Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

5.10.Konstruksion materiallar va metallar korroziyasi 
Kishilar ehtiyoji uchun metallarni kirib kelishi va metallurgiya sanoatini 
rivojlanishi bilan metallarni emirilish sabablari ustida ko‘proq o‘ylashga to‘g‘ri 
keldi
 
Metallar korroziyasi va metallarni korroziyadan ximoya kilish to‘g‘risidagi 
ta’limotga asos solgan olim M.V.Lomonosovdir. Lomonosov XVIII asrning 
urtalarida kislotalarning metallarga ta’sirini tekshirar ekan, metallarning 
korroziyalanish xodisasi tuzlarning suvda erish xodisasidan katta fark kilishini 
aniqladi, metallarning passiv xolatini kashf etdi va ularning oksidlanishida 
bo’ladigan xodisalarning moxiyatini birinchi bo‘lib tushintirdi. SHveytsariya- 
lik fizik-kimyogar Artur de lya Riv 1830 yilda toza ruxning va metall 
kushimchalari bilan ifloslangan ruxning kislotada erishiga oid tajribalar asosida 
mikrogal’vaniq elementlar to‘g‘risidagi gipotezani ilgari surdi,bu gipotezaga 
ko’ra kislotaga tushirilgan metall sirtida mikroskopik gal’vaniq juftlar xosil 
bo’lishi xisobiga metall koroziyalanadi, bunda metallning uzi anod vazifasini, 
kushimchalarning zarrachalari esa katod vazifasini bajaradi.
Metallarningtashqimuxit bilan uzaro fizika-kimyoviy ta’siri oqibatida 
emirilishi metallar korroziyasi deyiladi. Korroziya atamasi lotincha sorrodere 
suzidan olingan bo‘lib, uning ma’nosi emirmoq demakdir. Metallar 
korroziyalanganda ularning fizikaviy va mexaniqaviy xossalari pasayib ketadi. 
Korroziya xodisasi mexanizmlarning ishkalanuvchi qismlari orasidagi 
ishkalanishni kuchaytiradi, jixozlarning metall qismlarining elektrik xossalarini 
pasaytiradi. 
Metallarning korroziyalanishi katta zarar keltiradi. Keltirilgan zarar 
miqdorini quyidagilar belgilaydi: 

---

 146 
1) Korroziyalanishdan yaroksiz xolga kelgan jixozlarni yoki ularning 
yaroksiz xolga kelgan qismlarini almashtirish uchun sarflanadigan mablag; 
2) Korroziyalanishdan ximoya kilish ishlari uchun ( gal’-vaniq , metall, lok 
yoki buyovchi moddalar bilan koplash , ingibitorlar ishlatish va x.k.) sarflangan 
xarajatlar ; 
3) Korroziyalaniщdan kukunga aylanib butunlay yaroksiz xolga kelgan 
metallar narxi belgilaydi. 
Mutaxassislarni xisobiga ko’ra har yili, korroziyalanish natijasida isrof 
bo’ladigan metallarning miqdori, dunyo bo’yicha olganda, suyuklantirib 
olinadigan barcha qora metallning 10-15 % ga to‘g‘ri kelar ekan. Bundan 
tashqari korroziyalanish natijasida jixozlarning ishlab chikarish kuvvatlarini 
kamayishi, suyuqlik va gazlarni ularning tirqish va teshiklaridan oqib 
isroflanishi, ishlab chiqariladigan maxsulotlarni korroziyalanish mahsulotlari 
bilan ifloslanishi, korroziyalanish natijasida paydo bo’lgan teshik va tirkishlarni 
yamash uchun mehnat, mablag va kushimcha metallar sarflanishi va x.k. lar xam 
korrziyalanishdan vujudga kelgan xarajatlarga, ya’ni zararga kiradi. O’rtacha 
qilib olganda xar yili korroziyalanishdan kuriladigan zarar AQSH da 15 mlrd. 
dollarga, Angliyada 1,5 mlrd. funt sterlinga, GFR da 7 mlrd. markaga va x.k. 
boshqa davlatlarda xam shu katori sarf-xarajatga to‘g‘ri keladi. Har yili ishlab 
chiqariladigan kora metallning 20-30 mln. tonnasi korroziyalanishga sarflangan. 
Xalq xo’jaligiga keltiriladigan zarar har yili 14-15 mlrd. So’mni tashkil etgan 
(1990 yilgacha bo’lgan ma’lumot). Ma’lumki metalldan yasalgan jixozlar narxi 
metallning uz narxidan bir necha yuz marta kimmat turadi va shunday jixozlarni 
korroziyalanishi natijasida ular yaroksiz holga keladi. 
Xulosa qilib aytganda korroziyalanish natijasida metall buyumlar uzining 
kimmatli texnik xossalarini ya’ni kattikligini, yaltirokligini, mexaniq 
pishikligini, elektirik xossalarini va shuningdek boshqa sifatlarini yukotadi. SHu 
sababli metallarning korroziyalanishiga qarshi ko’rashish choralarining 
axamiyati juda katta bo‘lib, metallarni korroziyalanishdan saklaщ davlat 
axamiyatiga ega bo’lgan muxim masalalardan biri xisoblanadi..

---

 147