Meksika davlatining iqtisodiy geografik oʻrni Tabiiy sharoiti va meniral resurslari. Aholisi va uning hududiy joylashishi

4.1 Sanoat tarmoqlarining hududiy joylashishi va rivojlanishi
Energetika sanoati-asosini neft va tabiiy gaz tashkil etadi. Meksika neft zahiralari bo'yicha Lotin Amerikasida birinchi va dunyoda oltinchi o'rinni egallaydi. Mamlakatdagi qazib chiqarilayotgan neftning yarmidan ortig'i Kampeche qo'ltig'i shelyefidan qazib olinmoqda. Neft sanoatini to'la chet el sarmoyasi asosida hususiy sektor nazorat qiladi. Neft Meksika eksportining qismini tashkil etadi. Qazib chiqarilayotgan neftning asosiy qismi AQShga eksport qilinadi. Mamlakatning Meksika qo'ltig'i qirg'oqbo'yidagi neft konlari yaqinida va bir qancha shaharlarda (Minatitlan, Salamanka, Tula, Askapolsako, Solina-Krus, Reynosa, Posa-Rika, Syudad-Madero, Kadereyta) neftni qayta ishlash sanoati rivojlanmoqda. Mamlakatda neft bilan birgalikda tabiiy gaz ham qazib olinadi. Meksika gaz qazib chiqarish bo'yicha Lotin Amerikasi regionida faqat Argentinadan keyinda, suyultirilgan gaz ishlab chiqarish va uni eksport qilishda birinchi o'rinda turadi. Meksikada ko'mir Koauila shtatidan qazib olinadi, biroq ko'mirning sifati yuqori emas, shuning uchun mamlakat qora metallurgiya sanoati uchun chetdan import qiladi. Mamlakatda elektro-energiyaning katta qismi Issiqlik elektr stansiyalarda ishlab chiqariladi. Gidroelektr stansiyalarda (GES) jami elektr energiyasining 20 foizi ishlab chiqarilmoqda. Mamlakatning mahalliy uran rudasi bazasida Verakrus shahrida AES ishlab turibdi. Meksika sanoat salohiyati bo’yicha Braziliyadan keyin Lotin Amerikasidagi ikkinchi o’rinni egallab, mamlakat yalpi ichki mahsulotining 27 foizi sanoat sohasiga to’gri keladi. Qit’a sanoat ishlab chiqarishida Meksikaning ulushi 25 foizni tashkil etadi, uning 70 foizi og’ir sanoat hissasiga to’g’ri keladi. Asosiy tarmoqlari neftni qayta ishlash, neft-kimyo, metallurgiya va mashinasozlikdan iborat. Mazkur tarmoqlartexnik jihatdan zamonaviy talablarga mos ravishda jihozlangan. Meksika autsorsing muolajalarini amalga oshiruvchi mamlakat sifatida AQSh iqtisodiyotiga bog’langan hisoblanadi. Mamlakat energetikasi neft va tabiiy gazga asoslangan bolib, neft qazib olish hajmi bo’yicha Meksika dunyoda 6-o’rinda, Lotin Amerikasi qifasida esa 1-o’rinda turadi. Qayta ishlash tarmog’ining 1/4 qismi neftni qayta ishlash va neft-kimyo sanoatlariga tegishli. Qora metallurgiya sanoati mustahkam xom ashyo manbaiga ega bo lib, u yuqori sifatli temir rudasi va kokslangan ko’mirdan iborat. Mamlakat qora metallarning yirik eksportyori hamdir. Rangli metallurgiya tarmog’ining ayrim ko’rsatkichlari bo’yicha Meksika yetakchi mamlakatlar safidan joy olgan. Jumladan, qo’rg’oshin (170 ming t), rux (200 ming t), kumush, mis va alyuminiy eritmalari hajmi jihatidan mamlakat dunyo miqyosida ajralib turadi. Mashinasozlik tarmoqlari orasida avtomobilsozlikning ulushi yuqori bo’lib, mamlakat ko’plab miqdorda yengil avtomobil, avtomotor, ehtiyot qismlar ishlab chiqaradi va eksport qiladi. Bundan tashqari, mamlakat stanok va temir presslovchi dastgohlar ishlab chiqarishda rivojlanayotgan mamlakatlar ichida yetakchilardan biridir. Meksika kimyo sanoati nefte-gaz xom ashyosini qayta ishlashga asoslanib, ilmiy izlanishlarni amaliyotga tatbiq etish natijasida katta yutuqlarga erishgan. Chunonchi, polietilen, metanol, azot o’g’itlari va farmatsevtika mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmlari yuqoridir. Meksika sanoat va qishloq xo'jaligi mamlakati bo'lib, Lotin Amerikasidagi iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan mamlakatlardan biridir. Neft, tabiiy gaz (Lotin Amerikasida yetakchi oʻrinlardan biri), temir rudasi, oltingugurt, surma rudalari, simob va grafit qazib olish ishlari olib borilmoqda. Meksika dunyodagi yetakchi shpati ishlab chiqaruvchi va eksport qiluvchi davlatlardan biri hisoblanadi. Ishlab chiqarish sanoatida eng rivojlangan qora va rangli metallurgiya, mashinasozlik, kimyo va neft-kimyo, paxta, oziq-ovqat sanoati. Neftni qayta ishlash kam rivojlangan, dunyodagi eng yirik neft eksportchisi bo'lgan Meksika neft mahsulotlarini import qiladi. Qazib olish sanoati. Mamlakat katta xom ashyo zahiralariga ega va selestin, vismut, ftorit, kumush, qalay, qoʻrgʻoshin, mis, oltin, tuz, rux, kobalt, neft, gaz va boshqalarni qazib olish boʻyicha dunyoda yetakchi oʻrinlardan birini egallaydi. 2007 yilda kunlik neft qazib olish qariyb 3784 million barrelni (dunyoda ettinchi o'rin), ko'mir - 6,0 million tonnani tashkil etdi. Neft zaxiralari - 28,4 milliard barrel. 2005 yilda gaz qazib olish - 4805 mln.m3. kuniga m. Energiya. Elektr stansiyalarining quvvati 35 ming MVt dan oshadi (2006), elektr energiyasi ishlab chiqarish 242 mlrd. kVt/soat (issiqlik elektr stansiyalari - 78%, GESlar - 14,2%, atom - 4,2% va boshqalar - 2,9%). Ishlab chiqarish sanoati. Uning 25%ga yaqini oziq-ovqat sanoati, 10%i toʻqimachilik va yogʻochsozlik, 26%ga yaqini kimyo, 32%i metallurgiya va mashinasozlik sanoatiga toʻgʻri keladi. Tsement sanoati yaxshi rivojlangan - 51 million tonnadan ortiq sement ishlab chiqariladi (dunyoda to'rtinchi). To'qimachilik sanoati(90-yillarda jadal rivojlangan) 250 million kvadrat metr ishlab chiqaradi. m denim, 5800 tonna jun gazlama, poyabzal – 40 million juftdan ortiq poyabzal (bu tarmoqlar eksportga yo‘naltirilgan). Kimyo sanoati 14 ta sanoat (jumladan, farmatsevtika) bilan ifodalanadi, 2,3 million tonna plastmassa ishlab chiqaradi. Qora metallurgiya 15,2 mln.t poʻlat ishlab chiqariladi (45% eksport qilinadi). Avtomobil sanoati 1,9 million dona avtomobil, 2,2 million donadan ortiq dvigatel ishlab chiqaradi (dunyoda beshinchi o'rin, ehtiyot qismlar bo'yicha u AQSh kompaniyalari uchun uchta yirik yetkazib beruvchidan biridir). U Amerika, Germaniya, Yaponiya, Janubiy Koreya, Frantsiya va boshqa mashhur avtogigantlar tomonidan taqdim etilgan. Intensiv rivojlaning elektrotexnika, radio va elektron sanoat... Mamlakatda 14 milliondan ortiq televizor, 12 milliondan ortiq telefon, 1 millionga yaqin kompyuter ishlab chiqariladi, birinchi aloqa yo‘ldoshlari yaratildi. Ishlab chiqarish eksportining 70% dan koʻprogʻini AQSH bilan chegarada joylashgan makviladorlar (xorijiy xomashyo va texnologiyalardan foydalangan holda yigʻish zavodlari) tashkil etadi. Kimyo, avtomobilsozlik, radiotexnika, elektron va elektrotexnika sanoatida yetakchi oʻrinlarni Amerika, Gʻarbiy Yevropa, Yaponiya va Janubiy Koreya TMKlari egallaydi. Meksikada o'z korxonalariga ega bo'lmagan bunday yirik TMK yo'q. Qishloq, oʻrmon xoʻjaligi va baliqchilik sanoati... Yerlarning 50% ga yaqini xususiy mulkdorlarga tegishli, qolgan qismi esa kommunal va davlat mulkida, yerlarni xususiylashtirish juda cheklangan. Qishloq xo'jaligida o'sish sur'atlari yuqori emas: 90-yillarda. - 1,3%, 2000-yillarda. - 2,4%. 2007 yilda 35 million tonna don yetishtirildi. G'alla iste'molining 70% ga yaqini import qilinadi. Shu bilan birga, ixtisoslashuv natijasida meva va sabzavotlarning jahon ishlab chiqarishida Meksikaning ulushi sezilarli (mango - 6,5%, shaftoli - 3%), mamlakat kofe, banan, limon ishlab chiqarish bo'yicha dunyoda beshinchi o'rinda turadi. ananas katta miqdorda yetishtiriladi, qulupnay, uzum, kakao loviya va boshqa mahsulotlar, birinchi navbatda, AQShga eksport qilinadi. 5,2 million tonnaga yaqin shakar, shuningdek, koʻp tamaki, paxta (1,5 million tonna), goʻsht (4,8 million tonnagacha) ishlab chiqariladi. Baliq ovlash kichik - atigi 1,6 million tonna. Transport... Mamlakatda 107 ta dengiz portlari mavjud boʻlib, eng yiriklari: Tampiko, Vera Kruz, Merida, Salina Kruz va boshqalar.Dengiz flotining umumiy tonnaji 0,85 million tonnaga yaqin.Yuk aylanmasi boʻyicha yetakchi transport (56%), 2005 yilda 392 mln. Respublikada 231 ta aeroport mavjud boʻlib, shundan 55 tasi xalqaro yoʻnalishlarga moʻljallangan boʻlib, 2005 yilda havo transportida 0,41 million tonna yuk, 31,1 million kishi tashilgan. Temir yoʻllar yuk aylanmasining 10% ni tashkil qiladi. Uzunlik temir yo'llar 31 ming km, avtomobil - 354 ming km, shundan qattiq sirt bilan - 144 ming km ni tashkil etdi. Neft quvurlari tarmog‘i – 38,3 ming km, gaz quvurlari – 13 ming km va neft-kimyo mahsulotlari – 1,4 ming km. Iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari kabi transportda ham xususiylashtirish jarayoni davom etmoqda. Ulanish... Meksikada barcha turdagi zamonaviy kommunikatsiyalar mavjud. 2005 yilda mamlakatda 19,5 milliondan ortiq telefon, 18,6 milliondan ortiq mobil telefonlar, 26 millionga yaqin televizor, yuzlab radiostansiyalar, 250 dan ortiq televizion markazlar, Internet (47,4 milliondan ortiq mijozni qamrab olgan). Boshqa xizmat ko'rsatish sohalari 2006 yilda turizmdan tushgan daromad 7,5 milliard dollardan oshdi (20 million xorijiy sayyoh).