Mexanika mashinosozlik

6-sonli laboratoriya ishi

(2- chasa)

Mavzu: Stanoklarni kinematik guruxlarini va tarkibini o‘rganish

1.Ishdan maxsad: Stanoklarni va stanoklar tizimini kinematik guruhlarini va tarkib tizimini o‘rganishi bo‘yicha ko‘nikmalar hosil etish.
2. Mavzu bo‘yicha qisqa nazariy ma’lumotlar
Masalan, 25.-20 “TMS” guruhi talabasi Ivanov Ivan Ivanovich 4 - sonli laboratoriya ishi mavzusi bo‘yicha materiallarni o‘rganib chiqdi va hokazo.....
Metall qirquvchi dastgohlarda harakat uzatuvchi mexanizmlarni o‘zaro kinematik bog‘lanishini ta’minlash sezilarli murakkablikka ega bo‘lib, uni amalga oshirishga yetarlicha ahamiyat ajratish talab etiladi. Kinematik bog‘liqlik dastgohning tarkibini tasvirlaydi.
Agar ish bajaruvchi oddiy bo‘lsa, masalan, aylanuvchi (1. 2, a rasm), bunda ichki kinematik bog‘liqlik ish bajaruvchi organni bog‘lovchi birgina aylanuvchi (misolda 1 bilan belgilangan shpindel) va nisbatan qo‘zg‘almas (misolda 2 bilan belgilangan shpindel babkasi) kinematik juftlik orqali ta’minlanadi. Ichki kinematik bog‘liqlik ishchi harakatning xarakterini belgilaydi. Uning tezligi aniqlanmaydi.
Tashqi kinematik bog‘liqlik (6.1. a rasm)- bu aylanuvchi ish bajaruvchi organ (misolda 1 bilan belgilangan shpindel) bilan harakatni ta’minlovchi manba (misolda 3 bilan belgilangan elektryuritma) orasidagi kinematik bog‘lanishdir. Tashqi kinematik bog‘liqlik bir va bir necha organlar orqali ham ta’minlanishi mumkin. Tashqi kinematik bog‘liqlik tarkibida revers-R ( ish bajaruvchi organga soat strelkasi bo‘ylab yoki unga terkari harakat beruvchi mexanizm) elektryuritmani tezligini o‘zgartirmagan holda ish bajaruvchi organni tezlikka sozlash organ- U_v ishtrok yetadi. Dastgohlarning kinematik tarkibiy tizmlarida ishtrok yetuvchi oraliq elementlar, shartli ravishda, shtrix chiziqlar orqali, sozlash elementlari esa rombik ko‘rinishda tasvirlanadi (6.1,v-rasm). Quyida 6.1,a rasmda ichki kinematik bog‘liklik tizimi va 6.1,v-rasmda tokarlik dastgohida rezba qirqish amalining zanjirini tarkibiy tizimi tasvirlangan. Bu tizimda vintli chiziq bo‘ylab, murakkab shakl hosil etuvchi harakat bajariladi. Ular ikkita oddiy harakatlardan tashkil topgan bo‘lib, birinchisi-oddiy shpindelni aylanishi V ga, ikkinchisi esa supportning ko‘ndalang va bo‘ylama to‘g‘ri chiziqli U_s yo‘nalishlariga sozlanadi. Tarkibi yuqoridagilarga nisbatan murakkabroq bo‘lgan shakl hosil etuvchi harakatdan iborat kinematik bog’liqlik 6.1,v-rasmda tasvirlangan. Bunda berilgan shaklni hosil etish uchun uchta oddiy harakatlar ishtrok etadi.


6.1- rasm. Oddiy ish bajaruvchi harakatlardagi kinematik bog‘liqlik.
Ichki kinematik bog‘liqlik 6.2, a- rasmda aks ettirilgan. Tokarlik dastgohining vint qirquvchi zanjir ishtrok etgan kinematik tarkib tizimi 6.2,b-rasmda tasvirlangan. Bu tizimda vint shaklini hosil qilish uchun ikkita murakkab harakat qatnashadi. Ularning birinchisi aylanma(shpindel)- V va ikkinchisi – S (support) to‘g‘ri chiziqli harakatlar. S – ikkita kinematik bog‘liqlikdan iborat bo‘lib, U_s – organi orqali sozlanadi.

6.2 – rasm. Murakkab ish bajaruvchi harakatlardagi kinematik bog‘liqlik.

Uchta nisbatan murakkabroq bo‘lgan harakatlar orqali shakl hosil etish tizimi 6.2, v-rsmda aks ettirilgan. Tasvirdagi rasmda, konus yuza, shpindelni aylanishi va supporni bo‘ylama hamda ko‘ndalang murakkab shakl hosil etuvchi harakatlari ishtirokida qirqiladi. Bu holda kinematik bog‘liqlik ikkita ichki kinematik bog‘liqlikni tashkil etadi. Masalan berilgan t-qadamdagi rezbani qirqishda, oddiy kinematik bog‘llovchi harakat, shpindelni aylanishi- v va supportni bo‘ylama-S harakati zarur bo‘ladi. Bu kinematik zanjir i_s – (surishlar qutisi) organi orqali sozlanadi.
Berilgan konus shakldagi detalga ishlov berish uchun supportni bo‘ylama va ko‘ndalang harakatlarini qo‘shib uzatish zarur bo‘ladi. Bu o‘zaro bog‘lanuvchi zanjirlarni i_p ni sozlash orqali olinadi. Ichki kinematik bog‘liqlikni tashkil etuvchi ikki bog‘lanuvchi kinematik zanjirlar harakat manbai (elektoryuritma) bilan tashqi kinematik bog‘liqlikni tashkil etadi. Bu tashqi kinematik bog‘liqlik i_v –organi orqali sozlanadi. Bularning ikkalasi birgalikda bitta kinematik guruhni tashkil qiladi.
6.3 – rasm. Bo‘lishni bajaruvchi harakatlardagi kinematik bog‘liqlik..
Dastgohning kinematik tarkibini tashkil etuvchi kinematik guruhlar soni, ishlov berish jarayonida ishtrok etuvchi zagotovka va qirqish asbobi orasidagi munosabatni tashkil etuvchilar soniga mos tushadi. Bu munosabatlar keskichni zagotovkaga botib kiritishdan, shakl hosil etuvchi harakatlardan, teng bo‘laklarga bo‘lishlardan iborat bo‘lishi mumkin. Bo‘lishni ta’minlash uchun kinematik guruhga, qo‘shimcha, bo‘lishni ta’minlashni hisobga oluvchi qurilma kiritiladi. Bu qurilma, ish bajaruvchi organ bilan kinematik bog‘langan bo‘lib, umumiy kinematik gurh tarkibida bo‘ladi. Masalan,quyidagi 6. 4 rasmda ish bajaruvchi umumiy kinematik guruh tarkibiga kiruvchi bo‘luvchi guruhni kinematik tarkib tizimi tasvirlangan. Bunda bo‘lishni ta’minlashni hisobga oluvchi qurilma sifatida fiksator (2) bilan ta’minlangan bo‘luvchi dirk (1) qo‘llanilgan.

6.4 – rasm. Elektrik va gidravlik ish bajaruvchi harakatlardagi bog‘liqlik.
Yuqorida qayd etilganday harakatlarni uzatish mexanik, elektrik, gidravlik, pnevmatik va boshqalar orqali amalga oshiriladi. Quyidagi 6.4 rasmda elektrik va gidravlik bog‘lovchi vositasi qo‘llanilgan tizim tasvirlangan. Masalan, 6.4,a rasmda dastgohning ko‘ndalang supportini (7) siljishini alohida elektryuritmaga ega bo‘lgan kallak-nusxa (5) bilan elektrsignallar yordamida bog‘lovchi (6) tizim aks ettirilgan. Bu 6.4,b rasmda esa – gidravlik tizmdan iborat bog‘liqlik tasvirlangan.