Metall konstruksiyali fermalar

9-rasm. 2-masala uchun, 1-tayanch tuguni: 1-tayanch po„lat taxta;
2-tayoqchalar payvandlanadigan po„lat taxta (fason); 3-qovurg„a; 4- temir-beton ustuni; 5- anker bolt; 6-ankerning gaykasi.


Tayanch tugunining gorizontal tayoqchaning uzunligu 250 sm bo‘lib, u 50 × 5 teng yonli metall burchakdan tashkil topgan deb hisoblab, uni o‘lchamlarini ilova- ning 1-jadvalidan olamiz:
𝐴 = 2 · 4,8 = 9,6 𝑠𝑚²; 𝐽_𝑥 = 11,2 𝑠𝑚⁴; 𝑧₀ = 1,42 𝑠𝑚; i_𝑥 = 1,53 𝑠𝑚; i_𝑦 = 2,38 𝑠𝑚
Ikkita metall burchak orasiga qo‘yilgan qalinligi 𝛿 = 0,8 sm bo‘lgan metall taxta kesimining y o‘qi bo‘yicha inersiya momentini aniqlaymiz:

𝐽 = 2𝐽_𝑥 + 2𝐴 (𝑧₀ +

_𝛿 2
)
2

= 2 · 11,2 + 2 · 4,8 · (1,42 +

0,8 ²
)
2

= 54 𝑠𝑚⁴.

Gorizontal tayoqchaga uni cho‘zuvchi 150 kN kuch ta’sir qilmoqda.
Dastlabki kerak bo‘ladigan kesim yuzasini (2.1) formuladan foydalanib aniqlay-

miz: 𝐴 = ^𝐹𝑔 = ¹⁵⁰
= 6,7 𝑠𝑚².

^𝑅u^·𝛾i𝑠ℎ
23,5·0,95

^{Inersiya radiusi: i𝑦 =} √^{𝐽/𝐴 =} √^{54/9,6 = 2,37 𝑠𝑚.}
Egiluvchanligi: 𝜆_𝑥 = 𝑃^⁄i_𝑥 = 250^⁄1,53 = 163;
𝜆_𝑦 = 𝑃_𝑦^⁄i_𝑦 = 750^⁄2,38 = 315.

bu yerda 𝑃
𝐿 1500
= = = 750 𝑠𝑚.

^𝑦 2 2
Tugundagi payvandlarni hisoblash. BCт3сп5 markali po‘latga markali Э42А elektrod uchun qirqishdagi hisobiy qarshilikni ilovaning 12-jadvalidan olamiz, unga ko‘ra uning qiymati 𝑅_𝑞 = 180 𝑀𝑃𝑎 = 18 𝑘𝑁/𝑠𝑚²ga teng. Payvandlash qo‘lda ba- jariladi deb hisoblab, chokning ko‘rsatkichlarini 𝛽_𝑐ℎ = 0,7; 𝛽_𝑞 = 0,3 𝑣𝑎 𝛾_𝑐ℎ = 1 deb qabul qilamiz.
2-po‘lat taxtaning yuqori qismiga 2 ta 75 × 6 teng yonli metall burchak pay- vandlangan va ularga 161 kN tortuvchi kuch qo‘yilgan. Tashqi payvand chokining kateti 𝑎_𝑡 = 6 𝑚𝑚, ichki payvand chokining kateti 𝑎_i = 4 𝑚𝑚 ga teng.
Tashqi payvand chokiga ta’sir qiluvchi kuchni quyidagi formula orqali aniqlash
mumkin: 𝐹_𝑡 = 𝛽_𝑐ℎ · 𝐹_𝑏 = 0,7 · 161 = 113 𝑘𝑁.
Ichki payvand chokiga ta’sir qiluvchi kuchni quyidagi formula orqali aniqlash mumkin: 𝐹_i = 𝛽_𝑞 · 𝐹_𝑏 = 0,3 · 161 = 48 𝑘𝑁.
Tashqi chokning hisobiy uzunligini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:

_{𝑃 =} 𝐹_{𝑡 =} 113
= 7,5 𝑠𝑚.

𝑡𝑐ℎ
2·𝑅_g·𝑎_𝑡·𝛽_𝑐ℎ·𝛾_𝑐ℎ·𝛾_i𝑠ℎ

2·18·0,6·0,7·1·1

Ichki chokning hisobiy uzunligini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:

_{𝑃 =} 𝐹_{i =} 48
= 5 𝑠𝑚.

i𝑐ℎ
2·𝑅_g·𝑎_i·𝛽_𝑐ℎ·𝛾_𝑐ℎ·𝛾_i𝑠ℎ
2·18·0,4·0,7·1·1

Payvandlanmagan joylarni hisobga olgandagi chokning uzunliklari:
𝐿_𝑡𝑐ℎ = 𝑃_𝑡𝑐ℎ + 1 𝑠𝑚 = 7,5 + 1 ≈ 9 𝑠𝑚; 𝐿_i𝑐ℎ = 𝑃_i𝑐ℎ + 1 𝑠𝑚 = 5 + 1 = 6 𝑠𝑚

2-po‘lat taxtaga gorizontal qilib, 2 ta 50 × 5 teng yonli metall burchak pay- vandlangan va ularga 150 kN tortuvchi kuch qo‘yilgan. Tashqi payvand chokining kateti 𝑎_𝑡 = 6 𝑚𝑚, ichki payvand chokining kateti 𝑎_i = 4 𝑚𝑚 ga teng.
Tashqi payvand chokiga ta’sir qiluvchi kuchni quyidagi formula orqali aniqlash
mumkin: 𝐹_𝑡 = 𝛽_𝑐ℎ · 𝐹_𝑏 = 0,7 · 150 = 105𝑘𝑁.
Ichki payvand chokiga ta’sir qiluvchi kuchni quyidagi formula orqali aniqlash mumkin: 𝐹_i = 𝛽_𝑞 · 𝐹_𝑏 = 0,3 · 150 = 45 𝑘𝑁.
Tashqi chokning hisobiy uzunligini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:

_{𝑃 =} 𝐹_{𝑡 =} 105
= 7 𝑠𝑚.

𝑡𝑐ℎ
2·𝑅_g·𝑎_𝑡·𝛽_𝑐ℎ·𝛾_𝑐ℎ·𝛾_i𝑠ℎ

2·18·0,6·0,7·1·1

Ichki chokning hisobiy uzunligini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:

_{𝑃 =} 𝐹_{i =} 45
= 4,5 𝑠𝑚.

i𝑐ℎ
2·𝑅_g·𝑎_i·𝛽_𝑐ℎ·𝛾_𝑐ℎ·𝛾_i𝑠ℎ
2·18·0,4·0,7·1·1

Payvandlanmagan joylarni hisobga olgandagi chokning uzunliklari:
𝐿_𝑡𝑐ℎ = 𝑃_𝑡𝑐ℎ + 1 𝑠𝑚 = 7 + 1 = 8 𝑠𝑚; 𝐿_i𝑐ℎ = 𝑃_i𝑐ℎ + 1 𝑠𝑚 = 4,5 + 1 ≈ 6 𝑠𝑚
Fermat temir-beton ustunga o‘rnatilgan, ustunning siqilishdagi solishtirma qar- shiligi 𝑅_𝑏 = 11,5 𝑀𝑃𝑎 = 1,15 𝑘𝑁^⁄𝑠𝑚². Ferma ustun bilan o‘lchami 20 × 20 𝑠𝑚 bo‘lgan metall taxta yordamida bog‘langan. Uning yuzi 𝐴_𝑡𝑎 = 400 𝑠𝑚².
Temir taxtaga tushadigan reaktiv bosimni quyidagi formula orqali aniqlaymiz:
𝑝 = ^𝑅𝐴 ≤ 𝑅 = ^73,6 = 0,184 ≤ 1,15 𝑘𝑁^⁄𝑠𝑚².

^𝐴𝑡𝑎
^𝑏 400

Tayanch taxtaning eguvchi momentini quyidagi formula yordamida aniqlash mumkin: 𝑀 = 𝛽 · 𝑞 · 𝑚² = 0,06 · 0,184 · 14² = 2,16 𝑘𝑁 · 𝑠𝑚.
bu yerda 𝛽 - payvandlangan taxta tomonlari nisbatini hisobga oluvchi koeffit- sient, uni qiymati 4.9–rasmdan foydalanib, ilovaning 14-jadvalidan olinadi; m– payvandlangan taxtaning katta tomoni, 4.9-rasmdan 140 mm yoki 14 sm.
Po‘lat taxtaning talab qilinadigan qalinligini quyidagi formula orqali aniqlash

^{mumkin: 𝛿 =} √ ^6𝑀
𝑅u^·𝛾i𝑠ℎ
= ^6·2,16 = 0,76 𝑠𝑚.

√
22,5·1

Ferma konstruksiyasini hisobga olib po‘lat taxtaning qalinligini 16 mm qilib qabul qilamiz.

Fason va qovurg‘a choklarining kateti 𝑎 = 0,6 𝑠𝑚 bo‘lgandagi uzunligini quyi- dagi formula orqali aniqlaymiz:

Z𝑃
₌ 𝑅_{𝐴 =} 73,6
= 9,7 𝑠𝑚.

𝑐ℎ

𝑅_g·𝑎_𝑡·𝛽_𝑐ℎ·𝛾_𝑐ℎ·𝛾_i𝑠ℎ 18·0,6·0,7·1·1

Ferma konstruksiyasini hisobga olib, har birining uzunligi 9,6 sm bo‘lgan 8 ta chok qabul qilamiz.
Fason va qovurg‘a choklarining kateti 𝑎 = 0,4 𝑠𝑚 bo‘lgandagi uzunligini quyi- dagi formula orqali aniqlaymiz:

Z𝑃
₌ 𝑅_{𝐴 =} 73,6
= 7 𝑠𝑚.

𝑐ℎ

2·𝑅_g·𝑎_𝑡·𝛽_𝑐ℎ·𝛾_𝑐ℎ·𝛾_i𝑠ℎ 2·18·0,6·0,7·1·1

Ferma konstruksiyasini hisobga olib, har birining uzunligi 16 sm bo‘lgan 4 ta chok qabul qilamiz.
Tarmoq tugunining hisobi (4.7,a-rasmdagi 2-tugun). Har birining uzunligi
𝑃_𝑥 = 𝑃_𝑦 = 100 𝑠𝑚 bo‘lgan tayoqchalarga (4.10-rasm) 𝐹₁₋₅ = 𝐹₁₋₆ = 150 𝑘𝑁 kuch qo‘yilgan. Tayoqshalar o‘lchami 50 × 5 bo‘lgan teng yonli metall burchakdan tashkil topgan va ular qalinligi 8 mm bo‘lgan fasonga (metall taxtaga) payvanlangan.



I−I

90
10-rasm. 2-masala uchun, 2-oraliq tuguni.

50 × 5 bo‘lgan metall burchakning o‘lchamlarini ilovaning 1-jadvalidan olamiz: 𝐴 = 2 · 4,8 = 9,6 𝑠𝑚²; 𝐽_𝑥 = 𝐽_𝑦 = 11,2 𝑠𝑚⁴; 𝑧₀ = 1,42 𝑠𝑚; i_𝑥 = 1,53 𝑠𝑚.

Egiluvchanlik chegarasini 𝜆 = 150 deb qabul qilib, kerak bo‘ladigan inesiya
radiusini aniqlaymiz: i = ^𝑃𝑥 = ¹⁰⁰ = 0,7 𝑠𝑚. Demak 1,53 > 0,7 bo‘lgani uchun ik-
150
kita 50 × 5 bo‘lgan metall burchakli tayoqchalarni qabul qilamiz.