Metall kesuvchi

Asbobning kontaktlanuvchi tig‘laridagi ishqalanish va yedirilish

Kesish jarayonida kesuvchi tig^ening old va orqa yuzalari p va p' bosim ta’sirida va ishlanayotgan material bilan harakatlanuvchan kon- taktda bo‘ladi (6.1-rasmga qarang).Bunda old yuza kesilayotgan qirin- dining keskichga qaragan tomoni, orqa
yuza esa shakllanayotgan kesish yuzasi ta’sirida boiadi.
Ishlatilayotgan materialning mus- tahkamligi qancha yuqori bo‘Isa, su- rish qiymati katta va old burchak/ kichik bo‘Isa, kontakt maydonchalari-
dagi bosim shunga mos ravishda ko‘proq bo‘ladi. Har xil asboblar uchun kon-
takt maydonchalaridagi maksimal bo- ^{sim p}max^{=2...70 GPa (tokarlik keskich-} lari uchun 10...60 GPa) oralig'ida bo'ladi.

Orqa yuza va kesish yuzasi tashkil
etgan kontakt maydonchasida nisbiy sir-
6.1-rasm. Keskich tig‘i
old va orqa yuzalarida

^{panish tezligi v}r ^{kesish tezligi v ga teng deb qabubl oqsiimlinnaindgi. Oldingi yuza kontakt maydonchasi bo‘ylab kesilayotgan qirindining sirpanish tezligi v}Sr^{=^} v ga teng (bu yerda | -qirindining kirishishi).
Harakatlanuvchi kontakt sharoitida ishqalanish va normal bosim ta’sirida kontaktlanuvchi yuzalar juda yuqori temperaturalargacha ja- dal qiziy boshlaydi. Bu temperaturalar asbob materiali chidamlilik temperaturasi (kritik ^{temperatura e}k ^{)dan ham ortib ketishi mumkin.}

43

Ko‘rsatilgan ishqalanish sharoiti ishqalanish koeffitsiyenti Ц orqali ifodalanishi mumkin. Tajribada aniqlanishicha, sirpanish tez- ligining ortishi bilan ishqalanish koeffitsiyenti biroz kamayadi.
^{Masalan, cho‘yan-qattiq qotishma (BK3 va BK8) jufti uchun /г}т^{„ » 0,7 dan^}max ^{-0,3 gacha pasaygan (6.2-rasm).}

6.2-rasm. Quruq tashqi ishqalanish koeffitsiyenti.
Umuman, ishqalanish koef- fitsiyenti Д ishlanayotgan juft ma- teriallari va o‘zaro sirpanish tezli- giga bog'liqdir.
Ishqalanish asbob tig'lari
yedirilishining asosiy sababchisidir. Kuzatishlar kesish jarayoni boshlanishi bilanoq, kesuvchi qir- ralarning yedirila boshlanishini ko‘rsatadi. Bu qattiq qotishma plas-

tinkali keskichlarda asosiy va yordamchi qirralaming tutashgan joyi- da, shuningdek qirralarining o‘zida mikrosinish (uvalanish)lar misolida
namoyon bo‘ladi. Kesish jarayoni davomida yedirilish to‘xtovsiz davom etadi. Keskich misolida quyidagi 3 turdagi yedirilish kuzatiladi (6.3- rasm):

1. 
   faqat orqa yuza bo‘yicha: tozalab yo‘nishda a=0,005...0,l mm; ,S<0,1 mm/ayl;
   

44

2. 
   old
   

va orqa yuzalar bo‘yicha: xomaki yo‘nishda a=0,l 1,0
mm; 5=0,1 1,0 mm/ayl;
d) faqat old yuza bo'yicha: og‘ir stanoklarda ishlov berishda s>l mm/ayl. Orqa yuza bo‘yicha yedixilishda chiziqli o‘lcham darajasi sifatida yedi-
^{rilgan yuzaning maksimal kengligi (balandlik bo‘yicha) й}0тах^{, oldin- gi yuza} bo‘yicha yedirilishda esa yedirilish chuqurchasining chuqurligi
^ch max ^V& ^ghgi ^hmax ^^аЪи1 фНЩаП.
Yedirilishning miqdoriy parametrlari. Kesuvchi asbobning butun ish vaqtiT davomida tig‘larning yedirilishi ilgarilab boraveradi. Tig‘laming ^{yedirilishi miqdoran chiziqli o‘lcham h}0 ^{va hajmiy К yoki massa (m = pv) kattaliklari orqali ifodalanadi. Odatda h}Q ^{ni o‘lchash shkalali Brinell lupasi} yoki dastaki mikroskop МПБ-2 yordamida bajariladi. Keskichning yedirilgan qismi massasi o‘lchashlar va hisob- lashlar orqali amalga oshiriladi. Quyida turli hollar uchun yedirilish massasini hisoblash formulalari keltiriladi:

1. 
   Orqa yuza bo‘yicha yedirilish bir tekisda borganda (6.4-rasm);
   

• 
  I7 ^{p//i?sin«cos Y}
  

^m3^{=Vp = -Z—- --------------}