Mexanizmning strukturaviy analizi. Mexanizmlar tuzilishi. Kinematik juftlar. Erkinlik darajasiga doir masalalar yechish
Download 0.69 Mb. Pdf ko'rish
|
5-amaliyot
|
Tekis mexanizmlarni hosil qilish. Mexanizmlarning Assur-Artobolevskiy klassifikatsiyasi Har qanday mexanizm asosga o‘rnatilgan bo‘lib, bu asos shartli ravishda qo‘zg‘almas zveno deb karaladi. Sxemalarda qo‘zg‘almas zveno shtrix chiziqlar bilan belgilanadi. Qo‘zg‘almas zveno hamda u bilan aylanma kinematik juft hosil qiluvchi zvenodan tashkil topgan sistema boshlang‘ich mexanizm deyiladi (8-rasm, a). Bundan mexanizmning qo‘zg‘aluvchanlik darajasi 1 ga teng, ya’ni: = 3*1-2 * 1 = 1. 5.9-rasm 5.10-rasm Murakkabrok mexanizmlar boshlang‘ich mexanizmga kinematik zanjirlarni (zvenolarning kinematik juftlar orqali bog‘langan turkumlarini) qo‘shish yo‘li bilan hosil qilinadi. Ko‘p zvenolardan tashkil topgan mexanizmlarning qo‘zg‘aluvchanlik darajasi boshlang‘ich mexanizmning qo‘zg‘aluvchanlik darajasiga teng bo‘lib qolishi uchun qo‘shiladigan kinematik zanjirning qo‘zg‘almas zveno bilan hosil qiladigan yopiq zanjirining qo‘zg‘aluvchanlik darajasi nolga teng bo‘lishi kerak. Bunday kinematik zanjirlar Assur gruppalari deyiladi (5.8-rasm, b; 5.9-rasm, b; 5.10-rasm, 6). Yukorida aytilganlarga va keltirilgan misollarga ko‘ra, Assur gruppalarining hosil bo‘lish sharti qo‘yidagicha: 1 2 3 p n W 5.8- rasm. W = 3n-2P 1 = 0, (5.2) Bundan (5.3) Assur gruppalari richagsimon zvenolar va qo‘yi kinematik juftlardan tashkil topgan. Agar mexanizm tarkibida oliy kinematik juft mavjud bo‘lsa, qo‘yi kinematik juftli bitta qo‘shimcha zveno bilan almashtiriladi. (5.3) ifodadan ko‘rinib turibdiki, zvenolar kasr son bo‘la olmaslik shartiga ko‘ra, Assur gruppalaridagi zvenolarning va unga mos keladigan kinematik juftlarning soni qo‘yidagi qiymatlardan biriga ega bo‘ladi: p = 2 p = 4 p = 6 p = 8 r 1 =3 r 1 = 6 r 1 = 9 r 1 = 12 va x. k. Assur gruppalari akademik I. I. Artobolevskiy taklif etgan klassifikatsiya bo‘yicha qo‘yidagi klasslarga bo‘linadi: 5.11-rasm 5.12-rasm 5.13-rasm I klass. Aylanma harakat qiluvchi bosh zveno. U qo‘zg‘almas zveno bilan qo‘yi kinematik juft hosil qilgan bo‘lishi shart (8-rasm, a), II klass. Ikki zvenodan tashkil topgan gruppa (5.11 -rasm). III klass.Tarkibida 3 tomonli yopiq, va ochiq, konturi bo‘lgan gruppa (5.12-rasm). IV klass. Tarkibida 4 tomonli yopiq, konturi bo‘lgan gruppa(5.13-rasm). V klass. Tarkibida 5 tomonli yopiq, konturli bo‘lgan gruppa n р 2 3 1 (5.14-rasm). Yukorida ko‘rsatilgan rasmlarga ko‘ra, aylanma harakat qiluvchi bosh zveno I klassga 5.14-rasm ta’lluqlidir (5.8-rasm, a). II klass gruppasi uchun asosiy belgi shundan iboratki, gruppa ikki zvenodan tashkil topgan bo‘lib, uchta kinematik juftga ega, ulardan ikkitasi tashqi kinematik juftlardir (5.11-rasm). III klass gruppasining muhim belgisi shundan iboratki, 5.14- rasm gruppadagi asosiy zveno o‘zining uchta nuqtasi bilan kinematik juft hosil qiladi. Asosiy zveno uchburchak rasmida yoki richag ko‘rinishida bo‘lishi mumkin (5.12-rasm). III klass gruppasining muhim belgisi shundaki, gruppa tarkibida 4 tomonli yopiq kontur bor (5.13-rasm). V klass gruppasidagi muhim belgi undagi besh tomonli yopiq, kon-turning mavjudligidir (5.14-rasm). IV klassdan boshlab yuqori klass-larning hammasida gruppa tarkibidagi yopiq kontur tomonlarining soni gruppa klassini belgilaydi. I I I klassdan boshlab yuqori tartibli klassga mansub gruppalar uchun undagi zvenolar soni gruppa klassini belgilamaydi, balki klass turlarini bildiradi. Xar bir klassga mansub bo‘lgan gruppani o‘ziga xos kinematik va dinamik tekshirish usullari mavjud buo‘lib, bu usulni boshqa klassga tatbiq etib bo‘lmaydi. Demak, mexanizm tuzilishini gruppalarga ajratib tekshirishdan maqsad, ularni kinematik va dinamik tekshi- rishda qo‘llanilishi lozim bo‘ladigan tekshirish usullarini belgilash-dan iborat. Mexanizmni gruppalarga ajratish bosh zvenoga nisbatan eng uzoqda joylashgan gruppadan boshlanadi. Bunda dastlab ikkinchi klass, buning iloji bo‘lmasa, uchinchi klass gruppasi ajratiladi va hokazo. Gruppani ajratish natijasida mexanizm qolgan qismining qo‘zg‘aluvchanlik darajasi o‘zgarmasligi shart. Gruppalarga ajratish mexanizmda etakchi zveno qolguncha davom etadi. Ajratilgan gruppalar orasida eng yuqori klass mexanizmning qaysi klassga mansubligini belgilaydi. SHuni ham aytib o‘tish lozimki, mexanizmning klassi gruppalarga ajratish qaysi zvenodan boshlanishiga ham bog‘lik. Misol. 15-rasmda ko‘rsatilgan randalash stanogi mexanizmi Assur-Artobolevskiy buyicha klassifikatsiya qilinsin. 7.15-rasm Echish: 1) mexanizmning qo‘zg‘aluvchanlik darajasi aniqlanadi: k=7 umumiy zvenolar soni; n= 6-harakatlanuvchi zvenolar soni; r 1 =8 qo‘yi kinematik juftlar soni; r 2 = 1oliy kinematik juftlar soni. U holda W=3n — 2p 1 — p 2 = 3 * 6 - 2 *8-1 = 1. 5.15-rasmga binoan, oliy kinematik juftni bitta (8-nchi) zveno va ikkita qo‘yi (O g va O 2 ) kinematik juft bilan almashtiramiz (5.16-rasm). Buning uchun oliy kinematik juftni tashkil etuvchi va sirtlarga umumiy normal chiziq o‘tkaziladi hamda shu chiziqlar va sirtlarning egrilik markazlari belgilanadi. Egrilik markazlarida mos ravishda aylanma harakat qiluvchi quyi kinematik juftlarning markazlari Og va O2 ko‘rsatiladi hamda ular o‘zaro 8-zveno (almashtiruvchi zveno) orqali tutashtiriladi (5.16-rasm). 2) Mexanizm Assur gruppalariga ajratiladi. Asur gruppalarini ajratish almashtirilgan mexanizm ustida olib boriladi. 16-rasmdan kurinib turibdiki, etaklovchi zvenolar soni bitta va u qo‘zg‘almas zveno bilan qo‘yi kinematik juftni tashkil etadi. Mexanizm zvenolarining hammasi o‘zaro qo‘yi kinematik orqali bog‘langan. Demak, mexanizm uchun Assur-Artobolevskiy 5.16-rasm buyicha klassifikatsiyasining hamma shartlari bajarilgan. Mexanizmdan avval 5 va 6, sungra 3 va 4, eng oxirida 2 va 8 zvenolardan tashkil topgan, shuningdek, hammasi ikkinchi klassga mansub bo‘lgan Assur gruppalarini ajratib olamiz. Assur gruppalariga ajratib olingandan so‘ng qolgan zvenolarning biri etaklovchi, ikkinchisi esa qo‘zgalmas zveno bo‘ladi. Demak, gruppalarga ajratish ishi tugallangan hisoblanadi. 3.Mexanizmning klassi hamda uning tuzilishi formulasi qo‘yi- dagicha bo‘ladi: Bundan ko‘rinib turibdiki, mexanizmni tashkil qiluvchi gruppalarning eng yuqori klassi 2 ga teng, demak, mexanizm ikkinchi klassga mansubdir. Download 0.69 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|