Microsoft Word Норматова Шоира darslik 11. 02 2015. doc

 

 
 Eslab qoling:
Otlarda son 
O‘zbek tilida ko‘plik – lar qo‘shimchasi yordamida hosil qilinadi. 
Odam – odamlar, mashq – mashqlar, qiz – qizlar.
Son+ot shaklida -lar qo‘shimchasi ishlatilmaydi: ikki o‘quvchi (ikki 
o‘quvchilar emas), uch kun ( uch kunlar emas). 
-lar qo‘shimchasi ko‘plikdan tashqari hurmat ma’nosini ham bildiradi. 
Otamlar, buvimlar.
! Eslab qoling: hurmat ma’nosini ifodalash uchun ko‘plikdan oldin 
egalik qo‘shimchasi bo‘lishi kerak. Oyi+m+lar. Ota+ng+lar. Uchinchi 
shaxs bundan mustasno: Nigoraning buvi+lar+i. 

---

17
O‘zbek tilida ko‘plikdagi otlarda quyidagi hollarda –lar ishlatilmaydi: 
 
1. Donalab sanalmaydigan predmetlarga nisbatan – tuz, suv, choy, 
guruch 
2. Odam tanasining juft a’zolari – oyoq, qo‘l, ko‘z, lab, qosh 
3. Mavhum (abstrakt) otlar – sevgi, mehr, yaxshilik, yomonlik, kuch
 
Ba’zan bunday otlarga -lar qo‘shimchasi qo‘shilishi mumkin, bunda 
quyidagi ma’nolar tushuniladi: 
1. Donalab sanalmaydigan otlarga qo‘shilganda tur, har xillk, nav 
ma’nolari:
Supermarketda choylar ko‘p (qora choy, ko‘k choy, “Ahmad”choy). 
2. Odam tanasi a’zolariga qo‘shilganda ma’no kuchayadi. 
ko‘zlari chiroyli, qoshlari qora. 
3. Mavhum otlarga qo‘shilganda ma’no kuchayadi: 
yaxshiliklar, ko‘p yomonliklar. 
4. Vaqt bildiruvchi otlarga qo‘shilganda taxmin ma’nosini bildiradi: 
Dushanbalari men bo‘shman. Tunlari uxlamayman. (Qaysi dushanba va 
qaysi tun ekanligi noma’lum). 
5. Atoqli otlarga qo‘shilganda, ma’noni umumlashtiradi: Bugun 
Sevaralar kelishmadi-ya (Sevara va uning do‘stlari ma’nosida) . 
