Microsoft Word Маруза матн Тупрок-усимлик Zionet22

 
 
 
11-MAVZU: 
MOYLI EKINLAR 
Reja: 
 
1. Moyli ekinlar xalq xo‘jaligidagi ahamiyati.
2. Kungaboqar ekinlarining botanik va biologik xususiyatlari
3. Kunjut ekinlarining botanik va biologik xususiyatlari 
 
Moyli ekinlar deb, urug‘lari yoki mevalarida iste’mol uchun yaroqli, o‘simlik moyi 
byeradigan o‘simliklarga aytiladi. Moyli o‘simliklarga kungaboqar, maxsar, xantal, raps, 
kanakunjut, kunjut, ko‘knori, yer yong‘oq kiradi. Ular turli oilalarga mansub o‘simliklardir. 
Moyli o‘simliklarning xalq xo‘jaligida ahamiyati katta, chunki ularning urug‘idan (mevasidan) 
yog‘ olinadi. Moyli o‘simliklardan tashqari yog‘ yana tolali o‘simliklardan: paxtadan, 
zig‘irdan, narkotik ekinlardan nashadan hamda don-dukkakli ekinlardan soyadan olinadi. 
O‘simlik yog‘i oziq-ovqat, konsyerva sanoatda, to‘qimachilik, sovun olishda, bo‘yoq ishlab 
chiqarishda, tyerichilik, tabobat, parfyumyeriya sanoatida qo‘llaniladi. Urug‘lardan yog‘ olishda 
xosil bo‘ladigan chiqindilardan kunjara tayyorlanadi, qishloq xo‘jalik xayvonlari uchun 
qimmatli oziq hisoblanadi. Kanakunjut chiqindisi plastmassa, kley, kazein tayyorlashda 
ishlatiladi. 
Ma’lumki, kundalik insonlar hayotida faqat ikki xil moy ishlatiladi, bular o‘simlik va 
xayvon moyi. Ammo, iqlim, agrotexnik tadbirlarga qarab o‘simlik moyi 10 martadan 20 
martagacha xayvon moyini etishtirishga qaraganda arzonga tushadi. Xayvonlardan olinadigan 
moylarning tannarxi hamma vaqt yuqori bo‘ladi. O‘simlik moyi xazm bo‘lish jixatidan ham 
xayvon moyiga qaraganda engil hisoblanadi, hamda, tarkibida xolestyerin moddasi yo‘q. 
Yer yuzida moyli ekinlar 140 mln. gektar maydonga ekiladi. Eng ko‘p tarqalgan soya 
(62,6 mln.ga), kungaboqar (18,3 mln.ga), raps (22,2 mln.ga), yer yong‘oq (21,8 mln.ga), moyli 
zig‘ir (7,5 mln.ga), kunjut (6,8 mln.ga) yer maydonini tashkil etadi.
O‘zbekistonda, lalmi sharoitda zig‘ir, kunjut va maxsar ekib kelinmoqda. Sug‘oriladigan 
maydonlarda takroriy ekin sifatida kunjut, yer yong‘oq va soyani ekish mumkin. 
Mamlakatimizda asosiy moy byeruvchi xom ashyo chigit hisoblanadi, garchand u moy olish 
uchun ekilmasada. Tolasi ajratib olingan chigitlar respublika axolisini moy bilan ta’minlovchi 
asosiy xomashyo hisoblanadi.