Microsoft Word А4 син ва узгар doc

6.6-rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok 
gеnеratorining tashqi (a) va rostlash (b) xaraktеristikalari 
* 
* 
* 
* 

---

49 
bunda U
N 
– yakor toki I
a 
 I
N
bo‘lganda generator chiqish klemmalaridagi
nominal kuchlanish. 
Kompensatsion chulg‘ami bo‘lmagan o‘rta quvvatli mashinalarda 
kuchlanishning oshishi, odatda (510) foizni tashkil qiladi.
Rostlash xarakteristikasi. Yakorning aylanish chastotasi n
N
 const va 
yakorning kuchlanishi U
N 
 const bo‘lganida I
qoz
 f (I
a
) bog‘liqlik – 
generatorning rostlash xarakteristikasini ifodalaydi. 
Bu xarakteristikani, yuklama tokini kamaytirib olingan hol uchun ko‘rib 
chiqamiz. (1) formulaga asosan, agar qo‘zg‘atish toki I
qoz 
ning qiymatini 
o‘zgartirmay qoldirilsa, yuklama toki I
a 
ning kamayishi tufayli yakor 
reaksiyasining 
kuchsizlanishi 
va 
I
a
R
a
ning 
kamayishi 
sababli, 
generatorning chiqish klemmalaridagi kuchlanish miqdori oshadi. Lekin, 
shartga ko‘ra, U
a
 U
N
 const bo‘lishi kerak, shu maqsadda, rostlash 
xarakteristikasini olayotgan paytda qo‘zg‘atish toki I
qoz 
ni kamaytirib 
borish lozim bo‘ladi (6,b-rasm). 
Tajribada rostlash xarakteristikasining ikkita shoxobchasini, ya’ni 
yuklama toki I
a 
ni 0  I
a 
 I
N
oraliqda tobora oshirib (1-shoxobcha), 
so‘ngra, tok I
a 
ni I
N
qiymatidan asta-sekin 0 gacha kamaytirib (2-
shoxobcha) olinadi. Bunda 1-shoxobcha ikkinchiga nisbatan yuqorida 
joylashadi. Bunga sabab: 1-shoxobchani olishda yuklama toki I
a 
ning 
qiymati I
N 
gacha oshganda bir vaqtning o‘zida qo‘zg‘atish toki I
qoz
ham 
oshiriladi. Bu esa, magnit zanjirining po‘lat qismlarida Ф
qol 
ning nisbatan 
ko‘payishiga olib keladi, natijada xarakteristikaning 2-shoxobchasini 
olganda U
a
U
N
const bo‘lishi uchun kamroq qo‘zg‘atish magnit oqimi 
(demak, kamroq qo‘zg‘atish toki) talab qilinadi. Bu ikkala shoxobchaning 
o‘rtasidan o‘tkazilgan punktir chiziq rostlash xarakteristikasi uchun qabul 
qilinadi (6.6,b-rasm). 
Shuni ta’kidlash kerakki, rostlash xarakteristikasi, yuklama tokini 
o‘zgartirganda generatorning kuchlanishini o‘zgartirmay saqlab turish 
maqsadida, qo‘zg‘atish tokini rostlash qonuniyatini ifodalaydi. Masalan, 
yuklama tokini oshirganda generator kuchlanishining nominal qiymati U
N 
ga nisbatan kamayishini bartaraf etish, ya’ni kuchlanishni U
N
 const qilib 
saqlash uchun qo‘zg‘atish toki I
qoz 
ni bir oz oshirish kerak bo‘ladi.