning asosiy vazifasi inshootdan tushayotgan yukni 
inshoot zaminiga uzatib, uning mustahkamligini ta’minlashdan iborat. SHu 
maqsadda hisoblab topilishi kerak bo‘lgan poydevorning shakli odatda, unga 
yuqoridan ta’sir etuvchi yukning qiymatiga, imorat ostki qismining tuzilishiga 
hamda uning ashyosiga bog‘liq. 
Poydevorlar o‘zi tashkil topgan xom ashyoning ishlashiga bog‘liq ravishda 
bikr va egiluvchan bo‘ladi. 
Bikr poydevorlar deb, konstruksiyasi faqat siqilishga ishlaydigan 
poydevorlarga aytiladi. Bikr poydevorlarda asosan, ularning tag yuzasi va ustki 
qismining o‘lchamlari hisoblanadi. 
Bu bobda biz faqat bikr poydevorlar ustida so‘z yuritamiz. Markaziy kuch
ta’siridagi bikr poydevorlar tag yuzasi o‘lchamlarini hisoblash. 
5.12- rasm, a da ko‘rsatilgan poydevor chuqurligini N deb faraz qilamiz. Bu 
poydevorga yuqorida N qiymatga ega bo‘lgan markaziy kuch ta’sir etadi. 
Poydevor tag yuzasining maydoniga aks ta’sir ko‘rsatuvchi bosimning qiymatini 

---

89 
R, deb belgilaymiz. Bu holda poydevor tagining o‘lchamlari quyidagicha 
aniqlanadi: ma’lumki, qo‘yilgan maqsadga binoan aks ta’sir ko‘rsatuvchi bosim 
grunt yuzasi bo‘yicha tug‘ri to‘rtburchak shaklida namoyon bo‘ladi. Barcha 
kuchlarni o‘zaro tenglashtirsak, quyidagi kelib chiqadi: 
5.12 - rasm. Markaziy (a) va markazdan tashqari (b) yuk ta’siridagi poydevorni hisoblash 
chizmasi. 
N + S= Q • 10,
(5.1) 
bu erda: N-inshootdan poydevorga uzatiluvchi yuk, 
S -poydevor va unga ustki yon tomonlaridan tushayotgan gruntning 
og‘irligi, 
Q- gruntning ko’tarish qobiliyati (Q = 10 R
0
 • F),  
G-izlanayotgan poydevor tagining yuzasi, m. Agar G ning qiymatini
kengaytirib yozsak: 



=
H
F
G
yp
(5.2) 
bu erda 

ur
- poydevor uchun ishlatiladigan xom ashyo va uning ustidagi 
gruntning o‘rtacha hajmiy og‘irligi. 
2- ifodani Q ning qiymatini xisobga olgan holda 1 ga qo‘ysak: 
F
R
H
F
N
yp

=


+
0
10

(5.3) 
bu ifodadan izlanayotgan yuza F ni topamiz: 
H
R
N
F
yp

−
=

0
10
(5.4) 

---

90 
Agar poydevor tagining yuzasi kvadrat shaklida bo‘lsa, uning tomonlari (A 
va V) quyidagicha aniqlanadi: 
H
R
N
B
A
yp

−
=
=

0
10
(5.5) 
Poydevor tagining yuzi to‘g‘ri turtburchak bo‘lgan hol uchun topilgan R 
ning qiymatga qarab tomonlari belgilanadi. Agar markaziy kuch ta’siridagi 
poydevorning uzunligi bir tomonga cheksiz (jo‘yaksimon) tarqalgan bo‘lsa, bu 
holda hisob 1 m uzunlik uchun olib borilib, 4-ifoda uning kengligi (V) ni 
aniqlashga imkon beradi.