Metodikalari kafedrasi

Bilish qobiliyati – fanning tegishli sohalariga oid qobiliyati. Bunday 
qobiliyatga ega o‘qituvchi fanni tegishlicha hajmda emas, balki ancha keng va 
chuqur, mukammal biladi, unga bu fan juda qiziq va u ilmiy tadqiqot ishlarini ham 
biladi. 
Tushuntira olish qobiliyati - o‘qituvchining eng muhim qobiliyatidar. U 
o‘quvchilarga tushunarli qilib bayon eta olish, umuman ta’sir ko‘rsata olishdir. 
Unda o‘quvchilar ruhiyatini, qiziqishini, harakatini, kechinmalarini, holatini, 
nimani bilishini yoki nimani bilmasligini, bilishga da’vat etishi, shoshmasligi kabi 
ko‘nikmalarni vaqtida, joyida xatosiz bajara olishi nazarda tutiladi. 
Kuzatuvchanlik qobiliyati - o‘quvchining ichki dunyosiga kira olish 
qobiliyatidir. Bunday o‘qituvchining o‘quvchining psixologiyasidagi ko‘z ilg‘amas 
o‘zga-rishlarni ham tez payqay oladi. Bu haqda V.A. Suxomlinskiy “har bir bola-
nodir bir dunyodir”, - deganda haq edi. 
Nutq qobiliyati - nutq yordamida o‘zining ta‘lim - tarbiyasi maqsadini 
o‘quvchilarga anglatishda o‘z fikr va tuyg‘ularini aniq, ravshan, soda adabiy tilda 
(sof) ifodali olishi tushiniladi. O‘qituvchi o‘rgatayotgan materialni o‘zlashti-rishda 
asosan qaysi iboralarga, g‘oyalarga, eng muhim qoida va yo‘nalishlarga 
o‘quvchilar e‘tiborini o‘z so‘zlari bilan rom eta olish nihoyatda muhim. O‘qituv-
chining nutqi aniq, jonli obrazli, ta‘sirchan, talaffuzi yorqin, ifodali, his-hayojonli, 
unda stilistik va fonetik nuqsonlar bo‘lmasligi shart. 
Tashkilotchilik qobiliyati - birinchidan, o‘quvchilar jamoasini uyushtira olish, 
jipslashtirish, muhim vazifalarini bajarishga ruxlantirish, yo‘l-yo‘riq ko‘rsata 
yo‘riq ko‘rsata yo‘riq ko‘rsata olish, ikkinchidan o‘z ishini (darsini, tarbiyaviy 
ishini) maqsadga muvofiq tashkil etishni nazarda tutish. Eng muhim vaqtdan 
unumli foydalana olishi juda muhim. 
Obro‘orttira olish qobiliyati - o‘quvchilarga bevosita emosional - irodaviy 
ta‘sir ko‘rsatishdir. Obro‘ uning fanni yaxshi bilishi, tushuntira olishi, 
rag‘batlantira olishi, jazolay olishi (odil), mexribonligi, o‘quvchini tushunishi, 
muomalasi va mehnati bilan shakllanadi. Uning qalbi samimiy, pok, halol 
bo‘lmog‘i shart. 
To‘g‘ri muomala qila olish qobiliyati - o‘quvchilar qalbiga to‘g‘ri yo‘l topa 
olishini belgilovchi muomala, munosabatlar yig‘indisi deyish mumkin. Undan 

---

203 
o‘qituvchining muomalasi samarasini o‘quvchi shaxsiga hurmati belgilaydi desak 
to‘g‘ri bo‘ladi. 
Oldindan ko‘ra bilish qobiliyati - o‘z va o‘quvchilar harakatining, 
faoliyatining oqibatini ko‘ra bilishni, oldindan ilg‘ay olishi, bilishi, ya‘ni 
pedagogic ko‘ra bilishi nazarda tutiladi. Masalan, ikki o‘quvchi janjallashgan 
paytda qaysi birining aybdorligini aniqlash va hokazo. 
Diqqatni taqsimlay olish qobiliyati - o‘qituvchi uchun diqqatning barcha 
xususiyatlari - hajmi, kuchi, kuchuvchanligi, safarbarligi, tezligi kabilirning 
taraqqiy etishi bilan izohlanadi. 
Eng muhimi o‘qituvchi doimo pedagogic faoliyatida o‘zi bajarayotgan 
(bayonqilayotgan fikr, so‘z, g‘oya) ishiga va uni tinglayotgan o‘quvchilarning 
butun hatti-harakatlari, holatlariga o‘z diqqatini taqsimlay olishga e‘tiborini 
qaratmog‘i shart. 
Buning uddasidan chiqa olmasa, haqiqiy o‘qituvchi bo‘la olmaydi. U 
xohlagan vaqtda to‘xtashi va xohlagan vaqtda o‘z faoliyatini davom etishi shart. 
Ta’sir ko‘rsata olishi qobiliyati - bu qobiliyat o‘qituvchining eng asosiy 
qobiliyatidir. U ta‘sir ko‘rsatishi uchun o‘quvchisini va o‘sha paytdagi 
o‘quvchining holatini, qalbini yaxshi bilmog‘i darkor. O‘qituvchi o‘quvchiga 
ta‘limiy-tarbiyaviy ta‘sir ko‘rsata olmasa, uning barcha harakatlari zoya ketadi. 
O‘qituvchiimkoni boricha ijobiy tomondan o‘quvchiga ta‘sir ko‘rsatsin [4]. 
Yomon ta‘sir ko‘rsatsa, albatta uni yo‘qotishni keyinchalik amalga oshirishi 
kerak bo‘ladi. Yuqorida ta‘kidlab ko‘rsatilgan boshqa qobiliyatlarni ham 
o‘qituvchi o‘zida shakllantirishi uning pedagogik faoliyatini samarali olib borishni 
ta’minlovchi shartlardan biridir. Bu shartlarni o‘qituvchi nazariy jihatdan anglashi 
hamda amaliyotda kamchiliklarsiz ya’ni pedagogik qoidalar asosida qo‘llay olishi 
nihoyatda muhim.