Microsoft Word 13. Ma'Ruzalar matni

7. Qishloq xo‘jaligi logistikada zaxiralar 
7.1. Moddiy zaxira tushunchasi 
Moddiy zaxira tushunchasi logistikaning asosiy tushunchalaridan biridir. Tabiatdan 
olingan xom-ashyo, oxirgi iste'molchiga tayyor mahsulot ko‘rinishida yetib borgunga qadar, 
harakatlanadi, boshqa materiallar bilan birikadi va ishlab chiqarishda qayota ishlanadi. Moddiy 
zanjir bo‘ylab harakatlanayotgan xom-ashyo (keyinchalik esa yarim tayyor va tayyor 
mahsulotlar ham) u yoki bu ishlab chiqarish yoki logistik operatsiyaga kirish navbatini kutib 
to‘xtalib turadi. 

---

Moddiy zaxiralar - bu ishlab chiqarish va muomalaning turli bosqichlarida turgan, 
shaxsiy yoki ishlab chiqarish iste'moli jarayoniga kirishishni kutayotgan, ishlab chiqarish - 
texnik maqsadda, aholi iste'molida va boshqalarda ishlatiladigan tovarlardir. 
Agarda, birlamchi xom-ashyoni aholi iste'moli mollariga aylanishini va uni 
harakatlanishini ta'minlovchi ishtirokchilarning butun zanjiri yagona mexanik konveyer kabi 
ishlaganda, kutish vaqtini deyarli nolga tushirish mumkin bo‘lar edi. Ammo hayotda bunday 
kutishlarsiz bo‘lmaydi. 
Zaxiralarni yaratish doimo xarajatlar bilan bog‘liq. Zaxiralarni yaratish va saqlash 
bilan bog‘liq bo‘lgan, xarajatlarning asosiy turlarini sanab o‘tamiz: 
- «muzlatib qo‘yilgan» moliyaviy mablag‘lar; 
- maxsus jihozlangan xonalarga bo‘lgan xarajatlar; 
- maxsus xodimlarning ish xaqi; 
- nosozliklar, o‘g‘irliklarning doimiy xavfi; 
Zaxiralar mavjudligi - bu xarajatlardir. Ammo zaxiralar yo‘qligi - bu ham xarajat, 
faqatgina ular turli xildagi yo‘qotishlar ko‘rinishida bo‘ladilar. Zaxiralar yo‘qligi bilan yuzaga 
keladigan yo‘qotishlarning asosiy turlariga quyidagilar kiradi: 
- ishlab chiqarishdagi to‘xtalishlardan bo‘lgan yo‘qotishlar; 
- talab qilingan vaqtda omborda tovar bo‘lmaganidan yuzaga kelgan yo‘qotishlar; 
- tovarlarning kichik partiyalarini yuqori bahodan sotib olgandan yuzaga kelgan 
yo‘qotishlar. 
Zaxiralar mavjudligi muayyan xarajatlar bilan bog‘liq bo‘lishiga qaramay, 
ishbilarmonlar ularni yaratishga majburdirlar, chunki zaxiralar yo‘qligi undan kattaroq foydani 
yo‘qotishga olib kelishi mumkin. 
Zaxiralarni ratsional boshqaruvi, zaxiralarga bo‘lgan minimal xarajatlarda, ishlab 
chiqarish va savdo jarayonining uzluksizligini ta'minlashga imkon beradi.