Microsoft Word Ametova Shaxnoza

 
II.3. Membrana o’tkazuvchanligini o’rganishda qo’llaniladigan zamonaviy 
fizik-kimyoviy, biofizikaviy va biokimyoviy usullarning mantiqiy sxemasi 
 
Membranalar biofizikasi biomembranalarning tuzilishi va fizikaviy 
xususiyatlarini, 
suniy 
membranalar 
tuzilishi 
va 
xossalari, 
membrana 
potentsiallarining hosil bo’lish qonuniyatlarini o’rganadi. Membranalardan 
moddalarni passiv va aktiv transporti, diffuziya va o’tkazuvchanlik, ion 
kanallarining tuzilishi va xususiyatlarini ham membranalar biofizikasi bo’limida 
o’rganiladi. Hujayraviy jarayonlar biofizikasi hujayrada kechadigan fizikaviy va 
fizik-kimyoviy jarayonlarni o’rganadi. Bu bo’limning ahamiyati shundaki, har bir 

---

35 
to’qima hujayralardan tuzilgan va ular faoliyatida kechadigan jarayonlar mohiyati 
va mexanizmini biofizika fanisiz o’rganish va tushunish mumkin emas. Masalan, 
hujayra membranasi o’tkazuvchanligi, muskullar qisqarishi, nerv impulsi hosil 
bo’lishi va tarqalishi, retseptsiya, fotosintez, energiya almashinuvi va hokazo. 
Hujayra biofizikasi membranalar biofizikasi va molekulyar biofizika bilan uzviy 
aloqada bo’ladi. Tinchlik va harakat potentsiallarining hosil bo’lishi va tarqalishi, 
sinapslarning tuzilishi va potentsiallarning ular orqali o’tishini o’rganish 
elektrofiziologiya va neyrofiziologiyada, umuman biologiyada katta ahamiyatga 
ega. Bioenergetika tirik tizimlarda energiya hosil bo’lishi, transformatsiyasi, yani 
bir turdan ikkinchi turga o’tish va sarflanish qonuniyatlarini o’rganuvchi bo’limdir. 
Hujayrada 
ATF 
sintezini 
bog’lovchi 
membranalar 
– 
mitoxondriya, 
xloroplastlarning tilakoid membranalari va bazi mikroorganizmlar membranalarida 
elektrokimyoviy potentsiali hisobiga hosil bo’lishining kashf qilinishi XX asr 
biofizikasining erishgan yutuqlaridan biridir. 
Albatta har bir fanning rivojlanishi u foydalanadigan usullarga va 
yondashuvlarga bevosita bog’liqdir. Biofizika boshqa fanlarning aniqlash
usullaridan foydalanish bilan birgalikda hozirgi kunda turli xil optik usullar, γ-
rezonans 
spektroskopiya, 
mikroelektrod 
texnika 
yordamida 
membrana 
potentsialini 
qayd 
etish, 
xemilyuminestsentsiya, 
lazer 
spektroskopiyasi, 
nishonlangan atomlar yordamida biologik jarayonlarni o’rganish kabi zamonaviy 
biofizika usullaridan xam keng foydalaniladi. Quyida zamonaviy biofizikaning 
ayrim tadqiqot usullari haqida malumot berilgan.