Microsoft Word ihyo ilm ziyouz com doc

«Bas, sizlar o‘zingizni oqlamay qo‘yaqolinglar! U taqvodor kishilarni yaxshi 
bilguvchidir» (Najm surasi, 32-oyat), deydi. Bir donishmanddan: «O‘zi to‘g‘ri 

---

Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
74
bo‘laturib, jirkanch ko‘ringan narsa nima?» deb so‘rashdi. Shunda hakim zot: «Kishi 
o‘zini o‘zi maqtashidir», deb javob berdi. Munozarachi quvvatli, g‘olib va raqiblaridan 
peshqadam ekanini aytib, o‘zini ko‘klarga ko‘taradi. Hech bo‘lmaganda, gap orasida: 
«Bunaqa ishlarni bilmaydiganlardan emasman, men ilmda ancha peshqadam, o‘z 
uslubiga ega kishiman, hadislarni ham yod olganman», deydi. Bunga o‘xshash so‘zlar 
bilan o‘zini maqtaydi yoki fikrlarini yoyish uchun o‘zini ko‘rsatmoqchi bo‘ladi. Ma’lumki, 
maqtanish, o‘zni oqlash shar’an ham, aqlan ham yomon ishdir. 
119. Termiziy va Ibn Mojalar rivoyati. 
6. Josuslik qilish va odamlardan ayb qidirish. Alloh taolo shunday deydi: 
«O‘zgalar aybini qidirib, josuslik qilmanglar...» (Hujurot surasi, 12-oyat) 
Munozarachi raqiblari aybini qidirishdan, xasimlari nuqsonini izlashdan hech 
charchamaydi. Hatto unga: «Sening shahringga bir munozara qiluvchi keldi», degan 
xabar yetsa, darhol uning botiniy holatini, qabih jihatlarini bilib olish uchun josuslar 
yollaydi, toki ehtiyoj bo‘lganida uni xijolatga qo‘ysin. Holat shu darajaga yetadiki, u 
raqibining yoshligini, o‘sha paytdagi holatlarini yoki tanasidagi kamchilik va kasalliklarni, 
masalan, kalligini aniqlaydi. Agar raqibining o‘zidan ustun jihatlari ko‘rinib qolsa, 
ayblarini yuziga soladi.
7. Odamlarning nochor holga tushib qolganidan sevinib, shodligiga g‘amgin bo‘lish. Kim 
musulmon birodariga o‘zi uchun yaxshi ko‘rgan narsani ravo ko‘rmasa, mo‘minlar 
axloqidan yiroqdir. Fazilatda barobar bo‘lgan yaqinlari va tanishlarini ko‘rolmaslik, 
darajalari barobar munozirlar orasidagi adovat xuddi kundoshlar orasidagi adovatga 
o‘xshab ketadi. Kundoshlar bir-birini uzoqdan ko‘rgan zahoti titrab, ranglari o‘zgara 
boshlaydi. Shuning kabi munozarachi ham raqibini ko‘rganida fikri iztirobga tushadi. 
Shayton yoki yirtqich hayvonga duch kelgan kishiday dovdirab qoladi. Din olimlari bir-
birlariga yo‘liqqan paytlarida ko‘rsatilishi lozim iltifot shumi?! Mashaqqat va yengillik 
vaqtlarida o‘rtada bo‘ladigan o‘zaro hamkorlik, yordam va birodarlik qayoqqa ketdi?! 
Imom Shofe’iy (r.a.): «Ilm fazilat va aql sohiblarini bog‘lab turuvchi rishtadir”, deganlar. 
Endi ilm tufayli orasida adovat uyg‘ongan bir jamoa qanday qilib, u zotning
mazhablariga iqtido da’vosini qilishyapti, bilmayman?! Faxr va ulug‘vorlik 
talashadiganlar orasida uns ulfatlik va xotirjamlik bo‘lishi mumkinmi? Aslo mumkin 
emas! Bu sifatning yomonligiga mo‘minga munofiqlar axloqini singdirib, muttaqiylar 
axloqidan uzoqlashtirishi yetarli dalildir. 
8. Nifoq (ikkiyuzlamachilik). Munofiqlikning mazmum xulq ekaniga dalil keltirish shart 
emas. Munozarachi esa, nifoqqa duchor bo‘lmay iloji yo‘q. Ular raqiblari yoki ularning 
tarafdorlari, do‘stlari bilan yuz ko‘rishib turishadi, shu paytda ularga nisbatan tilida 
zohiran muhabbat, hurmat-ehtirom izhor qilishga va raqiblarining daraja va holatlarini 
e’tiborga olishga majburdirlar. Ushbu holning yolg‘on, nifoq, fojirlik va yolg‘on 
guvohlikdan o‘zga emasligini barcha yaxshi biladi. Tortishuvchilar faqat tillaridagina 
samimiyat izhor qilishadi, qalblari esa, bir-biriga qarshi adovat o‘chog‘iga aylangan. Biz 
bunday nifoqdan buyuk Allohning panohiga qochamiz! Sarvari koinot sollallohu alayhi 
vasallam: «Insonlar ilm o‘rganib amalni tark qilganlarida, tillari ila sevishib, qalblari ila 
adovatda bo‘lsalar va silai rahmni uzsalar, Alloh ularni la’natlab, quloqlarini kar va 
ko‘zlarini ko‘r qilib qo‘yadi»,
120
deganlar. Bu gapni Hasan Basriy rivoyat qilganlar. Ushbu 

---

Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy