Mexanika, molekulyar fizika va termodinamika

SAVOL. Nima uchun sun’iy yo‘ldosh Yerga qulamaydi?
JAVOB. Bu holda . (1.14) formulaga muvofiq, bo‘lsa, sun’iy yo‘ldosh uchun orbital radiusi kamayadi va bo‘lsa, orbital radiusi ortadi. Sun’iy yo‘ldoshning orbital harakati, mohiyatan, uning erkin tushishidir. Ammo, sun’iy yo‘ldosh erkin tushish vaqtiga teng vaqtda, qancha masofa bosib o‘tsa, Yer sirtining egrilanish radiusi ham shunga teng bo‘lganda, sun’iy yo‘ldosh qulashi mumkin.

(1.14) formulaga muvofiqligiga ko‘ra munosabatni olib, kosmonavtika uchun muhim bo‘lgan, sun’iy yo‘ldoshning Yer yaqinidagi orbitada qolishi uchun yetarli bo‘lgan birinchi kosmik tezlikni hisoblab topish mumkin:

(2.13)
Birinchi kosmik tezlikni hisoblash Nyuton tomonidan amalga oshirilgan, ammo bunga faqatgina 1957 yilda sovet ilmining yirik tashkilotchisi S.P.Korolev(1907-1966) boshchiligida erishildi.
Ballistika tortishish kuchiga asoslanadi, bu bizga dushmandan masofa saqlashga imkon beradi va shu bilan xavfni kamaytiradi, Dushmanning mag‘lubiyati ko‘lamini hudud uzoqligi va maydoni bo‘yicha oshiradi. Ballistikani o‘rganishga asos solgan italiyalik olim (Galileyning shogirdi) E. Torrichelli (1608-1647). U gorizontga burchak ostida uloqtirilgan jismlar parabola bo‘ylab harakatlanishini aniqladi.


Amaliyotdan misollar: Qadimgi davrlardayoq mushak balistikasi rogatka, katapult va boshqa texnik vositalar bilan almashtirilgan. Masalan, XV asr fransuz rogatkachilari richagdan foydalanib, mexanizatsiyalashgan rogatkalar yordamida massasi 800 kg bo‘lgan toshlarni 300 m masofaga otishi mumkin, XIX asrning oxirida esa, Amerika Qo‘shma Shtatlarining qirg‘oq mudofaasi tomonidan E. Zalinskiy pnevmatik to‘pi ishlatilgan, bu qurol bir necha yuz kilogramm vazndagi snaryadni 2 km gacha bo‘lgan masofaga otish imkoniyatiga ega. Bu to‘pning har biri, uni -10² atmosfera bosimidagi havo bilan taminlash uchun maxsus dvigatelni talab qiladi.
Oxir oqibat, kinetik qurollarning asosiy varianti o‘qotar qurolga aylandi, qurol yetarlicha uzoq masofalarda snaryadning nishonga nisbatan yuqori darajadagi aniqliqlikda tegishini va yakson etish kuchini taminlaydi. Bunday qurolning eng yuqori cho‘qqisi ballistik raketadir, uning traektoriyasini dvigatellari ishlaydigan faol qism va boshlang’ich tezlik vektori bilan aniqlanadigan passiv qismga ajratish mumkin. Xuddi shu narsa traektoriyalari bir nechta bir nechta sayyoralarga yaqinlashadigan kosmik kemalarga ham tegishli: harakatlantiruvchi dvigatellar davriy zarbalarni amalga oshiradi, ularning orasida sayyoralarning tortishish kuchi tasir qiladi.