Microsoft Word 021 kmem kurs majmua
Download 0.56 Mb. Pdf ko'rish
|
8 мавзу
|
120 007 , 0 100 03 , 0 4 , 22 2 CO V l 24 , 0 4 , 22 760 007 , 0 2 PCO mm simob ustuni. 2) Sinf havosi tekshirilgan paytdagi mavjud bo’lgan gazlarning partsialp bosimini hisoblaymiz. 95 , 59 94 , 20 1 , 159 89 , 7 2 pO mm simob ustuni 16 , 2 03 , 0 24 , 0 27 , 0 2 pCO mm simob ustuni. Demak, 25 o’quvchining nafas olishi tufayli sinf havosi tarkibidagi O 2 ning partsialp bosimi 159,1 dan to 59,95 mm simob ustunigacha, yaьni 37,68% gacha kamaygan. SO 2 ning partsialь bosimi esa, 0,24 mm dan 2,16 mm simob ustunigacha yoki 9 barobar ortib ketganligini aniqlaymiz. Bunday holda o’quvchilarning nafas olishi juda qiyinlashgan va sinf havosini almashtirish zaruriyati tug’ilgan bo’ladi, albatta. Ekologik tarbiya axloqiy tarbiyaning ajralmas qismidir. Insonlarda ekologik ong va tafakkurni, ekologik dunyoqarashni hosil qilish natijasida ekologiyani asrab qolishi mumkin. Xulosa qilib aytganda, o’zbekistonda joylashgan barcha kimyo korxonalarini yaqin yillar ichida chiqindisiz texnologiya asosida ishlashga moslashtirish lozimdir. Bu vazifani hal qilish ya’ni yuksak malakali kimyogarlar, ekologlar, muhandislarni tayyorlash respublikamizning oliy o’quv yurtlari zimmasiga yuklanadi. 15-modul. Kimyodan testlarni tuzishga qo’yiladigan talablar va ularni turlari Reja: 1. Test topshiriqlari va uning asosiy shakllari 121 2. Kimyo fanidan ishlab chiqiladigan test topshiriqlariga qo’yiladiladigan asosiy talablar. 3. O’quvchilar o’zlashtirgan bilim va ko’nikmalarini baholashning zamonaviy dasturiy vositalari Tayanch iboralar: test, test topshiriqlari, test shakllari. 1. Test topshiriqlari va uning asosiy shakllari Test usuli yordamida o’quvchilarning kimyodan bilim va ko’nikmalarini tekshirish dasturlashtirilgan ta’lim metodining usullaridan biri hisoblanadi. Test usulining muvaffaqiyati ko’p jihatdan o’quvchilarning bilim darajasiga va dars mavzusining mazmuniga qarab testning har xil turlaridan foydalanishga va ularga doir topshiriqlarni izchil tuza bilishga bog’liq bo’ladi. Kimyoni uqitishda testning quyidagi turlaridan foydalanish tavsiya etiladi. SHuni qayd qilish kerakki, jami testning 40% ini o’rtacha o’qiydigan, 60% ini yaxshi o’qiydigan, 80% ini a’lochi va iqtidorli o’quvchilar, hammasini esa, faqat iqtidorli o’quvchilargina bajara oladigan bo’lishi lozim. 1. Yopiq test savollari O’quvchi javob berishi kerak bo’lgan savol yoziladi, keyin to’g’ri javobni aniq va lo’nda qilib yoziladi, keyin javobdan kalit so’z yoki formula, belgi, simvol, harflarni o’zgartirib, tushirib qoldirib noto’g’ri javob variantlari tuziladi. 2. Ochiq test savollari O’quvchi javob berishi kerak bo’lgan savol yoziladi, bunda o’quvchining vazifasi yetishmayotgan kalit so’z yoki ma’lumotni yozish. Savolni shunday tuzish lozimki, topilishi kerak bo’lgan kalit so’z gapning oxirida bo’lsin, aks holda savolning mazmunini anglash qiyinlashadi. Topshiriqo’quvchi uchun topshiriqni bajarishga ko’rsatma bilan boshlanadi,masalan, ―tushirib qoldirilgan so’zni toping‖, kabi. 3. Moslikni topish test savollari O’quv materialiga asoslangan holda, bir xil xususiyatlarga ega bo’lgan ma’lumotlardan ikkita ustun tuziladi. O’ng tarafdagi ustunda so’zlar chap 122 Kimyo fanini o’qitish metodikasi moduli bo’yicha o’quv-uslubiy majmua tarafdagi ustundan bir nechta ortiq bo’lishi ham mumkin. Javoblarni tekshirish qulay bo’lishi uchun chap tarafdagi ustunni raqamlar bilan, o’ng tarafdagi ustunni harflar bilan belgilang. O’quvchio’ng tarafdagi ustunda berilgan ma’lumotlarga chap ustundagi qaysi ma’lumotlar mos kelishini topishi kerak. 4. To’g’ri ketma-ketlikni topish test savollari O’quvchiiga ko’rsatma beriladi: ―To’g’ri ketma-ketlikni toping‖. O’quvchi berilgan javob variantlarini to’g’ri ketma-ketlikda qo’yib chiqishi kerak, bu ketma-ketlik xronologik yoki boshqa mantiqiy tartib bo’lishi mumkin. Bunda o’quvchiga berilgan ko’rsatma aniq bo’lishi kerak, agar berilgan ro’yxatda mantiqiy ketma-ketlikka kirmaydigan (ortiqcha) ellementlar bo’lsa, bu ham ko’rsatmada aytib o’tilishi kerak. Topshiriqqa kiritilgan elementlar soni 5tadan 12 tagacha bo’lishi mumkin.Testlar ham maktabda o’zlashtirish darajasini baholash sistemalaridan biri bo’lib, unda quyidagilarni hisobga olish mumkin: uning yordamida o’qitish natijalarini tekshirishda har bir o’quvchining qobiliyatini hisobga olish; o’quvchilarning nazariy va amaliy bilimlari sifatini tekshirish; turli testlar kiritish bilan o’quv jarayonini jonlantirish; o’quvchilardan so’rashga ketadigan vaqtni va o’quvchilarning bajargan ishini tekshirishga ketadigan o’qituvchi vaqtini tejash; testlarni kompьyuterda qo’llash. Testlarni maktabda qo’llaniladigan tekshirish usullari (nazorat ishi)dan farqi shundaki, test yordamida katta hajmdagi o’rganilgan mavzularni kichik, ya’ni ma’lum miqdorlar bilan o’rganish va ko’p sonli o’quvchining o’quv materiallarini o’rganganligi darajasini tez diagnostika qilish. Demak, maktabda qo’llanishi mumkin bo’lgan testga quyidagicha ta’rif berish mumkin:Test tekshirilayotgan masalalarni har taraflama ifodalaydigan va kichik bo’laklar orqali ifodalangan standartlashtirilgan topshiriqlar mujmuasidir. Testlarni qo’llanishi bo’yicha quyidagi turlarga ajratish mumkin: keltirilgan jumla, ifoda, shakl yoki mulohazada qoldirilgan joylarni to’ldirishga mo’ljallangan testlar. Ular javoblarini erkin tanlash testlari jumlasiga kirib, u o’rganilgan mavzuning ma’nosini tushunganligini tekshiradi. Masalan, ta’riflar, qoidalar va boshqalar. Bunday topshiriqlarni avvalari kimyoviy diktantlar deb yuritilar edi. Keltirilgan mulohazaning rost yoki yolg’onligini aniqlash testlari. Bular muqobil usuldagi testlar orqali o’quvchilarning mulohaza yuritishi, xulosa chiqarishi yoki umumiy qoida-qonunlar, xususiyatlar, ta’riflarga asoslanib, bajarilayotgan amallarning to’g’riligini aniqlay olishligi tekshiriladi. Keltirilgan 123 ikki turdagi testlar nafaqat yozma holda, balki og’zaki shaklda ham ifodalanadi. Kimyo fanini o’qitish metodikasi moduli bo’yicha o’quv-uslubiy majmua Javobni tanlashga mo’ljallangan testlar. Mazkur turdagi testlar keng tarqalgan bo’lib, ulardan kamida uchta javob ko’rsatiladi va javoblarni tuzishda o’quvchilar yo’l qo’yishi mumkin bo’lgan xatolar hisobga olinadi. Bu testlar yordamida o’quvchilarning o’quv materialini qo’llashga tayyorgarligi tekshiriladi. Umuman hozirgi kunda jahonda qo’llanilayotgan testlar quyidagilardan iborat: yetuklik testi (o’qilgan materialni aytib bera olish); ijod testi (ilg’ab olish, fikrlash); biror mezon bo’yicha test (ma’lum bir mezon tanlanadi); proektiv test (biror shakllar, modellar, rasmlar yordamida); intellekt test (sotsiologiya va ruhshunoslikka oid test). Yuqoridagi keltirilgan test turlariga qo’yiladigan talablar quyidagidan iborat bo’lishi lozim: test savol-topshiriqlari asosiy bilimlar majmuasi va ularni o’zlashtirishga qo’yilgan talablar asosida tuziladi; topshiriqlar sharti qisqa, aniq va oddiy bo’lib, unga keltirilgan javob yagona shaklda ifodalangan bo’lishi kerak; tekshirilayotgan materialning ma’nosini ifodalovchi bir xil murakkablik darajadagi topshiriqlar albatta kiritilgan bo’lishi lozim; qaralayotgan materiallar bo’yicha bir necha xil variantlar bo’lgan holda, ulardan bir xil sondagi topshiriqlar bo’lishi lozim; javobni tanlash testida albatta to’g’ri javob bo’lishi kerak; bitta testda bir xil sondagi savollar bo’lishi lozim; testlarda tushirib qoldirilgan atama, formulalar tanlangan mavzuning asosiylari bo’lib, ular bir testda 2-3 tadan oshmasligi kerak; qo’yilgan maqsadga ko’ra bir xil testlarni turli xil ko’rinishda yaratish mumkin va hokazo. Testlarni ishlab chiqish va qo’llash metodikasi unga qo’yilgan maqsaddan kelib chiqadi. Agar test bilim berishning biror shaklini egallasa, bu bir 124 katta yutuq bo’ladi. Masalan, o’quvchi ma’lum bir guruhdagi savollarga javob bera olmadi, deylik. Agar bunda o’quvchi tomonidan berilgan barcha topshiriqlarni to’liq bajarish uchun o’quvchi nimalarga e’tibor qilish lozimligi to’g’risida ma’lumot berilsa, o’quvchi o’zi uchun lozim bo’lgan o’rganish yo’nalishini bilib oladi. O’zbekistonda ta’lim sohasida test-reyting usulining joriy qilishi o’quvchilar bilimini baholashdagi sub’ektiv tizimga chek qo’yiladi. Lekin shu bilan birga bu usul o’zining ob’ektivligi bilan birga ba’zi muammoni ham ochib tashladi. Bu muammolardan asosiysi, an’anaviy usullari farqli o’laroq, bu usul nafaqat o’qituvchilardan, balki o’quvchilardan ko’proq vaqt va kuch- g’ayrat talab qilishdir. Kimyo fanini o’qitish metodikasi moduli bo’yicha o’quv-uslubiy majmua Test tizimi o’zining ob’ektivligi bilan bir qatorda yana bir muhim muammoni ko’rsatib berdi: bir sinfda o’qigan o’quvchilarning imkoniyatlari bir xil deb bo’lmaydi, lekin test savollari bilan yaxshi tanish bo’lgan turi variantlarning o’qishga kirishi ehtimoli kattaroqdir. SHuning uchun bo’lsa kerak, ba’zi o’quvchilar testlarning javoblarini nima bo’lsa ham ishlab olishga harakat qilishadi-yu, odatda shuncha harakat samarasiz holib ketadi. Buning sababi, test javoblarini yodlash uchun ham to’g’ri javoblarining o’zini bilish kerak, to’g’ri javobni bilish uchun esa, testni to’g’ri yecha bilish kerak. Testni yecha oladigan o’quvchi uchun javoblarni yodlashi shart emas. Yana muhim muammolardan biri test topshirish paytida vaqtni to’g’ri taqsimlay olishdir. SHuning uchun testda vaqtni to’g’ri taqsimlashga jiddiy e’tibor qaratish lozimdir.Albatta test savollari naqadar qiyin bo’lmasin, odatda uni Yechish uchun ko’p vaqt talab qilinmaydi, lekin buning uchun uni Yechishning ratsional yo’lini bilish lozim, ya’ni ayrim testlarning javoblarini topishda mantiqiy mulohazalar yuritishga to’g’ri keladi. Odatda o’ta qiyin yoki o’rtacha qiyinlikdagi va hattoki, ba’zi oson test savollari ham maktab dasturida unchalik yoki butunlay e’tibor berilmaydigan mavzularga oid bo’ladi. Bu esa jamoatchilikda test variantlari juda og’ir tuzilgan, degan fikr tarqalishiga sabab bo’lsada, aslida haqiqatdan yiroqdir.Test usuli yordamida o’quvchilarning kimyodan bilim va ko’nikmalarini tekshirish dasturlashtirilgan ta’lim metodining usullaridan biri hisoblanadi. Test usulining muvaffaqiyati ko’p jihatdan o’quvchilarning bilim darajasiga va dars mavzusining mazmuniga qarab testning har xil turlaridan foydalanishga va ularga doir topshiriqlarni izchil tuza bilishga bog’liq bo’ladi 125 1-misol. Quyidagi nomlari keltirilgan elementlarning belgilarini yozing: A. Kislorod... V. Azot... S. Temir... D. Kalьtsiy... Ye. Oltin... 2-misol. Quyidagi nomlari keltirilgan kislotalarning formulalarini yozing: A. Xlorid.. V. Nitrat... S. Sulьfat... D. Silikat... Ye. Ortofosfat... 3-misol. Quyidagi reaktsiya tiplariga doir reaktsiya tenglamalarini yozing: A. Birikish... V. Ajralish... S. O’rin olish... D. Almashinish... Javobi to’ldiriladigan test. Bunday testda qisqa javob yozishga joy qoldiriladi va ma’lum so’zlar yoki masala javobi bilan to’ldiriladi. Test savoli ko’pincha bir-biriga yaqin bo’lgan tushunchalarning o’zlashtirilishini aniqlash uchun tuziladi. Masalan, atom va molekula, element va oddiy modda, molyar va molekulyar massa, izotop va izobar va boshqalar. 1-misol. Quyidagi jumlada qoldirilgan joyni «atom» yoki «molekula» so’zlari bilan to’ldiring: Xona havosida azot va kislorod... laridan tashqari, simob... laridan va suv... laridan iborat bug’lar borligi aniqlandi. 2-misol. 6,5 g rux suyultirilgan sulьfat kislota bilan to’liq reaktsiyaga kirishganda normal sharoitda o’lchangan... litr vodorod ajraldi. Javobi qo’yiladigan test. Bunday test ko’pincha ikkita usulda yozilib, unda birinchi ustundagi formula, tushuncha yoki sonlarga mos keluvchi javoblar ikkinchi ustunda berilganlardan topiladi. 1-misol. 1-ustundagi formulalarning yoniga ustundagi javoblarning belgilangan harflarini yozing: 126 A. A1(OH) 3 A. Kislota B. Fe 2 (SO 4 ) 3 V. Asos S. CaO S. tuz D. H 3 PO 4 ... D. oksid Bu testning javobi quyidagicha to’ldiriladi: V. A1(OH) 3 S. Fe 2 (SO 4 ) 3 D. CaO A. H 3 PO 4 D. SO 2 2-misol. 1- ustundagi kaltsiyning massasi yoniga ularga mos keluvchi 2- ustundagi berilgan atomlar sonini ifodalovchi harflarini yozing. 1. 40 g. A. 3 ∙ 10 23 2. 20 g. V. 6 ∙ 10 23 3. 10 g. S. 3.75 ∙ 10 22 4. 5 g. D. 7,5 ∙ 10 22 Muqobil javobli test. Bu test xilida berilgan savol va masalalarning har biriga to’rtta yoki beshta muqobil javoblar yoziladi va lotincha A,V,S,D, Ye harflari bilan belgilanadi. Harf bilan belgilanadigan javoblarning bittasi to’g’ri va to’liq bo’ladi. Javoblarning 2 tasi yoki 3 tasi to’g’ri bo’lgan holda, ular avval sonlar bilan belgilanib, so’ngra harfli javobga o’tkaziladi. Testdagi javoblar savoldagi tushuncha, qonuniyat va kimyoviy jarayonlarning asl mohiyatidan chetga chiqmagan holdagina muqobil bo’ladi. Muqobillik Kimyo fanini o’qitish metodikasi moduli bo’yicha o’quv-uslubiy majmua o’rganilayotgan qonuniyat va hodisalar mohiyatini to’liqroq tushunib olishga, ularni boshqa qonuniyat va hodisalar bilan chalkashtirmaslikka yordam beradi. Bunday test- sinovning natijasini kompьyuter yordamida ishlab chiqish mumkin bo’lgani uchun hozirgi vaqtda, asosan, testning shu turidan foydalanilmoqda va kimyodan bosilib chiqqan testga oid deyarli hamma qo’llanmalarda shu usul yoritilmoqda. Lekin ulardagi test topshiriqlarida javoblarning muqobil bo’lishi, javoblarni yagona harflar bilan belgilab, kompьyuter ishlatishga sharoit yaratish kabi test tuzishga qo’yiladigan talablardan chetga chiqish hollari ham uchrab turadi.Test tuzishda savol va masalalardagi tanlanadigan javoblarning muqobil bo’lishini oydinlashtirish uchun misollar keltiramiz. 1-misol. Atsetilen molekulasida uglerod atomining valent orbitali qanday gibridlanadi? Bunga javoblar bir necha xil berilishi mumkin:1-holda. 1. sp 2 . sp 2 3. sp 3 A. 1 V. 2 S. 3 D. 1 va 2 127 Lekin 1 va2; 2 va 3 javoblarni qo’yish asossizdir,chunki bir xil molekuladagi uglerod atomining valent orbitali bir vaqtning o’zida hech vaqt ikki xil gibridlanmaydi. 2-holda A. sp V. sp 2 S. sp 3 D. sp 3 d kabi javoblarni qo’yish ham noqulaydir. CHunki uglerod atomida d- orbital bo’lmaganligi uchun D, Ye holatlar ham muqobil javob bo’la olmaydi. SHuningdek javoblarning birida «bilmayman» so’zining qo’yilishi muqobillik printsipiga zid bo’lib, u o’quvchining izlanishiga to’siqlik qiladi. Bizningcha, savolni quyidagiga o’xshash qilib tuzganda muqobil javoblari ko’p bo’lishi mumkin: Qaysi birikma molekulasida uglerod atomining valent orbitali sp-tipida gibridlanadi? A. Metan V. Etilen S. Atsetilen D. Benzol To’g’ri javob S. 2-misol. Ushbu qaytar reaktsiyada N2+ 3N2= 2NN3+ Q bosim oshganda muvozanat qaysi yo’nalish tomon siljiydi. 1. chapdan o’ngga 2. o’ngdan chapga 3. siljimaydi. A. 1. V.2 S. 3 D. 1 va 2 Bunda D muqobil javob bo’lolmaydi, chunki, masalan, D ni olsak, bir vaqtning o’zida bosim oshganda muvozanat o’ngdan chapga siljiydi va siljimaydi deyish ma’nosizdir va test mazmunini chigallashtiradi. Demak, testning to’g’ri javobi 1 ta bo’lganda har bir harfga 2 ta bir-biriga qarama- Kimyo fanini o’qitish metodikasi moduli bo’yicha o’quv-uslubiy majmua qarshi javob joylashtirish tavsiyaqilinmaydi. Bunday hollarda savol va javobning shaklini o’zgartirib, muqobil javoblar ko’paytiriladi. Masalan, 2-misolni quyidagicha ifodalash mumkin. Ushbu qaytar reaktsiyada N 2 + 3N 2 = 2NN 3 + Q muvozanatni qanday ta’sir yordamida chapdan o’ngga siljitish mumkin? 128 A. Bosimni oshirib. V. Bosimni kamaytirib. S. Temperaturani oshirib. D. NN3 ning kontsentratsiyasini oshirib. To’g’ri javob A. Bitta test savolidan muqobil javoblarining 2 tasi yoki 3 tasi to’g’ri bo’lgandagina har bir harfga bir necha javoblarni joylashtirish tavsiyaqilinadi. 3-misol. Temir o’z birikmalarida qanday oksidlanish darajasini namoyon qiladi? 1) +2; 2) +3; 3) +4; 4) +6 A. Faqat 2 V. Faqat 3, S. 2 va 3 D. 1,2,4. Javoblardan bittasi to’g’ri bo’lgan testda to’g’ri javobni aniqlash muhim bo’lsa, 2 tasi yoki 3 tasi to’g’ri bo’lgan javoblarda to’g’ri va to’liq javoblar majmuasini topish muhimdir. Bu testda to’g’ri javob D. Qolgan javoblar to’liq bo’lmaganligi uchun ular inkor etiladi. 1-misol. Elementning kimyoviy xossasini o’zida saqlaydigan eng kichik zarracha: A. molekula. V. Element. S. Yadro. D. Atom. Ye. Proton deb ataladi. 2-misol. Avogadro soniga teng miqdorda zarrachalar saqlaydigan modda miqdori. A. atom massa. V. molekulyar massa. S. ekvivalent massa. D. mol Masalalarning murakkablik darajasi test nazoratiga beriladigan vaqtga qarab aniqlanadi. Qisqa vaqtda o’tkaziladigan nazoratga beriladigan test topshirig’iga yechimi murakkab bo’lmagan, matematik amallar oson bajariladigan masalalarni tanlash kerak. Nazorat uchun savollar 1. Test topshirig’ining tarkibi, mazmuni va samaradorligiga 129 qo’yiladigan talablarni sanab o’ting. 2. Test topshiriqlarining qiyinlik darajasiga ko’ra o’zingiz o’qiydigan kurs bo’yicha reproduktiv, produktiv, qisman-izlanishli va ijodiy darajadagi test topshiriqlarini tuzing. 3. Test topshiriqlarining mazmuni va sifatiga DTM tomonidan qo’yiladigan talablarni o’rganib chiqing. II-BOB. Amaliy mashg’ulot materiallari. Download 0.56 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|