Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

 
5.12. Po‘lat konstruksiyalarni hisoblash 
 
Po‘lat konstruksiyalarning mustahkamligi asosan konstruksiya ko‘ndalang 
kesimi va uning choklari - birikmalarining ishonarligiga bog‘liq. Loyihalash 
jarayonida, asosan metall profillarning chegara shartlarini taminlaydigan 
kesimlari aniqlanadi. Chegara shartlari bu, birinchisi ko‘tarish qobiliyati 
mustahkamlikni ta’minlash sharti, ikkinchisi esa bikrlikni, boshqa so‘z bilan 
ifodalaganda, deformatsiya shartini bajarilishiga aytiladi. 
Umuman 
metall 
konstruksiyalarni 
loyihalashda 
va 
qurishda 
konstruksiyalarning eng nozik qismi tugunlari va ularni yaratuvchi 
birikmalardir. Birikmalar elektr payvand - parchin mix, bolt va shu kabi 
bog‘lovchilar yordamida amalga oshiriladi. 

---

 153 
Payvand birikmalar eng ko‘p tarqalgan va samarali hisoblanadi, ular 
zavodlarda po‘lat konstruksiyalar tayyorlashda ham, qurilish maydonchalarida 
montaj qilishda ham qo‘llaniladi. Payvandlashda metall ham, mehnat ham kam 
sarflanadi, birikmalarning konstruktiv shakli soddalashadi. 
Elektr payvandlashda po‘lat elektrodning uchi va konstruksiyaning 
payvandlanadigan qismi elektr yoyi alangasida suyuqlantiriladi, bunda ular 
birikib, bir jinsli qotishma hosil qiladi. Suyuqlangan metallni havo kislorodining 
zararli ta’siridan muhofaza qilish, sovish jarayonini syokinlashtirish va payvand 
choklarining tarkibini yaxshilash maqsadida elektrodlar himoya qoplamli 
qilinadi. Avtomatik va yarim avtomatik usulda payvandlashda ey 
payvandlanadigan joyga taqilgan flyus qatlami ostida tutashadi. Payvandlash 
vaqtida suyuqlangan flyus suyuqlangan metallni havo tegishidan saqlaydi. 
Po‘lat konstruksiyalarni loyihalashda payvand birikmalarga qo‘yiladigan 
umumiy talablarga rioya qilish zarur. 
Payvand chokning katetlari 2 Kf 1,2 t dan katta bo‘lmasli lozim, Bu erda t - 
biriktiriladigan elementlarning eng kam qalinligi, Katetlar me’yoriy 
qiymatlardan kichik bo‘lmasligi lozim. Burchak choklar katetlarinipg nisbatini 
1,1 deb qabul qilish tavsiya etiladi. Payvandlanadigan elementlarning qalinligi 
turlicha bo‘lgan choklar hosil qilishga ruxsat etiladi. 
Boltli birikmalar asosan metal konstruksiyalarni yig‘ish va montaj qilishda, 
shuningdek, ustunlarsiz ankerli qurilmalar uchun qo‘llaniladi. Ularda payvand 
birikmalardagiga qaraganda metall ko‘p sarflanadi, chunki biriktiriladigan 
elementlarda teshiklar ochib, kesimni bushashtiriishi va ulanadigan joyiga 
nakladka, shayba va gaykali boltlar quyish tufayli qo‘shimcha po‘lat sarflashni 
talab etadi. Qurilish konstruksiyalarida taxmiyniy aniqlikdagi normal va yuqori 
aniqlikdagi boltlardan foydalaniladi, ular bolt diametrining nominal farq qilishga 
dopusklari bilan bir-biridan farq qiladi. 
Parchin mixli birikmalardan hozirgi qurilish konstruksiyalarida kamdan kam 
hollarda foydalaniladi. Parchin mixli birikmalarning konstruksiyam boltli 
birikmalarniki kabi bo‘ladi. Biriktiriladigan elementlarda teshiklar ochilib, 

---

 154 
ularga parchin mixlar kiritiladi; parchin mixlar bir tomoni qalpoqli sterjenlardan 
iborat. 
Prokat po‘latning cho‘zilishdagi, siqilishdagi normativ qarshiligi ko‘p 
oquvchanlik chegarasi 

u
ga qarab belgilanadi. Ancha katta plastik 
deformatsiyalar paydo bo‘ladigan hollarda po‘latning normativ qarshiligi 
muvaqqat qarshilikning qiymatiga qarab olinadi. Normativ qarshilik sifatida 
oquvchanlik chegarasi yoki muvaqqat qarshilikning GOSTlarda yoki texnik 
shartlarda keltirilgan minimal qiymatlari qabul qilinadi. 
Po‘latning cho‘zilishga, siqilishga va egilishga hisobiy qarshiligi yoki 
materialning ishonchlilik koeffitsienti, po‘latning har xil turlari uchun 1.025. 
..1,15 gacha qabul qilinadi. Po‘latning boshqa zuriqqan holatlari uchun hisobiy 
qarshiliklari yuqorida ko‘rsatilgan asos qiymatlarni tuzatish koeffitsientlariga 
ko‘paytirish yo‘li bilan olinadi.