Metallurgiya

holatda turgan sistemada temperatura, bosim yoki moddalardan birining 
konsentratsiyasi o‘zgartirilsa, muvozanat shu ta’sirni kamaytiruvchi reaksiya 
tomon siljiydi.  
Sistema temperaturasi ko‘tarilganda muvozanat endometrik jarayon 
tomonga, bosim orttirilganda hajmi bo‘lgan moddalar hosil bo‘ladigan reaksiya 
tomon siljiydi. 
Misol uchun o‘ng tomonga boradigan ekzometrik (teskari tomonga esa 
endometrik) jarayonni olamiz: 
N
2
+3H
2
↔2NH
3
∆H
o
298
=92kJ 
1. Temperatura orttirilganda muvozanat chap tomonga siljiydi, ya’ni 
ammiyakni parchalanishiga olib keladigan reaksiya tezligi ortadi. Temperatura 
pasayganda (sistema sovutilganda) muvozanat ammiak sintezi (o‘ng tomon) 
ortadigan tomon siljiydi.
2. Bosim o‘zgarishi bu sistema muvozanatiga ta’sir ko‘rsatadi. Yopiq 
idishda o‘zgarmas temperaturada mahsulotlar kam hajm egallaydi, boshlang‘ich 
moddalar esa ko‘proq hajm egallaydi. Demak, reaksiya to‘g‘ri tomon borishi 
natijasida sistemada bosim kamayadi, reaksiya teskari tomon borganda esa bosim 
ortadi. Reaksion hajmni siqilganda muvozanat o‘ng tomonga siljiydi va aks holda, 
bosim kamaytirilganda muvozanat chap tomonga siljiydi.
3. Konsentratsiya o‘zgarishining muvozanatga ta’sirini ham Le-Shatelye 
tamoyili tushuntiradi. Agar boshlang‘ich moddalardan birining konsentratsiyasi 
orttirilsa, shu modda ishtirokida o‘ng tomonga boradigan raeksiya tezligi ortadi, 
ya’ni qo‘shilgan modda konsentratsiyasini kamaytirishiga olib keladigan reaksiya 
tezligi teskari tomonga boradigannikiga qaraganda kattaroq bo‘ladi. Muvozanat 
o‘ng tomonga siljiydi. 

---

29 
Nazorat savollari: 
1. Kimyoning kinetika bo‘limi nimani o‘rganadi?
2. Kimyoviy reaksiyalarning tezligiga ta’sir qiluvchi omillar qaysilar?
3. Kimyoviy muvozanat qachon vujudga keladi?
4. Siljuvchan muvozanat tamoyili yoki Le-Shatelye tamoyilining mohiyati 
nimada?
1.4. MUVOZANAT KONSTANTASINI HARORATGA BOG‘LIQLIGI.