Microsoft Word logopedik mashgulotlarni otkazishda oyinlarni tanlash va ularning ahamiyati

 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

35
2.3. Logopedik mashg’ulotlarda metodik o’yinlarni tashkil etish 
metodlari va prinsiplari. 
Logopedik mashg’ulotlar jarayonida didaktik logopedik o’yinlar avvalo 
nutqi to’liq rivojlanmagan bolalarning mustaqil faoliyati sifatida namoyon 
bo’ldi, bu narsa unga rahbarlikning tabiatini belgilaydi. Logoped logopedik 
mashg’ulotlar jarayonida tarbiyaviy vazifalar va bolalarning nutqini 
rivojlantirishda ularning imkoniyatlariga mos keladigan didaktik o’yin va 
o’yinchoqlarni tanlaydi, ularnio’yinni o’t5kazishning turli usullari, qoidalari 
bilan tanishtiradi.va bu qoidalarning bajarilishini nazorat qiladi. 
Logopedik nutqi to’liq rivojlanmagan bolalarni buyum va narsalarning 
xususiyatlari, ulardan foydalanish usullari bilan tanishtirish, buyumlarning 
shakllari ularning ko’lami va xokozolar haqida tasavvurlarini tarkib toptirish 
uchun xalq didaktik o’yinchoqlaridan, tanish buyumlar tasvirlangan qirqma 
rasmlardan va tahloma kubiklardan (2-6 qismga bop’lingan) foydalanadi.
Buyumlar haqidagi tasvvurlarni aniqlashtirish, taqqoslash malakalarini 
rivojlantirish uchun juft sifatlar va mashtadan foydalanadi. Logopedik 
mashg’ulotlar jarayonida o’yin va o’yinchoqlar bolalarga erkin va mustaqil 
foydalanish uchun beriladi. Logoped ularni turli harakat vositalari va 
logopedik o’yin qoidalari bilan tanishtiradi.
Logopedik mashg’ulotlarda didaktik o’yinlarning har bir nutqi to’liq 
riovojlanmagan bolalar uchun motor, sensor fikrlash kabi qator o’yin 
vazifalarini keltirib chiqaradi. Masalan, bola xalqalardan “exrom” asar ekan
(minora), ko’rayotib, ularning kichrayuvchi va kattalashuvchi ko’lashini 
farqlay olishi yoki tiza olishi lozim.
Biroq nutqi to’liq rivojlanmagan bolalar kattalar ko’rsatgan harakat 
usullarini darhol o’zlashtiradi olmaydilar, shuning uchun o’yin topshiriqlarini 
sekin astalik bilan berishi, tarkib topshiriladigan ko’nikmalarni esa uzoq 
muddat mashqlantirib va mustahkamlab borish lozim. Logopedik 

---

36
mashg’ulotlar jarayonida nutqi to’liq rivojlanmagan bolalarni logopedik 
o’yinlarga o’rgatish o’yinning o’zida kechadi. Logoped o’yin davomida o’yin 
qoidalarini tushuntiradi. Takroriy o’yinlarda u qoidalarning har bir bola 
tomonidan bajarilishiga erishishi kerak. Logoped o’yin mazmuni va 
qoidalarining o’zlashtirilishi darajasiga qarab, nutqi to’liq rivojlanmagan 
bolalarga mustaqil tarzdao’ynashga imkon beradi, o’zi esa o’yinni ko’zatib 
boradi, qiyinchilik to’g’ilgandagina unga aralashadi. 
Logopedik mashg’ulotlar jarayonida nutqi to’liq rivojlanmagan 
logopedik o’yinlar mazmunida ularning oshayotgan tajribasi, atrofdagi xayot 
bilan tanishishga oid yangi vazifalari (kattaloarning xilma-xil mehnati, 
tabiatdagi mavsumiy o’zgarishlar bilan) va axloqiy faoliyatining rivojlanishi 
hisobga olinadi. 
Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni endi bir muncha 
murakkablashgan sabr-toqat, bardosh, chidamlilik, tanlab chiqilgan qirqma 
sifatlar va tahlama ko’biklar jalb qiladi.
Logoped logopedik mashg’ulotlarda bolalarni o’yin bilan tanishtirar 
ekan, logoped ularga bir-ikki muhim qoidaning mohiyatini ochib beradi. 
Qolgan qoidalar va o’yin harakatlarini o’yin davomida aniqlashtiradi.
Maktabgacha ta’lim yoshidagi nutqi to’liq rivojlanmagan bolalarni 
maktabga tayyorlov guruhlarida o’tkaziladigan logopedik mashg’ulotlarda 
logopedik o’yinlardagi natijalarga erishish, o’ynash, topqirlik, uddaburonlik 
epchilik, chidamlilik namoyon qila olish imkoniyatining mavjudligi 
qiziqtiradi. “Labirinit” tipidagi o’yinlar “oq va qora”, “guldur gup”, “telefon” 
va boshqalar ko’plab xalq o’yinlari sifatida xizmat qiladi.
Logopedik o’yinlar jarayonida Logopedik o’yinlar yoki 
o’yinchoqlarning barcha imkoniyatlaridan mustaqil tarzda nutqi to’liq 
rivojlanmagan bolalarning ayrimlari foydalanadi olmaydilar. O’yinchoq bilan 
o’ynaladigan o’yinning muayyan variant o’zlashtirib olingach, bolalarda 

---

37
unda bo’lgan qiziqish so’nadi. Logoped bunday hollarda o’yinning yangi 
variantni ko’rsatish yoki boshqacha variantlarini o’ylab topishi lozim.
Logopedik mashg’ulotlarda logopedik o’yinlarni tashkil etish asosida 
didaktikaning asosiy yetakchi prinsiplari yetadi. Ulardan foydalanish 
maktabgacha ta’lim yoshidagi nutqi to’liq rivojlanmagan bolalarning yosh 
psixofiziologik xususiyatlariga ko’ra ifodalangan.  
Logopedik mashg’ulotlarda barcha mashg’ulotlar kabi o’yin faoliyati 
ham bola shaxsini har tomonlama rivojlantirishga yo’naltirilgandir. Shu bilan 
bir nutq nuqsonlarini bartaraf etishga qaratilgan korreksion maqsadlarni 
ko’zlaydi. Logopedik mashg’ulotlarda logopedik o’yinlar nutqi o’quv bilish, 
mehnat, tasviriy faoliyatining yuzaga kelishiga ta’sir eta borib, bola shaxsini 
har tomonlama tarbiya etishning muhim vositasiga aylanadi. Logopedik 
o’yinlarning bolalarning kundalik hayoti, mehnati, bilim olish bilan o’zaro 
uzviy aloqasi maxsus bog’chalarda tarbiyalashning o’ziga hos jihati sifatida 
namoyon bo’ladi. Logopedik mashg’ulotlar jarayonida maktabgacha ta’lim 
yoshidagi nutqi to’liq rivojlanmagan bolaning ko’rgazmali-harakat va 
ko’rgazmali-obrazli tafakkurini belgilovchi o’rni ko’rgazmalilik prinsipini 
logopedik o’yinlar tashkil etish ishning eng oldingi o’rinlaridan biriga 
qo’yadi. Uning ahamiyati maktabgacha ta’lim yoshidagi bolaning asosiy 
mazmuni o’yin faoliyati orqali bilimga ega bo’lish, ijtimoiy hayot hamda 
tabiat hodisalarini bevosita idrok etish, kattalar harakatlarini ko’zatish va 
vahakozolar natijasida tasavvurlar darajasida shakllanadiganbilimlarning 
o’ziga hos tabiati bilan olib boradi. Voqelikning o’zi asosiy ko’rgazmalilik 
material sifatida xizmat qiladi. Ko’rgazmalilik asosida o’yin jarayonida 
foydalaniladigan rang-barang turlari (buyumlar, hayvonchalar, rasmlar va 
boshqalar) yangi predmentlar haqida batafsil aniq tasavvurni shakllantirishga 
imkon beradi.

---

38
Logopedik mashg’ulotlar jarayonida logopedik o’yinlarni tashkil 
etishda ko’rgazmalilik prinsipini amalga oshirishning samarali usullaridan 
biri nutqi to’liq rivojlanmagan bolalarning kundalik tajribasini tashkil etish 
va undan foydalanish hisoblanadi.
So’nggi yillardagi tadqiqotlarning natijalari nutqi to’liq rivojlanmagan 
bolalarda tajribaning shakllantirishning xilma-xil yo’llari mavjudligini 
ko’rsatadi. Chunonchi: kattalar faoliyatida ishtirok etish, izlanish harakatlari 
va sinab ko’rish hamda boshqalar. Ko’ndalik tajribaning shakllanishini 
boshqarish o’qitish jarayonining k’rgazmalilik asosini kengaytirishga yordam 
beradi. 
Logopedik mashg’ulotlar jarayonida logopedik o’yinni tashkil etishda 
ko’rgazmalilik prinsipini qo’llash nutqi to’liq rivojlanmagan bolalarga o’yin 
asosida bilimlarni ongli o’zlashtirish, ko’nikma va malakalarni shakllantirish, 
nutqini korreksion rivojlantirish imkonini beradi.
Logopedik mashg’ulotlar jarayonida logopedik o’yinni tashkil etishda 
faollik va mustaqillik prinsipining qo’llanilishi bolani faol holatiga 
qo’yadigan metod va usullardan foydalanish bilan bog’liqdir. Bunday holatda 
turgan bola subyektiv jihatdan mustaqil “kashfiyot” qiladi. O’zi uchun hali 
noma’lum narsani anglab etadi. Shuningdek, bolalarni o’yin orqali o’quv 
bilim faoliyatining ko’nikma va malakalariga o’rgatish, ularning bilish 
qobilyatlarini uzluksiz takomillashtirib borish ham faollik va mustaqillikni 
ta’minlaydi. O’yin jarayonida logoped bolalar faoligi va mustaqilligining 
nisbiy tabiatliligini ham ta’kidlab o’tish lozim: ular o’qitishning, tarbiya 
berishning metodi va usullari hamda mazmuni biloan ta’minlanadilar. 
Logoped ularga shakllantiruvchi ta’sir o’tkazib turadi.
Logopedik bolalar faolligiga erishishda ko’p darajada ularning ixtiyoriy 
faoliyatini tashkil etishga suyanadi, qiziqarli o’yin materiallaridan 
foydalanadi, logopedik mashg’ulotlarni chiroyli qilib jihozlar bilan bejaydi, 

---

39
o’qish jarayonida bolaning hilma-hil harakatlarini (tekshiruv, o’yin 
materiallar bilan bajariladigan o’yinlarni) qo’shadi. Nutqi to’liq 
rivojlanmagan bolalarda faollik va mustaqillikni rivojlantirishda ularn ing 
mashg’ulotlarda va kundalik hayotda olgan bilimlari, ko’nikma hamda 
malakalarini turli o’yinlarda, mehnatda muomalada qo’llanishlari katta 
ahamiyatga ega.
Logopedik mashg’ulotlar jarayonida logopedik o’yinlarni tashkil 
etishda nutqi to’liq rivojlanmagan maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda 
sistemalilik va izchillik ham o’ziga hos xususiyatga ega.
Mazkur prinsip avvalo o’yinning mazmuni o’yindan ko’zlangan 
korreksion maqsad, bilim, ko’nikma va malakalar mazmunida mantiq 
bo’lishni talab qiladi.
Ushbu mantiq maktabgacha ta’lim dasturidagi u yoki bu bo’limda bir 
bilimdon ikkinchiga ularni kengaytirish va murakkablashtirishni ko’zda 
tutgan holda ifodalanishi kerak. Bu o’z navbatida bilimlar mazmunini 
o’zlashtirishning har bir bosqichida aniq belgilab olishni talab qiladi. 
Sistemalilik va izchillik esa ta’limning aniq rivojlantirilishi bilan uning 
mazmunini alohida qismlarga bo’lish bilan har bir bosqichning boshqa 
bosqich bilan o’yin asosida bilimlarni o’qitish mazmuning boshqa bo’limlar 
mazmuni bilan aloqasi orqali taminlanadi. Logopedik mashg’ulotlar 
jarayonida logopedik o’yinlarni tashkil etishdek izchilik va sistemalilikning 
o’ziga xosligi bir vaqtning o’zida o’zlashtirish uchun boriladigan logopedik 
o’yin mazmuning kichik hajmligida, hajmi birmuncha oshirilgan va 
murakkablashtirilga o’yin mazmunini tez-tez va bir necha marta takrorlash 
uchun berilishida namoyon bo’ladi.
Logopedik mashg’ulotlar jarayonida logopedik o’yinlarni tashkil 
etishda bolalarning kundalik xayoti va faoliyati bilan bevosita bog’liqligi 
(mehnat, muloqot, ta’lim bilan) mustaqillik prinsipini amalga oshirishda katta 

---

40
ahamiyatga ega. Shu bilan birga, logopedik mashg’ulotlar jarayonida 
logopedik o’yinlarni tashkil etishdan asosiy maqsad bolalarning nutqini, 
tafakkurini, idrokini, diqqatini, bilim, ko’nikma va malakalarini rivojlantirish 
uchun maqshq qilishidir.
Logopedik mashg’ulotlar jarayonida logopedik o’yinlarnitashkil 
etishda yosh hamda individual xususiyatlarini hisobga olish, maxsus 
maktabgacha ta’lim muassasalarida muhim prinsiplardan biri hisoblanadi.
Maktabgacha ta’lim yoshidagi nutqi to’liq rivojlanmagan bolalarning 
logopedik mashg’ulotlarda logopedik o’yinlarni tashkil etishda yosh 
xususuyatlarini hisobga olish barcha asosiy prinsiplarga amal qilishda 
ko’rinadi. Yana shularni aytib o’tish lozimki, bolalardagi yuqori darajadagi 
his hayajonli qo’zg’aluvchanlik va tezda charchab qolish xususiyati 
mashg’ulotlar mazmunini vaqt jihatdan ham aniq dazalashni talab qiladi. 
Logoped logopedik mashg’ulotlarda logopedik o’yinlarning ijobiy 
hayojonga to’liq ruhini saqlagan holda o’quv harakatlarining turli 
ko’rinishlarini (eshitish, gapirib berish, ko’rsatib berish) toliqishning oldini 
oladi, qo’yilgan vazifalarni hal qilishga yo’naltirilgan frontol tartibga 
solingan o’yinlarni bolalarning mustaqil harakatlari bilan bir maromda 
qo’shib olib boradi.
Logoped bunday bolalarda miyorida rivojlanayotgan bolalarga nisbatan 
asab faoliyati tipidagi alohida farqlar bir muncha aniq nomoyon bo’lishini 
tushunib yetadi.
Bolalar faolliklari, nutqi, idrok va xotiralarining tezkorligi, umumiy ish 
qobiliyati darajasiga ko’ra ham farqlanadilar. Logoped buni hisobga olgan 
holda o’z diqqatini tortinchoq, sekin o’zlashtiradigan, suitkash bolalar 
harakatini o’yin jarayonida oshirishga va ularga dalda berishga qaratadi. 
Buning uchun u bunday bolalar bilan tushuntirish ishlarini yo’llanma berish 
ishlarini olib boradi. O’yin qoidalarini tushuntirib beradi, o’yin yo’llarini 

---

41
qayta ko’rsatib berib va ularning eng kichik muvaffaqiyatini ham maqtab 
qo’yadi, izoxli baholaydi. Logoped asitaning sekin bunday bolalarning 
vazifalarini umumiy tarzda hal etishga – ularni faol ishtirok etishga o’rgatadi. 
Vazifalar hajmini turli bolalar uchun turlicha taqsimlashi ham mumkin. 
Turlicha rivojlanish sur’atiga esa bo’lgan bolalarga alohida individual 
yondashish kundalik hayotidagi alohida – alohida logopedik koreksion ishlar 
bilan to’ldirilib boriladi.
Logopedik mashg’ulotlar jarayonida logopedik o’yinlar to’rli metodlar 
asoslangan holda olib boriladi.

---

42