Men ulardan bir nechtasini keltiraman. Bozor bu

Har qanday bozor quyidagi asosiy komponentlarga asoslanadi: narx, talab, taklif va raqobat. Ular iqtisodiyotning eng muhim vositalaridir. Talab va taklif o'rtasidagi munosabatlarning o'zgarishi bozor narxlarining muvozanat bahosi deb ataladigan atrofida o'zgarishiga olib keladi. Ushbu tebranishlar tufayli narx darajasi o'rnatiladi, unda talab va taklif muvozanati va pirovard natijada ishlab chiqarish va iste'mol muvozanati ta'minlanadi. Bozordagi makroiqtisodiy muvozanat har qanday davlatning iqtisodiy nazariyasi va iqtisodiy siyosatining asosiy muammosi bo'lib, shuning uchun ham nazariy, ham amaliyotda muhim ahamiyatga ega. Bularning barchasi ushbu tadqiqotning dolzarbligini belgilaydi.

Bozor nima? Bu iqtisodiy tizimning muhim tarkibiy qismidir, shuning uchun bu ta'rifning turli xil talqinlari mavjud.

Men ulardan bir nechtasini keltiraman. Bozor bu:
– xaridorlar va sotuvchilar o‘rtasida aloqalarni o‘rnatish mexanizmi;
– xo‘jalik sub’ektlari harakatlarini o‘z-o‘zidan muvofiqlashtirish usuli;
– xo‘jalik yurituvchi subyektlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning o‘zini-o‘zi tartibga soluvchi tizimi;
- xaridorlar va sotuvchilarga tovar va xizmatlarni oldi-sotdisi bo‘yicha operatsiyalarni amalga oshirish imkonini beruvchi muassasa;
- ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste'molni qamrab oluvchi odamlar o'rtasidagi iqtisodiy munosabatlar tizimi;
- ayirboshlash, xususiy mulk va tovar ishlab chiqarish qonunlariga muvofiq tashkiliy va boshqalar.
Bozorning paydo bo'lishining asosiy shartlari (sabablari) quyidagilardir:
1. ijtimoiy mehnat taqsimoti
U qadimgi davrlarda paydo bo'lgan va bir necha bosqichlarga bo'lingan. Birinchisi, chorvachilikning dehqonchilikdan ajralib chiqishi, ikkinchisi, hunarmandchilikning mustaqil tarmoq sifatida shakllanishi, uchinchisi, savdogarlar sinfining vujudga kelishi.
2. ishlab chiqarishning iqtisodiy izolyatsiyasi
Bu izolyatsiya xususiy mulkka, keyinchalik esa jamoaviy mulk shakllariga asoslangan edi. Tovar ayirboshlash ekvivalentlikka intilishni nazarda tutadi, bu manfaatlar izolyatsiyasi asosida paydo bo'ladi.
3. tadbirkorlik erkinligi
Har qanday iqtisodiy tizimda iqtisodiyotni bozordan tashqari tartibga solish mavjud, ammo tadbirkor qanchalik cheklangan bo'lsa, bozor munosabatlarini rivojlantirish uchun shunchalik ko'p imkoniyatlar mavjud.
Bozor turli funktsiyalarga ega, buning natijasida uning mazmuni aniqroq ochiladi:
1. Vositachi yoki integratsiya
2. Axborot
3. Ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilarning qarama-qarshi iqtisodiy manfaatlarini amalga oshirish
4. Narx belgilash
5. Normativ
6. Nazorat qilish
7. Sanitarizatsiya
Keling, ba'zi funktsiyalarni batafsil ko'rib chiqaylik.
vositachilik funktsiyasi. Bozor xaridorlar va sotuvchilar (ya'ni ishlab chiqarish va iste'mol) o'rtasida bog'lovchi komponent sifatida ishlaydi. Ular o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri va teskari aloqalar shakllanadi, bu pul yordamida sodir bo'ladi.
Axborot funktsiyasi. Bozor tufayli sotuvchilar va xaridorlar narxlar, talab, taklif va boshqa ko'p narsalar haqida to'g'ri va ob'ektiv ma'lumotlarni olishadi. Bu sotuvchilar va xaridorlarga bozor sharoitlarida harakat qilish imkonini beradi.
Ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilarning qarama-qarshi iqtisodiy manfaatlarini amalga oshirish. Ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar qarama-qarshi iqtisodiy manfaatlarga ega. Ishlab chiqaruvchilar o'z mahsulotlarini eng yuqori narxda sotishni, iste'molchilar esa bir xil mahsulotni arzonroq narxda olishni xohlashadi. Aynan bozor ular o'rtasida oldi-sotdini amalga oshirish va har kimning ehtiyojlarini qondirish imkonini beradi.
nazorat funktsiyasi. Bozor oldi-sotdi harakati natijasini nazorat qiladi, ishlab chiqaruvchilarga iste'molchilarning ehtiyojlari haqida tasavvur beradi. Bu ularga keyingi ishlab chiqarish hajmi va xarajatlarni kamaytirish choralari to'g'risida qaror qabul qilishga yordam beradi.
Bozorning asosiy belgisini talab, taklif va narxlarning nazoratsizligi deb atash mumkin.
Bozorni rivojlantirish quyidagilarni talab qiladi:
1. Raqobat
2. Erkin mehnat va tabiiy resurslar
3. Pul, mehnat va boshqa oqimlarning harakati
Bozor shakllarini ba'zi xususiyatlariga ko'ra tasniflash mumkin:
- sotish ob'ektlari: iste'molchi, faktoriy, resurs, moliyaviy, axborot, mehnat va boshqalar;
– hududlar: mahalliy, mintaqaviy, milliy, global;
- sotish xarakteri: erkin, tartibga solinadigan va boshqalar;
- iqtisodiy maqsad: kapital bozori, oziq-ovqat bozori;
- mulk: xususiy, davlat;
– tashkilotlar: auktsionlar, birjalar, tenderlar va boshqalar;
– rivojlanish darajasi: erkin, monopolistik, oligopolistik;
– to‘yinganlik darajasi: muvozanat, kam, to‘yingan;
– sub’ektlar: xaridorlar, sotuvchilar, davlat organlari, vositachilar;
- etuklik: rivojlanmagan, rivojlangan, paydo bo'lgan;
– sotish hajmi bo‘yicha: chakana, ulgurji;
Har qanday bozorning faoliyati bozor mexanizmi orqali amalga oshiriladi. Bu nima?
Bozor mexanizmi bozorning asosiy elementlari: talab, taklif, narx, raqobat va bozorning asosiy iqtisodiy qonuniyatlarining o'zaro bog'liqligi va o'zaro ta'siri mexanizmidir.
Bu har qanday bozorning markaziy tarkibiy qismlari, deyish mumkinki, uning o'zagi. Ular ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar tomonidan o'zlarining iqtisodiy faoliyatida qo'llaniladi.