Microsoft Word Bas db access L. doc

2.3.3 Butunlikka chegaralanushlar 
Butunlik (inglizcha – teginmaslik, saqlanish, bir butun) – deganda har qanday vaqtda 
ma’lumotlarning to’griligi tushuniladi. Bu maqsad ma’lum chegarada bo’lisi kerak. MBBT 
ma’lumotlar bazasiga kiritilayotgan har bir bo’ak qiymatning to’g’riligini tekshirish imkonini 
bermaydi. Masalan, kiritilayotgan 5 (hafta kun nomerini ko’rsatuvchi) qiymati haqiqatda 3 ga teng 
bo’ishini tekshirmaydi. Boshqa tomondan 9 qiymati aniq xato bo’ladi va MBBT bunga javob 
qaytaradi. Chunki bu nomer (1,2,3,4,5,6,7) sonlar to’plami ichida yo’q. 
MBning butunligini ta’minlashni ma’lumotlarni har xil to’g’ri bolmagan o’zgarishlar yoki 
buzulishdan himoyalash deb qarash kerak. Zamonaviy MBBT butunlikni ta’minlash uchun bir qancha 
vositalarga ega: 
Butunlikni aniqlash usulini uchta guruhga ajratadi:
Mohiyat bo’yicha butunlik; 
Murojaat bo’yicha butunlik; 
Foydalanuvchi 
aniqlaydigan 
butunlik. 
Butunlikni aniqlash usullari: 
1.Birinchi kalitda qatnashuvchi atributlarga aniqlanmagan qiymatlar qabul qulinishiga ruxsat 
etilmaydi.
2.Tashqi kalit qiymati quyidagilar biri bolishi kerak: 
• Birinchi kalit qiymatiga teng; 
• To’liq aniqlanmagan, ya’ni tshqi kalitda qatnshadigan har bir atribut qiymati
aniqlanmagan bo’lishi kerak. 
3.Har qanday konkret ma’lumotlar bazasi uchun qoshimcha qoidalar spetsifikatsiyalari mavjud. 
Ular ishlab chiquvchilar yordamida aniqlanadi. Ko’p hollarda tekshiriladi: 
• U yoki bu atributning unikalligi; 
• Qiymat diapazoni; 
• Qiymatlar to’plami aloqadorligi. 

---

TATU NF
Access 2003 Laboratoria ishi
Bobojonov Elmurod 
19-bet 
2.4 Ma’lumotlarning relyatsion strukturasi 
Ma’lumotlarni qayta ishlash uchun to’plamlar nazariyasi ishlatiladi (birlashma, kesishma, 
farqlash, dekart ko’paytma). Har qanday ma’lumotlarni tasvirlash ikki o’lchovli maxsys turli 
matematikadan ma’lum aloqa (relyatsion)gi jadvallar to’plamiga keladi.
Relyatsion model ma’lumotlarining eng kichik birligi – bu model ma’lumotlar qiymati uchun 
alohida atamardir. 
Bir xil turdagi atomar qiymatlar to’plamiga domen deyiladi. Masalan, Reys nomeri domeni- butun 
musbat sonlar to’plami.
Domen ma’nosi quiyidagilardan iborat. Agar ikki atribut qiymatlari bir domendan olingan 
bo’lsa, unda bu ikkita ishlatiladigan atributlarni taqqoslash ma’nosi bor. Agar ikkita atribut qiymatlari 
har xil domenlardan olingan bo’lsa, ular taqqoslash ma’no bermaydi. Masalan, reys nomeri bilan 
chipta narxini solishtirish mumkinmi.