Metall konstruktsiyalarida ishlatiladigan po’latlarning asosiy xususiyatlari

---

2-MA’RUZA: 
Metall konstruktsiyalarida ishlatiladigan po’latlarning asosiy xususiyatlari. 
Po‘latlarning statik yuk ostida ishlashi.
Reja
1. Metall konstruktsiyalarida ishlatiladigan materiallarning asosiy xususiyatlari.
2. Kimyoviy tarkibi, molekulyar strukturasini tuzilishi.
3. Po‘latlarni mustahkamligini oshirish yo‘llari. Po‘lat materiallarining yuk 
ostida ishlashi. 
4. Po‘latning cho‘zilish diagrammasi. 
5. Po‘latning kuchlanishlar kontsentratsiyasi ostida ishlashi. 
6. Metallarning zarbiy qovushqoqligi. 
7. Po‘latning takrorlanuvchan yuk ostida ishlashi.

Metall qanday 
ko’rsatkichlariga qarab 
baholanadi? 
Metall konstruktiv material bo’lganligi tufayli uning mexanik 
xususiyatlariga, payvandlanuvchanligiga va uzoq muddat 
ishlashiga qarab baholanadi. Po’latni mustahkamligi, elastikligi, 
plastikligi, mo’rtlik darajasi, yuqori haroratda «oquvchanligi»
sifatini belgilaydi.

---

p
o
’
t
a
’
Payvandlanuvchanlik nimaga 
bog’liq? 
Payvandlanuvchanlik po’latning kimyoviy tarkibiga va uni ishlab 
chiqarish texnologiyasiga bog’liq. 

---

katta ta’sir ko’rsatadi. 
Konstruktsiyada po’latning uzoq muddat ishlashiga va 
uning kuchlanganlik holatiga 
tashqi 
ta’sirlarning 
miqdori
yo’nalishi va 
ta’sir tezligi

---

Po’latlarning mexanik xususiyatlari ichki atom tuzulishiga bog’liq. 
Uning asosini ferrit degan zarrachalar tashkil qiladi. Ferrit o’zi kam 
mustahkamga ega va o’ta plastik materialdir. Uning mustahkamligini 
oshirish uchun uglerod qo’shiladi (kam uglerodli po’lat) yoki boshqa 
metall qo’shishadi (marganets, kremniy, vanadiy, xrom va b.). Legirlash 
va toblash usullar bilan baland mustahkamlikga ega po’lat olinadi. Kam 
uglerodli po’latning atom strukturasi kub shakliga o’xshagan. Kub 
markazida uglerod atomi joylashadi, qirralarining uchida temir G’e atomi 
turadi. 
G’e
3
S-qorishma ferrit, karbid-tsementit paydo bo’ladi. 
Kam legirlangan po’latlarning atom strukturasi ham kam uglerodli 
po’latning atom tuzilishiga o’xshaydi. 
oddiy mustaxkamlikka ega po’latlar - oquvchanlik chegarasi 
285 MPa gacha bulgan kam uglerodli po’latlar va qaynagan, 
yarim sokin va sokin darajali (S38/23);
mustaxkamligi oshirilgan po’latlar - oquvchanlik chegarasi 
280 MPa dan 350 MPa gacha bo’lgan (qalinligi 40 mm gacha) 
past legirlangan po’latlar (S44/29, S46/33, S85/75);
yuqori mustaxkamlikka ega po’latlar - oquvchanlik chegarasi 
390 MPa dan 590 MPa gacha, vaqtinchalik qarshiligi 685 
MPa dan oshmagan va nisbiy uzayishi 14% dan kam 
bo’lmagan, issiqlik bilan ishlov berilgan po’latlar (S60/45, 
S70/60, S85/75).