Металл конструкц и ялар болтл и бир и кмалар и ва уларни хисоблаш

5.1 - расм. Болтли бирикма
Бино ва иншоотлар қурилишида асосан узунлиги 40 ÷200 мм, диаметри 12, 14, 16, 18, 20, 21 ва 24га тенг бўлган 4.6; 5.6 синфли болтлар ишлатилади. Болтли бирикмаларнинг мустаҳкамлигини, болтнинг ҳисобий қаршилиги ва бирикма ишлаш шароитини ҳисобга оладиган коэффициент белгилайди. Бирикмада таъсир қиладиган “N” куч барча болтлар томонидан бир хил қабул қилинади деб ҳисобланади (5.1-Расм).
Бирикмада битта болт қабул қила оладиган “Nв” куч қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
Қирқилишда
Эзилишда
Чўзилишда
бу ерда , , - болтли бирикманинг қирқилиш, эзилиш ва чўзилишдаги ҳисобий қаршилиги; (7-илова)
бирикмани ишлаш шароитини ҳисобга оладиган коэффициент (8-илова );
- болтнинг ҳисобий кесим юзаси;
d - болтнинг ташқи диаметри;
бир йўналишда эгиладиган элементлар қалинликлар йиғиндисининг кичиги.
болтни қирқилиш текисликлар сони.
Эгилишга ишлайдиган бирикмада, бирикма ўқидан энг узоқ жойлашган болтга тўғри келадиган зўриқиши:
;
бу ерда: - бирикма ўқидан энг узоқ, жуфт жойлашган болтлар орасидаги масофа.
k - бирикма ўқидан бир томода жойлашган болтлар қатори.
- бир қаторда жойлашган жуфт болтлар орасидаги масофа.
Марказмас чўзилиш ёки сиқилишга ишлайдиган бирикма;

Юқори мустаҳкамли болтларда бирикма болтнинг қирқилиши йки эзилиши асосида ҳосил бўлмай, балки болтларни қаттиқ тортилишида элемент сиртларида юзага келадиган ишкаланиш кучи асосида ҳосил бўлади. Бундай болтлар лигерланган пўлатдан тайёрланиб термик ишлов берилган бўлади
- 40х40хфА, 38хС. Бириктириладиган элементлар ишқаланиш кучини ошириш учун элемент сиртлари тозаланади.
Битта юқори мустаҳкамли болт билан бириктирилган элементлар сиртларининг ҳар бири қабул кила оладиган куч:
;
бу ерда:
- юқори мустаҳкамли болтнинг чўзиллишдаги ҳисобий қаршилиги (10-илова)

- болтнинг чўзилишдаги вақтинчали қаршилиги [4]
- бирикмани ишлаш шароитини ҳисобга олувчи коэффициент, болтлар сонига боғлиқ: , ; ;
- ишкаланиш ва ишончлилик коеффициэнтлари (9-илова)
А - болтнинг кўндаланг кесими (резбанинг ички диаметри бўйича олинади)
Бирикмадаги болтлар сони:
;
бу ерда:
N - бирикиадаги ҳисобий куч
k - ишқаланиш сиртларининг сони .
Ишқаланиш ва ишончлилик коэффициенти (9-илова).