Menejmenttiń rawajlanıw tariyxı hám házirgi jaǵdayı Reje
Download 38.19 Kb.
|
менеджмент
|
Рыскалиев Бекет Menejmenttiń rawajlanıw tariyxı hám házirgi jaǵdayı Reje: Menejmenttiń rawajlanıw tariyxı hám házirgi jaǵdayı Menejmenttiń teoriyalıq tiykarları Miynetti basqarıw usılları. Zamanagóy menejer Menejment (anglichan: management) — basqarıw, shólkemlestiriw) — arnawlı basqarıw iskerligi; basqarıw tuwrısındaǵı pán. M. dıń jaǵdayı islep shıǵarıw natiyjeliligine, texnika hám texnologiya dárejesi hám de jumısshı kúshiniń sapasına tásir kórsetedi. M.pániniń mazmunı basqarıw sisteması hám basqarıw ob'yekti arasındaǵı óz-ara munasábet bolıp, onıń tiykarǵı waziypası basqarıwdıń zamanagóy usılların, basshılıq kórkem óneri sırların úyreniwden ibarat. Basqarıw — tańlaw, qarar qabıllaw jáne onıń atqarılıwın qadaǵalaw etiw procesi bolıp tabıladı. Onıń tiykarǵı maqseti bazar munasábetleri sharayatında barlıq buwınlarda isley alatuǵın joqarı maman basqarıwshılardı tayarlawdan ibarat. M. sociallıq-ekonomikalıq, social -huqıqıy, kibernetika hám basqa pánler menen baylanıslı bolıp tabıladı. M. barinen burın ekonomikalıq teoriya páni menen jaqınnan baylanıslı. Ol ekonomikalıq nızamlardı bilip alıwǵa hám olarǵa uyqas túrde basqarıw processinde ekonomikalıq usıllardı qóllawǵa, hár bir xızmetkerge hám jámáátke tásir kórsetiwge tiykarlanadı. Bir qansha ekonomikalıq pánler: makroekonomika, mikroekonomika, statistika, miynet ekonomikası sıyaqlılar da M.páni menen bekkem baylanıslısir. Ózbekstanda M. dıń teoriyalıq tiykarları jáne onıń tiykarǵı principlerı 14—15-ásirlerde Ámir Temur dáwirinde qáliplese baslaǵan. Ullı sarkarda " Temur áneydeyleri" shıǵarmasında mámleket, ásker hám basqalardı basqarıw kórkem óneri tuwrısında óz qarawların aytıp, anıqlama berb bergen. M.pániniń teoriyalıq tiykarın bir neshe júz jıllar dawamında tóplanǵan ámeliy tájiriybe nátiyjeleri quraydı, olardı teoriyalıq tárepten tiykarlab hár qıylı konsepsiyalar, teoriyalıq ideyalar, jumıs principleri hám usılları islep shıǵılǵan. Biraq bólek pán tarawı retinde M. 19 -asrga kelip qáliplese basladı. Basqarıw pániniń tiykarlawshisi — amerikalıq injener hám izertlewshi F. Teylor esaplanadı. Basqarıw principlerıni Teylorning zamanlası fransuz alımı Anri Fay-al islep shıqtı. Kárxanada ámelge asırılıp atırǵan barlıq operatsiyalardı ol altı gruppa (texnika, kommerciya, finans, buyım-múlk hám shaxslardı qorǵaw, esapkitob, basqarıw ) ga bolıp, basqarıwdı 6 -gruppaǵa kiritedi. M. yamasa basqarıwdıń ob'yekti kárxana iskerligi, onıń sub'yekti bolsa basqarıw jumısın orınlawshı keńseler hám olardıń xızmetkerleri bolıp tabıladı. M. menen arnawlı tayınlıq kórgen, basqarıwdıń nızam -qaǵıydaların tereń biletuǵın maman qánigeler — jallanba basqarıwshılar — menejerler shuǵıllanadılar. Olar xalıqtıń bólek social qatlamın skólkemlestiredi. M. dıń joqarı (firma strategiyasın islep shıǵıw ), orta (islep shıǵarıw, satıw, baxa belgilew, miynetti shólkemlestiriw), tómen (sex, bólim sheńberinde jumıstı shólkemlestiriw, kúnlik, háptelik, aylıq jumıs tapsırmaları atqarılıwın basqarıw ) buwınları bar. Soǵan muwapıq halda menejerler joqarı mártebeli, orta taypa daǵı hám tómen taypa daǵı menejerlerge bólinedi. Ayırım izertlewler M. ni kisilerden nafli nátiyjeler alıw kórkem óneri, dep esaplaydilar. Jetilisken M. dıń tán belgileri: iskerlikke, izertlewge tárepdarlıq ; ápiwayı struktura hám kamsonli xızmetkerler; qarıydarǵa jaqınlıq ; ónimlilikti támiyinlewde insannıń sheshiwshi ornı ; isbilermenlikti xoshametlentiretuǵın ózbetinshe mekeme qılıw huqıqı ; tiykarǵı iskerlik túrine baslanǵısh itibar ; hámmeden kóre jaqsılaw tanıs bolǵan tarawǵa kirisiw; erkinlik hám kúshli qadaǵalawdı birge qóllaw. Firmalardıń M. sisteması ulıwma M., funksional M., finanslıq M., marketing jumısı, xızmetkerler jumısın basqarıw, islep shıǵarıw Menejment, ilimiy-texnika jumısların basqarıw hám basqalardı óz ishine aladı. M. teoriyası hám ámeliyatı evolyusiyasi hár qıylı qarawlarda óz ańlatpasın taptı. Mac, 20 -ásirdiń 50—60 jıllarında tiykarǵı itibar basqarıwdıń shólkemlestirilgen dúzilisine qaratılǵan bolsa, 60—70-jıllarda strategiyalıq joybarlawdan strategiyalıq basqarıwǵa ótiw dáwiri boldı. 20 -ásirdiń ortalarına kelip M. Ózbekstanda tez pát penen rawajlandi. 1966 jılda O'zR FA Kibernetika institutınıń tashkil etiliwi, akademikalıq V. K. Qobulov basshılıǵında alıp barılǵan teoriyalıq, stilistik, ámeliy i. t.jumısları respublikada M.pániniń rawajlanıwına tiykar boldı. 20 -ásir aqırı — 21-ásir baslarında M. Ózbekstanda arnawlı pán retinde joqarı oqıw orınlarında oqıtila basladı, M.ga tiyisli izertlewler jolǵa qoyıldı, sabaqlıqlar jazıldı. Menejemntning tariyxıy shárt - sharayatları. Házirgi zaman ózbek menejemntining qásiyetleri. Menejemntning payda bolıwı. Mashinalı islep shıǵarıwdı rawajlanıwı. Bazar sub'ektleriniń úlken muǵdarın payda bolıwı, kólemin o 'sishi hám bazar baylanısların kusheytiwi. Basqarıwǵa kásiplik jantasıw zárúr ekenligin tiykarlab beretuǵın básekin ósiwi hám bazar ekonomikasınıń turaqlılıǵın. Iri korporatsiyalarni payda bolıwı hám soǵan kóre tek xızmetkerlerdi arnawlı apparatı orınlawı múmkin basqarıw jumıslarınıń kólemi hám quramalılıǵın artpaqtası. Mulkni aktsiyadorlar ortasında jıynanishi, bunıń nátiyjesinde aktsiyadorlar qarjın basqarıwdıń jańa wazıypaları. Isbilermenlerdi sanaat revolyuciyası dáwirinde jaratılǵan texnikanıń abzallıqlarınan paydalanıwǵa háreketleri. Menejementning ilimiy makatablari. llmiy basqarıw mektep. Bosharuvning klassik yamasa basqarıw makatabi. Basqarıw daǵı insaniy munasábetler mektep. Etikalıq pánler yamasa bixvioristik mektep. Basqarıw páni mektep yamasa muǵdarlıq usıl. Jaǵdaylı jantasıw. Sistemalı jantasıw. Processli jantasıw. Mamalakat basqarıwdıń rawajlanıwı. Menejemntning shet el modelleri. Q o'llaniladigan tálim texnologiyaları : visual m a'ruza, dialogik jantasıw, mashqalalı tálim, blis - soraw, tartıs, ózin- o 'zi qadaǵalaw. 2. Menejmenttiń teoriyalıq tiykarlar Basqarıw hám menejment. Finanslıq menejemnt. Innovciyalıq menejment. Sawda menejmenti. Basqarıwdıń mánisi hám sisteması. Basqarıw sistemasınıń basqarıwshı hám basqariluvchi sistemashaları. Tuwrınan tap 'gri baylanıs. Teris baylanıs. Menejemnt sistemasınıń dúzilisi. Menejemntga salıstırǵanda jantasıwlar. Menejemntning ilimiy jantasıwları hám tamoillari. M a'muriy jantasıw. Qayta óndiriwshi jantasıw. Dinamikalıq jantasıw. Qayta óndiriwshi jantasıw. Komplekslik jantasıw. Integraciyalı jantasıw. Marketingli jantasıw. M e'yoriy jantasıw. Etikalıq jantasıw. Processli jantasıw. Sistemalı jantasıw. Vaziayatli jantasıw. Wazıypalıq jantasıw. Menejment tamoillari. Miynet bólistiriwi tamoili. Kepilliklilik hám juwapkerlik tamoili. ıntızamlılıq tamoili. Jalǵız hukumronlik tamoili. Háreketler birligi tamoili. Jeke máplerdi bo'usundirilishi tamoili. Xızmetkerlerdi sıylıqlaw tamoili. Oraylastırıw tamoili. Ádalat tamoili. Xızmetkerlerdi turaqlılıǵın tamoili. Ǵayrat tamoili. Korporativ ruxlanıw tamoili. Basqarıw usılları. Basqarıwdıń ekonomikalıq usılları. Basqarıwdıń m a'mutiy usılları. Basqarıwdıń social - psixologiyalıq usılları. Qollanılatuǵın tálim texnologiyaları : visual m a'ruza, dialogik jantasıw, mashqalalı ta 'lim, blis - soraw, tartıs, o 'zini - ózi qadaǵalaw. 2.Miynetti basqarıw usılları. Miynetti basqarıwdıń xarakteri. Ekonomikalıq o 'sishning hár túrlı basqıshlarında miynetti basqarıw túrleri. F. Teylorning miynetti basqarıw usılları. Miynetti texnokratik basqarıw. Sanaatda bántlikti ulıwma tamoillari hám miynet munasábetlerin o 'rnatish. D. Makgregoming ፆ X: hám ፆ Y ፅ teoriyası. Miynetti innovciyalıq basqarıw. Miynetti innovciyalıq basqarıwǵa ótiwdiń tiykarǵı faktorları hám shártleri. Korporatsiyalarda ፆ Sapa to'garaklariፅ jumısshı toparın tashkil etiw. Qollanılatuǵın tálim texnologiyaları : visual m a'ruza, dialogik jantasıw, mashqalalı tálim, blis - soraw, tartıs, o 'zini - ózi qadaǵalaw. Ádebiyatlar : A -l, A- 2, A-3, A-4, A-5, Q -l, Q-2, Q-3, Q-4, Q-5. Menejment texnologiyası Basqarıw procesi. Basqarıw wazıypaları. Joybarlaw. Maqsetler. Tashkil qılıw. Motivatsiya. A. Maslou boyınsha mútajlikler iyerarxiyasi. Muwapıqlastırıw. Basqarıwda informaciyalar hám kommunikatsiyalar. Shólkem hám sırtqı ortalıq ortasındaǵı kommunikatsiyalar. Islep shıǵarıw hám basqarıw basqıshları ishindegi kommunikatsiyalar. Shaxslaaro kommunikatsiyalar. Rásmiy hám rásmiy bolmaǵan kommunikatsiyalar. Kommunikatsion process. Kommunikatsion tarmaqlaming úlgileri. Basqarıw qararları. Qaromi atqarılıwın tashkilqilish. Qarardı atqarılıwı ústinen baqlaw, iskerlik hám sheshimge ońlawlar kirgiziw. Qarardı atqarılıwı boyınsha iskerlikti bahalaw. Qollanılatuǵın tálim texnologiyaları : visual m a'ruza, dialogik jantasıw, mashqalalı tálim, blis - soraw, tartıs, o 'zini - o 'zi qadaǵalaw. Ádebiyatlar : A -l, A- 2, A-3, A-4, A-5, Q -l, Q-2, Q-4, Q-5. Shólkemler hám olardı basqarıw Shólkemler túsinigi hám olardıń xarakteristikası. Shólkemdi jasaw dáwiri. Shólkemdi ishki ortalıǵı. Shólkemdi sırtqı ortalıǵı. Shólkem ishki hám sırtqı ortalıǵınıń faktorları hám o 'zgaruvchanligi. Shólkemler iskerligin gruppalastırıw. Shólkemlestirilgen strukturalaming túrleri. Shólkemdiń shólkemlestirilgen strukturası. Miynetti gorizontal bóliniwi. Miynetti vertikal bólistiriliwi. Tuwrı sızıqlı struktura. Basqarıwdıń wazıypalıq dúzilisi. To'g 'ri sızıqlı wazıypalıq struktura. Basqarıwdıń tap 'g'ri sızıqlı - shtabli strukturası. Basqarıwdıń matritsa strukturası. Devizional shólkemlestirilgen struktura. Ónimli shólkemlestirilgen struktura. Regionlıq shólkemlestirilgen struktura. Qarıydarǵa qaratılǵan shólkemlestirilgen struktura. Basqarıwdıń kombinatsiyalastırılgan strukturası. Tiykarǵı shólkemlestirilgen-huqıqıy sırtqı kórinisler. M a'suliyati sheklengen jámiyet. Qosımsha m a'suliyatga iye jámiyet. Aktsiyadorlik (úlesdorlik) jámiyeti. Bólim hám baylanıslı jámiyetler. Mámleket unitary kárxanaları. Kommerciyalıq bolmaǵan shólkemler. Matlubot kooperativi. Kartel. Sindikat. Trest. Kontsern. Konsortsium, Sanaoat xoldinglari. Isbilermenlik awqamları. Virtual korporatsiya. Shólkemlami rawajlanıwındaǵı zamanagóy tendentsiyalar. Tarmaqlı shólkemler. Shólkemlami jańa túrleri. Shólkemlerdi strategiyalıq basqarıw. Strategiyalıq basqarıw strukturası. Strategiyalıq maqsetlerdi belgilew. Strategiyanı tańlaw. Shólkemlestirilgen ózgeriwlami bahalaw. Shólkemlestirilgen o 'zgarishlarni ámelgem asırıw modelleri. Basqarıwdıń natiyjeliligi. Q o'llaniladigan tálim texnologiyaları : visual m a'ruza, dialogik jantasıw, mashqalalı tálim, blis - soraw, tartıs, o 'zini - ózi qadaǵalaw. 4.Zamanagóy menejer Menejer túsinigi: jeke hám jumısqa tiyisli sapaları, wazıypaları. Kárxana menejerleriniń dárejeleri. Menejer hám jetekshi. Jetekshiniń dástúriy kontsepsiyasi. Menejeming jetekshinen ayırmashılıǵı. Jetekshilik sapaları teoriyası. Jetekshilik xulqi kontsepsiyalari. Jaǵdaylı jetekshilik kontsepsiyasi. Tannenbaum - Shmidt jetekshilik xulqi kontinuumi (úzliksizligi). Vaziaytli jetekshilik modelleri. (F. Fidler). Xersey hám Blansharlaming jaǵdaylı jetekshilik modeli. Xauz hám Mitchellaming ፆ jol-maqsetፅ jetekshilik modeli. Vrum-Iettona-Yagolarning qararlar qabıllawdıń jaǵdaylı modeli. Jetekshiliktiń jańa kontsepsiyalari. Atributlı jetekshilik kontsepsiyasi. Xarizmatik jetekshilik kontsepsiyasi. Tupten ózgeriwshi jetekshilik kontsepsiyasi. Menejeming usılı. Basshılıq usıllarınıń mazmunı. Basshılıqtıń demokratiyalıq usılı. Jumısqa tiyisli etika hám etiket. Menejeming imidji. Imidj túsinigi. Ishbilarmonlik etikasi. Sóylew mádeniyatı. Ishbilarmonlik etiketining milliy qásiyetleri. Qollanılatuǵın tálim texnologiyaları : visual m a'ruza, dialogik jantasıw, mashqalalı ta 'lim, blis - soraw, tartıs, o 'zini - o 'zi qadaǵalaw. Ádebiyatlar : A -l, A- 2, A-3, A-4, A-5, Q -l, Q-2, Q-3, Q-4. Basqarıw miynetin shólkemlestiriw Basqarıw miyneti: tariypi, qásiyetleri, túrleri. Evristik miynet. M a'muriy miynet. Operator miyneti. Basqarıw miynetin ilimiy shólkemlestiriw. Baslıqtı o 'zinio'zi basqarıwı. Menejment tárepinen waqıttan hám óz múmkinshiliklerinen kóbirek paydalanıw. Onıń o 'zini sog'ligini saqlaw hám bekkemlew máselelerine munasábeti. Turmıstı barıwın sanalı túrde basqarıw. Ishdahi hám jeke turmıs daǵı jaǵdaylami basqarıw. Maqsetlerdi qoyıw. Islew qábiletin o 'rtacha statistikalıq ózgerisleri. Informaciyalar menen islew. Telefonda sóylewiw. Jazıwmalarni ratsional aparıw. Menejer iskerligin joybarlaw hám shólkemlestiriw quralları. Qollanılatuǵın tálim texnologiyaları : visual lekciya, dialogik jantasıw, mashqalalı tálim, blis - soraw, tartıs, o 'zini - o 'zi qadaǵalaw. Ádebiyatlar : A -l, A- 2, A-3, A-4, A-5, Q-4, Q-5. Miynet jamaolari xızmetkerlerin basqarıw Jámáát túsinigi, túrler, qáliplesiw basqıshları. Miynet jámááti. Tásir ótkeriw hám hukumronlik. Májbúrlewge tiykarlanǵan hukumronlik. Sıylıqlawǵa tiykarlanǵan hukumronlik. Ekspertli hukumronlik. Úlgi hám xarizma húkimranlıǵı. Nızamlı hukumronlik. Resurslarǵa iyelik etiwge tiykarlanǵan hukumronlik. Informaciyalardı alıw hám olardan paydalanıwǵa tiykarlanǵan hukumronlik. Konfliktlami basqarıw. Dawlardıń wazıypaları. Shaxs ishindegi daw. Shaxslararo daw. Shaxs hám gruppa o 'rtasidagi daw. Gruppalararo daw. Konfliktlami basqarıwdıń strukturalıq usılları. Dawlardı sheshiwdiń shaxslararo usılları. Xızmetkerlerdi basqarıw. Xızmetkerlerdi tańlaw. Xızmetkerlerdi tańlawdıń ishki hám sırtqı dáreklerin salıstırıw. Menejeming ishbilarmonlik sapaların bahalaw. Mártebeni basqarıw. Xızmetkerlerden paydalanıw. Q o'llaniladigan tálim texnologiyaları : visual lekciya, dialogik jantasıw, mashqalalı ta 'lim, blis - soraw, tartıs, o 'zini - o 'zi qadaǵalaw. Ádebiyatlar : A -l, A- 2, A-3, A-4, A-5, Q -l, Q-2, Q-3, Q-5. Menejemntning tariyxıy shárt - sharayatları. Házirgi zaman ózbek menejemntining qásiyetleri. Menejemntning payda bolıwı. Mashinalı islep shıǵarıwdı rawajlanıwı. Bazar sub'ektleriniń úlken muǵdarın payda bolıwı, kólemin o 'sishi hám bazar baylanısların kusheytiwi. Basqarıwǵa kásiplik jantasıw zárúr ekenligin tiykarlab beretuǵın básekin ósiwi hám bazar ekonomikasınıń turaqlılıǵın. Iri korporatsiyalarni payda bolıwı hám soǵan kóre tek xızmetkerlerdi arnawlı apparatı orınlawı múmkin basqarıw jumıslarınıń kólemi hám quramalılıǵın artpaqtası. Mulkni aktsiyadorlar ortasında jıynanishi, bunıń nátiyjesinde aktsiyadorlar qarjın basqarıwdıń jańa wazıypaları. Isbilermenlerdi sanaat revolyuciyası dáwirinde jaratılǵan texnikanıń abzallıqlarınan paydalanıwǵa háreketleri. Menejementning ilimiy makatablari. llmiy basqarıw mektep. Bosharuvning klassik yamasa basqarıw makatabi. Basqarıw daǵı insaniy munasábetler mektep. Etikalıq pánler yamasa bixvioristik mektep. Basqarıw páni mektep yamasa muǵdarlıq usıl. Jaǵdaylı jantasıw. Sistemalı jantasıw. Processli jantasıw. Mamalakat basqarıwdıń rawajlanıwı. Menejemntning shet el modelleri. Q o'llaniladigan tálim texnologiyaları : visual m a'ruza, dialogik jantasıw, mashqalalı tálim, blis - soraw, tartıs, ózin- o 'zi qadaǵalaw. Ádebiyatlar : A -l, A- 2, A-3, A-4, A-5, Q -l, Q-3, Q-5. Menejmenttiń teoriyalıq tiykarları Basqarıw hám menejment. Finanslıq menejemnt. Innovciyalıq menejment. Sawda menejmenti. Basqarıwdıń mánisi hám sisteması. Basqarıw sistemasınıń basqarıwshı hám basqariluvchi sistemashaları. Tuwrınan tap 'gri baylanıs. Teris baylanıs. Menejemnt sistemasınıń dúzilisi. Menejemntga salıstırǵanda jantasıwlar. Menejemntning ilimiy jantasıwları hám tamoillari. M a'muriy jantasıw. Qayta óndiriwshi jantasıw. Dinamikalıq jantasıw. Qayta óndiriwshi jantasıw. Komplekslik jantasıw. Integraciyalı jantasıw. Marketingli jantasıw. M e'yoriy jantasıw. Etikalıq jantasıw. Processli jantasıw. Sistemalı jantasıw. Vaziayatli jantasıw. Wazıypalıq jantasıw. Menejment tamoillari. Miynet bólistiriwi tamoili. Kepilliklilik hám juwapkerlik tamoili. ıntızamlılıq tamoili. Jalǵız hukumronlik tamoili. Háreketler birligi tamoili. Jeke máplerdi bo'usundirilishi tamoili. Xızmetkerlerdi sıylıqlaw tamoili. Oraylastırıw tamoili. Ádalat tamoili. Xızmetkerlerdi turaqlılıǵın tamoili. Ǵayrat tamoili. Korporativ ruxlanıw tamoili. Basqarıw usılları. Basqarıwdıń ekonomikalıq usılları. Basqarıwdıń m a'mutiy usılları. Basqarıwdıń social - psixologiyalıq usılları. Qollanılatuǵın tálim texnologiyaları : visual m a'ruza, dialogik jantasıw, mashqalalı ta 'lim, blis - soraw, tartıs, o 'zini - ózi qadaǵalaw. Ádebiyatlar : A -l, A- 2, A-3, A-4, A-5, Q -l, Q-2, Q-3, Q-4. Miynetti basqarıw usılları. Miynetti basqarıwdıń xarakteri. Ekonomikalıq o 'sishning hár túrlı basqıshlarında miynetti basqarıw túrleri. F. Teylorning miynetti basqarıw usılları. Miynetti texnokratik basqarıw. Sanaatda bántlikti ulıwma tamoillari hám miynet munasábetlerin o 'rnatish. D. Makgregoming ፆ X: hám ፆ Y ፅ teoriyası. Miynetti innovciyalıq basqarıw. Miynetti innovciyalıq basqarıwǵa ótiwdiń tiykarǵı faktorları hám shártleri. Korporatsiyalarda ፆ Sapa to'garaklariፅ jumısshı toparın tashkil etiw. Qollanılatuǵın tálim texnologiyaları : visual m a'ruza, dialogik jantasıw, mashqalalı tálim, blis - soraw, tartıs, o 'zini - ózi qadaǵalaw. Ádebiyatlar : A -l, A- 2, A-3, A-4, A-5, Q -l, Q-2, Q-3, Q-4, Q-5. Menejment texnologiyası Basqarıw procesi. Basqarıw wazıypaları. Joybarlaw. Maqsetler. Tashkil qılıw. Motivatsiya. A. Maslou boyınsha mútajlikler iyerarxiyasi. Muwapıqlastırıw. Basqarıwda informaciyalar hám kommunikatsiyalar. Shólkem hám sırtqı ortalıq ortasındaǵı kommunikatsiyalar. Islep shıǵarıw hám basqarıw basqıshları ishindegi kommunikatsiyalar. Shaxslaaro kommunikatsiyalar. Rásmiy hám rásmiy bolmaǵan kommunikatsiyalar. Kommunikatsion process. Kommunikatsion tarmaqlaming úlgileri. Basqarıw qararları. Qaromi atqarılıwın tashkilqilish. Qarardı atqarılıwı ústinen baqlaw, iskerlik hám sheshimge ońlawlar kirgiziw. Qarardı atqarılıwı boyınsha iskerlikti bahalaw. Qollanılatuǵın tálim texnologiyaları : visual m a'ruza, dialogik jantasıw, mashqalalı tálim, blis - soraw, tartıs, o 'zini - o 'zi qadaǵalaw. Ádebiyatlar : A -l, A- 2, A-3, A-4, A-5, Q -l, Q-2, Q-4, Q-5. Shólkemler hám olardı basqarıw Shólkemler túsinigi hám olardıń xarakteristikası. Shólkemdi jasaw dáwiri. Shólkemdi ishki ortalıǵı. Shólkemdi sırtqı ortalıǵı. Shólkem ishki hám sırtqı ortalıǵınıń faktorları hám o 'zgaruvchanligi. Shólkemler iskerligin gruppalastırıw. Shólkemlestirilgen strukturalaming túrleri. Shólkemdiń shólkemlestirilgen strukturası. Miynetti gorizontal bóliniwi. Miynetti vertikal bólistiriliwi. Tuwrı sızıqlı struktura. Basqarıwdıń wazıypalıq dúzilisi. To'g 'ri sızıqlı wazıypalıq struktura. Basqarıwdıń tap 'g'ri sızıqlı - shtabli strukturası. Basqarıwdıń matritsa strukturası. Devizional shólkemlestirilgen struktura. Ónimli shólkemlestirilgen struktura. Regionlıq shólkemlestirilgen struktura. Qarıydarǵa qaratılǵan shólkemlestirilgen struktura. Basqarıwdıń kombinatsiyalastırılgan strukturası. Tiykarǵı shólkemlestirilgen-huqıqıy sırtqı kórinisler. M a'suliyati sheklengen jámiyet. Qosımsha m a'suliyatga iye jámiyet. Aktsiyadorlik (úlesdorlik) jámiyeti. Bólim hám baylanıslı jámiyetler. Mámleket unitary kárxanaları. Kommerciyalıq bolmaǵan shólkemler. Matlubot kooperativi. Kartel. Sindikat. Trest. Kontsern. Konsortsium, Sanaoat xoldinglari. Isbilermenlik awqamları. Virtual korporatsiya. Shólkemlami rawajlanıwındaǵı zamanagóy tendentsiyalar. Tarmaqlı shólkemler. Shólkemlami jańa túrleri. Shólkemlerdi strategiyalıq basqarıw. Strategiyalıq basqarıw strukturası. Strategiyalıq maqsetlerdi belgilew. Strategiyanı tańlaw. Shólkemlestirilgen ózgeriwlami bahalaw. Shólkemlestirilgen o 'zgarishlarni ámelgem asırıw modelleri. Basqarıwdıń natiyjeliligi. Q o'llaniladigan tálim texnologiyaları : visual m a'ruza, dialogik jantasıw, mashqalalı tálim, blis - soraw, tartıs, o 'zini - ózi qadaǵalaw. Ádebiyatlar : A -l, A- 2, A-3, A-4, A-5, Q-2, Q-4, Q-5. Zamanagóy menejer Menejer túsinigi: jeke hám jumısqa tiyisli sapaları, wazıypaları. Kárxana menejerleriniń dárejeleri. Menejer hám jetekshi. Jetekshiniń dástúriy kontsepsiyasi. Menejeming jetekshinen ayırmashılıǵı. Jetekshilik sapaları teoriyası. Jetekshilik xulqi kontsepsiyalari. Jaǵdaylı jetekshilik kontsepsiyasi. Tannenbaum - Shmidt jetekshilik xulqi kontinuumi (úzliksizligi). Vaziaytli jetekshilik modelleri. (F. Fidler). Xersey hám Blansharlaming jaǵdaylı jetekshilik modeli. Xauz hám Mitchellaming ፆ jol-maqsetፅ jetekshilik modeli. Vrum-Iettona-Yagolarning qararlar qabıllawdıń jaǵdaylı modeli. Jetekshiliktiń jańa kontsepsiyalari. Atributlı jetekshilik kontsepsiyasi. Xarizmatik jetekshilik kontsepsiyasi. Tupten ózgeriwshi jetekshilik kontsepsiyasi. Menejeming usılı. Basshılıq usıllarınıń mazmunı. Basshılıqtıń demokratiyalıq usılı. Jumısqa tiyisli etika hám etiket. Menejeming imidji. Imidj túsinigi. Ishbilarmonlik etikasi. Sóylew mádeniyatı. Ishbilarmonlik etiketining milliy qásiyetleri. Qollanılatuǵın tálim texnologiyaları : visual m a'ruza, dialogik jantasıw, mashqalalı ta 'lim, blis - soraw, tartıs, o 'zini - o 'zi qadaǵalaw. Ádebiyatlar : A -l, A- 2, A-3, A-4, A-5, Q -l, Q-2, Q-3, Q-4. Basqarıw miynetin shólkemlestiriw Basqarıw miyneti: tariypi, qásiyetleri, túrleri. Evristik miynet. M a'muriy miynet. Operator miyneti. Basqarıw miynetin ilimiy shólkemlestiriw. Baslıqtı o 'zinio'zi basqarıwı. Menejment tárepinen waqıttan hám óz múmkinshiliklerinen kóbirek paydalanıw. Onıń o 'zini sog'ligini saqlaw hám bekkemlew máselelerine munasábeti. Turmıstı barıwın sanalı túrde basqarıw. Ishdahi hám jeke turmıs daǵı jaǵdaylami basqarıw. Maqsetlerdi qoyıw. Islew qábiletin o 'rtacha statistikalıq ózgerisleri. Informaciyalar menen islew. Telefonda sóylewiw. Jazıwmalarni ratsional aparıw. Menejer iskerligin joybarlaw hám shólkemlestiriw quralları. Qollanılatuǵın tálim texnologiyaları : visual lekciya, dialogik jantasıw, mashqalalı tálim, blis - soraw, tartıs, o 'zini - o 'zi qadaǵalaw. Ádebiyatlar : A -l, A- 2, A-3, A-4, A-5, Q-4, Q-5. Miynet jamaolari xızmetkerlerin basqarıw Jámáát túsinigi, túrler, qáliplesiw basqıshları. Miynet jámááti. Tásir ótkeriw hám hukumronlik. Májbúrlewge tiykarlanǵan hukumronlik. Sıylıqlawǵa tiykarlanǵan hukumronlik. Ekspertli hukumronlik. Úlgi hám xarizma húkimranlıǵı. Nızamlı hukumronlik. Resurslarǵa iyelik etiwge tiykarlanǵan hukumronlik. Informaciyalardı alıw hám olardan paydalanıwǵa tiykarlanǵan hukumronlik. Konfliktlami basqarıw. Dawlardıń wazıypaları. Shaxs ishindegi daw. Shaxslararo daw. Shaxs hám gruppa o 'rtasidagi daw. Gruppalararo daw. Konfliktlami basqarıwdıń strukturalıq usılları. Dawlardı sheshiwdiń shaxslararo usılları. Xızmetkerlerdi basqarıw. Xızmetkerlerdi tańlaw. Xızmetkerlerdi tańlawdıń ishki hám sırtqı dáreklerin salıstırıw. Menejeming ishbilarmonlik sapaların bahalaw. Mártebeni basqarıw. Xızmetkerlerden paydalanıw. Q o'llaniladigan tálim texnologiyaları : visual lekciya, dialogik jantasıw, mashqalalı ta 'lim, blis - soraw, tartıs, o 'zini - o 'zi qadaǵalaw. Ádebiyatlar : A -l, A- 2, A-3, A-4, A-5, Q -l, Q-2, Q-3, Q-5. Basqarıw insanlar menen birge payda bolǵan. Ol miynettiń bólistiriliwi hám kooperaciyalanıw processinde iskerliktiń ǵárezsiz túrine ajıralıp shıqqan. Bul adamlardıń sociallıq óndiristegi iskerligin shólkemlestiriw hám muwapıqlastırıw zárúrligi menen tiykarlanǵan. Bunda olardan biri basshı, yaǵnıy basqarıwshılar, basqaları bolsa olarǵa boysınıwshılar, yaǵnıy basqarılıwshılar bolıp tabıladı. Basqarıw mashqalasın sheshiwge birinshi bolıp qádimgi egipetliler kirisken. Bunnan 6 mıń jıl aldın olar adamlardıń iskerligin belgili bir maqsetke baǵdarlaǵan halda shólkemlestiriw, onı jobalastırıw hám nátiyjesin qadaǵalawdıń zárúrligin tán alǵan. Antik dáwirde de basqarıwǵa belgili tárizde úles qosılǵan. Biraz keyinirek Greciyada miynet operaciyaların orınlaw hám olardıń bir tegis islewin támiyinlew usılları menen shuǵıllanǵan. Platon qánigelesiw principin qáliplestirlgen. Eramızdan aldıńǵı 325 jılda Iskandar Zulqarnayn birinshi ret áskeriy háreketlerdi basqarıw orayı sıpatında shtabtı shólkemlestirgen. Qádimdegi shólkemler belgili bir dúziliske iye bolǵan, onda basqarıwshılar dárejelerge ajıratılǵan. Qulshılıq dáwirinde de basqarıw elementleri bar bolǵan, biraq miynetke májbúrlewdiń tiykarǵı quralları sıpatında tuwrıdan-tuwrı májbúrlew hám jaza menen qorqıtıw usılları ústinlik etken. XVIII ásirdiń ekinshi yarımında Batıs Evropanıń bir qatar ellerinde payda bolǵan sawda kapitalizmi pútkilley basqa tiykarǵa yaǵnıy pul kapitalına iye bolǵan. Basqarıw ámeliyatı qádimgi waqıtlardan XX ásirge shekemgi dáwirde de rawajlanǵan bolsa da hesh kim onı sistemalı basqarıw haqqında oylap kórmegen. Adamlardı tiykarınan shólkemlerdi qanday basqarıw emes, al bálkim qanday etip kóp pul tabıw, siyasıy hákimiyattı iyelew qızıqtırǵan. XIX ásirdiń basında inglis izertlewshisi R. Ouen óziniń kóp waqtın shólkem maqsetlerine basqa adamlar járdeminde erisiw mashqalalarına baǵıshlaǵan. Ol jumısshılarǵa jaqsı úy-jay bergen, olardıń miynet sharayatların jaqsılaǵan, olardıń miynetleriniń nátiyjelerin bahalaw sistemasın islep shıqqan hám kópshilik tólemler jolı menen jaqsı jumıstı xoshametlegen. Biraq, soǵan qaramay, sol dáwirdiń isbilermenleri R. Ouenniń reformalarında salamat pikirdi derlik kórmegen, sebebi olarda basqarıwǵa qızıǵıwshılıq bolmaǵan. Usı qatnas penen tek XIX-XX ásirler aralıǵında menedjment insanıylıq bilimler pán sıpatında biyǵárez tarawǵa aylanǵan. Amerikalı Jozef Varton 1881 jılda birinshi ret kolledjlerde oqıtıw ushın menedjment kursın islep shıqqan. Amerikalı injiner F.Teylor 1911 jılda óziniń «Ilimiy menedjment principleri» kitabın baspadan shıǵarǵan, ol ulıwma qızıǵıwdı keltirip shıǵarǵan hám onda birinshi ret basqarıw ilimi hám izertlewdiń ǵárezsiz tarawı dep tán alınǵan. Bul miynetler jámlengen tájiriybeni ilimiy tárepten ulıwmalastırıw hám ilimiy basqarıw tiykarların qáliplestiriwge háreket islengen birinshi jumıslar bolǵan. Olar massalıq óndiris hám ǵalaba túrde satıw, úlken sıyımlılıqtaǵı bazarlar hám qúdiretli korporaciya hám akcionerlik jámiyet formasındaǵı iri kólemli shólkemlerdi ózine tán ózgeshelikleri menen keńirek qamırap alıp atırǵan sanaat rawajlanıwınıń mútájligine juwap bolǵan. Júdá iri shólkemler óndiris hám miynetti nátiyjeli shólkemlestiriw, barlıq bólim hám xızmetler, menedjer hám olardıń wazıypaların orınlawshılardı ilimiy tiykarlanǵan principler, ólshem hám standartlarǵa muwapıq anıq hám óz ara baylanısqan halda islewge keskin túrde zárúrlikti sezgen. Angliyadaǵı sanaat revolyuciyası basqarıwǵa qızıǵıwshılıqtı oyatıwshı dáslepki tiykarǵı kúsh bolǵan. Biraq basqarıw shólkemniń rawajlanıwı hám tabıslı háreket etiwine úlken úles qosıwı haqqındaǵı ideya birinshi ret zamanagóy basqarıwdıń watanı bolǵan Amerikada payda bolǵan. XX ásirdiń baslarında, tez rawajlanıw dáwirinde, Qurama Shtatlar ámelde insan óziniń kelip shıǵıwı, milleti menen baylanıslı qıyınshılıqlardı jeńip ótip, baslamalar hám óziniń jeke múmkinshiliklerin erkin túrde kórsete alıw múmkin bolǵan birden bir mámleket bolǵan. Millionlap evropalılar Amerikaǵa kóship ótken hám sonıń ushın ol jerde júdá úlken miynet kúshi bazarın qurǵan. Qurama Shtatlar ózleriniń payda bolǵanınan baslap aq barlıq qálewshiler ushın bilim alıw ideyasın joqarı túrde qollap-quwatlaǵan, bul biznes hám basqarıwda hár qıylı rollerdi atqarıwǵa qábileti bar adamlardıń sanınıń artıwına járdem bergen. Transkontinental temir jollar Amerikanı dún`ya júzindegi eń iri birden bir bazarǵa aylandırǵan. Usı waqıtta ámelde biznesti mámleket tárepinen tártipke salıw imkaniyatı bolmaǵan, sonıń ushın jetiskenlikke erisken isbilermenler monopolist(jeke hákim)lerge aylanǵan. Nátiyjede iri tarawalar hám kárxanalar shólkemlestirilgen, olardı basqarıw ushın bir fomaǵa keltirilgen usıllar talap etilgen. Menedjmenttiń payda bolıwı tómendegi tiykarǵı sharayatlar menen baylanıslı: - mashinalı óndiristiń rawajlanıwı, basqarıwshıǵa talaplardıń ósiwi, múlktiń iyesi hám isbilermendi basqarıw tájriybesiniń ósip baratırǵan qıyınshılıqlardı saplastırıw ushın ázziligi; - bazar sub`ektleriniń úlken muǵdarınıń payda bolıwı, onıń kóleminiń ósiwi hám bazardıń baylanıslarınıń kúsheyiwi; - basqarıwǵa kásiplik qatnastıń zárúrligin tiykarlap beriwshi básekiniń ósiwi hám bazar ekonomikasınıń turaqlılıǵı; - iri korporaciyalardıń payda bolıwı hám soǵan muwapıq tek xızmetkerlerdiń arnawlı apparatta orınlawı múmkin bolǵan basqarıw jumıslarınıń kóleminiń artıwı; - múlktiń akcionerler ortasında jámleniwi nátiyjesinde akcionerlik kapitalın basqarıwda jańa wazıypalardıń payda bolıwı; - isbilermenlerdiń sanaat revolyuciyası dáwirinde jaratılǵan texnikanıń artıqmashılıqlarınan paydalanıwǵa háreket etiwleri; - dóretiwshilik, qızıǵıwshań adamlar toparınıń jumıstı nátiyjeli orınlaw usılların dóretiwdi qálewi. Basqarıw haqqında pikirler bir tegis rawajlanbaǵan. Basqarıwǵa bir neshshe túrli qatnaslar bar bolıp, olar bazıda bir-birlerine sáykes kelgen, bazıda bolsa bir birinen ózgesheliklerge iye bolǵan. Jámiyet waqıttıń ótiwi menen zamangóy texnika hám texnologiyalardıń rawajlanıwına baylanıslı basqarıw boyınsha qánigeler, shólkem iskerligine tásir kórsetiwshi faktorlar haqqında bile baslaǵan. Dún`yada ilim-texnikanıń rawajlanıwı ózgerislerdiń maydanına aylanǵan hám kóp ellerdiń húkimetleri bizneske ózleriniń qatnasların barǵan sayın qatańıraq belgiley basladı. Bul faktorlar basqarıw salasındaǵı izertlewshiler shólkem iskerligine tásir kórsetiwi sırtqı kúshler bar ekenligin seze basladı. Usınıń nátiyjesinde menedjmentte jańa qatnaslar payda boldı. Basqarıw pániniń rawajlanıwına úlken úles qosqan tórt tiykarǵı qatnaslardı ajıratıw múmkin. Eń dáslepki kóz qaras, basqarıwda hár bir mekteplerdi ajıratıw kóz qarasınan qatnas. Ol óz gezeginde basqarıwdıń hár bir kóz qarasınan kelip shıǵıwshı tómendegi bes mektepti óz ishine aladı: ilimiy basqarıw, hákimshilik basqarıw, insanıylıq qatnasıqlar, etika haqqındaǵı ilim hámde basqarıw ilimi yamasa zamangóy muǵdar usıl. Ilimiy basqarıw mektebi (1885-1920). Pútkil dún`ya júzinde «Mektepti ilimiy shólkemlestiriw» atı menen keńnen tanılǵan bul mekteptiń payda bolıwı hám rawajlanıwı XX ásirdiń baslarına tuwra keledi. Bul mekteptiń negizin amerikalı injiner-ilimpaz F. Teylor (1850-1915) qurǵan, ol óziniń kúndelikli jumısında nátiyjelilikti hám ónimdarlıqtı arttırıw maqsetinde ónidirislik hám miynetti jedellestiriw mashqalaların sheshken. Onıń tiykar salǵan tálimi menedjmenttiń zamanagóy koncepciyasınıń tiykarǵı teoriyalıq mektebi bolıp esaplanadı. Bul mekteptiń kózge kóringen wákilleri sıpatında: L. Gilbert, F. Gilbert, G. Emerson, A. Gastev (Rossiya)lar esaplanadı. F. Teylor pútkil dún`yaǵa ózin tanıtqan tómendegi kitaplardı jazǵan: «Kelisiw sisteması» (1895), «Cex menedjmenti» (1903) hám «Ilimiy menedjment principleri» (1911). F. Teylor óz miynetlerinde kapital hám miynet máplerin birge qosıw, «Kapitalistlik kárxanalarda birge islesiw filosofiyası»ın ámelge asırıwǵa háreket etken. F. Teylor tárepinen islep shıǵılǵan miynettiń jedellessiwin támiyinlewshi usıl kóplegen ellerdiń basqarıwshılarında úlken qızıǵıwshılıq oyatqan. F.Teylor ilimiy tárepten basqarıwdı miynettiń bir salasına aylandırıwda kóp miynet islegen. Onıń sisteması miynetti orınlawshılar miyneti hám buyrıq, kórsetpe beriwshiler miynetine bólistiriw principine izbe izlikti ótkeriwden ibarat bolǵan. Óndiris sistemasında jolǵa qoyılǵan mexanizm sıyaqlı jumıs islewshi hám xızmetker hár qıylı bolǵan óz wazıypaları ushın juwapker bolıwı lazım. Bunda xızmetkerler basqarıwdıń túrleriniń jumıslar túrlerine sáykes keliwine háreket etiwleri kerek. F.Teylor ilimiy menedjmentke shólkemdi, óndirislik hám ekonomikalıq maqsetlerine erisiw ushın barlıq xızmetkerler máplerin, olardıń párawanlıǵınıń artıwında múlk iyeleri hám hákimshiligi menen jaqınnan birge islesiwdiń jolǵa qoyılıwınıń, jaqınlasıwınıń haqıqıy quralı sıpatında qaraǵan. Ol eger ilimiy menedjment sisteması tolıq kólemde qabıl etilse, bul nárse tárepler ortasındaǵı barlıq kelispewshilik hám keskinliklerdi sheshedi, deb oylaǵan. Solay etip, usı mektepler ushın tómendegi ózgeshelikler tán: - shólkem hákimshiliginiń sheshiwi kerek bolǵan wazıypaların belgilew; - sub`ektivizm hám avtoritar usıllardı ilimiy qaǵıydalarǵa almastırıw; - basqarıw sheberligin miynettiń bir salasına aylandırıw; - miynetti bólistiriw hám qánigelestiriw, xızmetkerlerdi anıq wazıypalardı orınlawǵa baǵdarlaw; - iskerlikti qatań túrde tártipke salıw; - wazıypalardı orınlaw ushın eń jaksı hám durıs orınlaytuǵın xızmetkerlerdi belgili bir maqsetke baǵdarlanǵan halda tańlap alıw, olardı oqıtıw; - xojalıq wazıypaların sheshiwdiń eń jaqsı usılların belgilew ushın ilimiy analizden paydalanıw; - jumısılardı jobalastırıw; - xızmetkerlerdi xoshamatelew. Basqarıwdıń klassikalıq yaki hákimshilik mektebi (1920-1950). Onıń rawajlanıwında francuz alımı A. Fayol` hám nemis sociologı M. Veberler úlken úles qosqan. Bul mektep wákilleri shólkemlerdiń ulıwma táriyplemeleri hám nızamshılılıqların anıqlawǵa háreket etken. Olardıń maqseti basqarıwdıń eki tárepine tiyisli bolǵan universal principlerdi jaratıwdan ibarat bolǵan. Birinshisi – shólkemdi basqarıwdıń aqılǵa muwapıq sistemasın islep shıǵıw. Bul teoretikler biznestiń tiykarǵı xızmetlerin belgilep alıp, shólkemdi bólimlerge bóliw bul basqarıwdıń eń jaqsı usılı dep isengen. Olar finans, óndiris hám marketingti tap usınday xızmetler dep esaplaǵan. Ekinshi tárepi– shólkem hám xızmetkerlerdi basqarıwdıń strukturasın qurıw. Jeke basqarıwshılıq principi buǵan mısal bolıp xızmet etken, oǵan muwapıq adam tek bir baslıqtan bwyruqlar alıwı hám tek oǵan boysınıwı kerek. Basqarıwdaǵı insan qatnasıqları mektebi (1930-1950). M. Follett (Angliya), E. Meyo hám A. Maslou (AQSh) onıń eń iri abıroylı wákilleri esaplanadı. Bul mektep wákilleri, eger basshılar ózleriniń xızmetkerleri haqqında ǵamqorlıqtı arttırsa, onda xızmetkerlerdiń qanaatlanǵanlıq dárejesi artadı, bul bolsa turaqlı túrde ónimdarlıqtıń ósiwine alıp keledi dep isengen. Olar tikkeley baslıqlardıń nátiyjeli háreketleri, xızmetkerler menen máslahatlesiwi hám olarǵa jumısta ózleri menen birgelikte sáwbetlesiwine keńirek imkaniyatlardı beriwdi óz ishine alıwı insanıylıq qatnasıqlardı basqarıw usıllarınan paydalanıwǵa usınıs beredi. Etikalıq pánler yaki bixevioristikalıq mektep (1950 jıldan házirgi waqıtqa shekem). Eń kózge kóringen wákilleri – F. Gercberg, R. Laykert, D. Mak Gregor. Bul mektep insan qatnasıqları mektebinen bir qansha uzaqlasıp ketken. Bul qatnas boyınsha xızmetkerge shólkemlerdi basqarıwda etika pánleriniń koncepciyaların qollaw tiykarında óziniń jeke imkaniyatların seziwge kóbirek dárejede járdem kórsetiw lazım. Bul mekteptiń tiykarǵı maqseti shólkem iskerliginiń nátiyjeliligin onıń insan resurslarınıń ónimdarlıǵın asırıw jolı menen arttırıwdan ibarat. Onıń tiykarǵı qaǵıydası: etika haqqındaǵı pándi durıs qollanıw bárqulla hár bir xızmetkerdiń sonıń menen birge ulıwma shólkem ónimdarlıǵın asırıwǵa járdem beriwi kerek. Basqarıw ilimi yaki muǵdarlıq usılı mektebi (1950 jıldan házirgi waqıtqa shekem). Eń kózge kóringen alımları R. Akoff, N. Viner, V. Poreto hámde V. Glushkov hám L. Kantorovich (Burınǵı Awqam). Bul mektep basqarıwda anıq pánler - matematika. statistika, injinerlik pánleri maǵlıwmatlarınan paydalanıwǵa tiykarlanadı, islep shıǵılǵan operaciya hám sharayatlar modeli izertlewler nátiyjelerin keńen kollanıwdı kózde tutadı. Biraq ekinshi dún`ya júzlik urısına shekem muǵdarlıq usıllardan basqarıwda jeterlishe paydalanılmaǵan. Bálkim, komp`yuterlerdiń rawajlanıwı basqarıwda usı usıllardı kollınıwǵa kúshli túrtki bolǵan bolsa kerek. Olar ósip barıwshı quramalılıqtaǵı matematikalıq modellerdi qurıwǵa imkaniyat bergen, bul modeller haqıyqatqa kóbirek dárejede jaqınlasadı, demek anıǵıraq boladı degen juwmaqqa keliwi múmkin. Sharayatlı qatnas (1960 jıldan házirgi waqıtqa shekem). Bul qatnastıń islep shıǵılıwı basqarıw teoriyasına úlken úles qosqan, sebebi pándi anıq sharayatlarda tikkeley qollanıw imkaniyatı payda bolǵan. Sharayatlı qatnas tiykarınan sharayat, yaǵnıy anıq jaǵdaylarda qollanıladı, olar shólkemlerge usı anıq bir waqıtta úlken tásir kórsetedi. Bunday faktorlar kópshilik waqıtta hám shólkemniń ózinde, hám ortalıqta bar bolatuǵınlıǵı sebepli, shólkem iskerligin basqarıwdıń birden bir «jaqsı jalǵız» usılı bolmaydı. Basqarıwda sol waqıtta sol sharayatqa kóbirek sáykes kelgen usılı eń nátiyjeli usıl boladı. M. Follett ótken ásirdiń 20 – jıllarında aq «Sharayat nızamı» haqqında aytıp ótken. Biraq bul qatnas tek 60 - jıllardıń aqırında kerekli dárejede islep shıǵılǵan. Sharayatlı qatnas berilgen kórsetpelerdiń ápiwayı jıynaǵı emes, bálki, shólkemlesken mashqalalar hám olardıń sheshimlerine salıstırǵanda pikirilew usılı esaplanadı. Basqarıwshılar bul qatnastan paydalanalıp anıq jaǵdaylarda qanday usıllar menen shólkemlesken maqsetlerge erisiwge kóbirek dárejede járdem beriwin túsinip alıwları múmkin. Sonıń ushın shólkem maqsetlerine nátiyjeli dárejede erisiw ushın anıq usıllar hám koncepciyalardı belgili sharayatlar menen baylanıstırıw zárúr. Sharayatlı qatnasta shólkemler itibardı ózleriniń ishindegi sharayatlı ózgesheliklerge qaratadı. Usı qatnas járdeminde áhmiyetli ózgeriwsheń sharayatlar hám olardıń shólkem iskerliginiń ónimdarlıǵına tásirin anıqlaw zárúr. Sistemalıq qatnas (50 jıllardan házirgi waqıtqa shekem). 50 - jıllardıń aqırında basqarıwda sistemalar teoriyasınıń qollanıwında menedjmentte basqarıw pániniń mektepleriniń tiykarǵı wákilleri bolǵan amerikalı alımlar J. Pol Getti hám Piter F. Drukerlerdiń úlesi áhmiyetli. Bul qatnas jaqınnan qollana baslanǵanlıǵı sebepli, házirgi waqıtta usı mekteptiń basqarıw teoriyası hám ámeliyatına haqıqıy tásirin tolıq dárejede bahalawdıń ilajı joq. Soǵan qaramay, búgin onıń tásiri júdá úlken hám bunnan keyinde ol ósip baradı. Sistemalıq tiykarda, keleshekte islep shıǵarılatuǵın jańa bilim hám teoriyalardı sintezlew múmkin bolar. Basqarıwshılar sistemalar teoriyasın basqarıw processinde qollanıwları ushın shólkemdi ózgeriwsheń sistemalar sıpatında úyreniwleri kerek. Olar shólkemge ózgerip atırǵan sırtqı ortalıq sharayatlarında hár túrli maqsetlerge erisiwge umtılıp atırǵan jumısshılar, struktura wazıypaları, texnologiya sıyaqlı óz ara baylanısqan elementlerdiń kompleksi sıpatında qarawları kerek. Processli qatnas (1920 jıldan házirgi waqıtqa shekem). Bul qatnas házirgi waqıtta keńnen qollanıladı. Ol birinshi ret hákimshilik basqarıw mektebi wákilleri tárepinen usınılǵan bolıp, olar menedjerdiń wazıypasın táriyplewge háreket etedi. Bul koncepciya dáslep A. Fayol tárepinen islep shıǵılǵan. Usı qatnasqa muwapıq, basqarıw úzliksiz óz ara baylanıslı háreketler (xızmetler) processi sıpatında kórip shıǵıladı, olardıń hár birinde, óz gezeginde bir neshshe óz ara baylanısqan háreketlerden ibarat boladı. Olar kommunikaciyalar hám qarar qabıl etiwdiń baylanıstırıwshı processleri menen birlesken. Bunda basqarıwshılıq (jetekshilik) ǵárezsiz iskerlik sıpatında kórip shıǵıladı. Ol xızmetkerlerge maqsetlerine erisiw baǵdarında miynet islewi ushın tásir etiwdi kózde tutadı. Download 38.19 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|