Microsoft Word oquv qollanma latin

1.2.2.
Sizot suvlarining yotish chuqurligi, minerallashganligi, 
rejimi, balansi va umumiy gidrogeokimyoviy sharoitlari 
Iqlim va gidrogeologik sharoitlarning kompleks taʼsirlaridan sizot 
suvlarining minerallashganligi o‘ta chuchukdan nomokopgacha o‘zgarib turadi 
(200-300 g/l). Sizot suvlarining yotishi keng diapozonda o‘zgarib turadi. Sizot 
suvlarining yotish chuqurligi, minerallashuvi va kimyoviy tarkibi, fasliy, yillik va 
ko‘p yillik o‘zgarishlarga uchraydi. Sizot suvlarining rejimi va balansi, tabiiy va 
xo‘jalik omillari taʼsirida shakllanadi. 
Har bir iqlim va gidrodinamik mintaqalar doirasida (chegarasida) tabiiy 
gidrokimyoviy sharoitni murakkablashtiradigan yoki o‘zgartiradigan bir yoki bir 
necha lokal omillar bo‘lishi mumkin. Bu omillarga quyidagilar kiradi: 
- tog‘ jinslari va sizot suvlarining hozirgi vaqtda sho‘rlanganligi va qoldiq 
dengiz sho‘rlanishi; 
- tarkibida tuz bo‘lgan tub tog‘ jinslari, denudatsiya jarayonlari 
(parchalanishi, buzilishi, tashilishi, yotqizilishi) va uning mahsulotlarini 

---

20 
to‘planishi; sizot suvlarini bosimli yuqori minerallashgan suvlar bilan 
qo‘shimcha ozuqalanishi; 
- tuproqlarni soda bilan sho‘rlanishiga olib keladigan sizot suvlarining 
yuqori ishqoriyligi; 
- balchiqli vulqonlar va muz-gumbaz tektonikasi. 
Sug‘oriladigan va zaxi qochiriladigan yerlarda gidrogeologik sharoitning 
turli tumanligi, meliorativ tizimlarni loyiha qilishda va ekspluatatsiya qilishda 
meliorativ tadbirlarni tabaqalashtirishni zarurligini ko‘rsatadi.
Turli gidrogeologik-meliorativ sharoitli maydonlarni bir-biridan ajratish 
uchun turlarga bo‘lish va gidrogeologik-meliorativ tumanlashtirish usullari 
qo‘llaniladi. Bu turdagi ishlar, o‘z tarkibiga tajriba-filtratsion ishlarni, yer osti 
suvlari rejimi va balansi, filtratsiyani matematik modellashtirish, statistik 
hisoblarni oladigan gidrogeologik sʼyomka asosida bajariladi. 
Gidrogeologik sharoitlar turi deganda tabiiy sharoitda yer osti suvlarini 
shakllanish sharoiti va qonuniyatlarini xarakterlaydigan, kutilayotgan melioratsiya 
taʼsirini va zaruriy tadbirlar tarkibini qulay gidrogeologik sharoitni taʼminlaydigan 
kompleks koʼrsatkichlarni tushunmoq lozim. 
Gidrogeologik sharoitni murakkablik darajasi sug‘oriladigan tumanlarda 
to‘rtta guruhga bo‘linadi: 
1. Nisbatan oddiy sharoitli tumanlar. 
2. O‘rtacha murakkab sharoitli tumanlar. 
3. Murakkab sharoitli tumanlar. 
4. O‘ta murakkab sharoitli tumanlar. 
Orogen guruhdagi sug‘oriladigan tumanlar gidrogeologik sharoitning 
murakkabgacha o‘zgarib turadi. Ular suv o‘tkazmas qatlamning katta chuqurlikda 
yotishi bilan va to‘rtlamchi yotqiziqlarni tarkibida suvni yaxshi o‘tkazuvchi mayda 
va yirik shag‘al (galka va graviy) jinslari mavjudiligi bilan harakterlanadi. 
Platforma guruhidagi sug‘oriladigan tumanlar, odatda o‘rtacha murakkablik, 

---

21 
murakkab va o‘ta murakkab sharoitlar va regional suv o‘tkazmas qatlamlarni 
kichik chuqurlikda yotishi bilan harakterlanadi. To‘rtlamchi yotqiziqlar tarkibida 
mayda va yirik shag‘alli jinslar boʼlmaydi. Sizot suvlari deyarlik hamma yerda 
ozuqa olganligi va doimo harakatda bo‘lganligi, har doim va hamma yerda sarf 
bo‘lishi mumkinligi uchun, ozuqa olish maydoni qilib asosiy ozuqalanish jarayoni 
kechadigan maydon qabul qilinadi, oqim oqish (tranzit) maydoni qilib 
gidrogeologik jarayonning asosiy omili bo‘lib - oqim oqish jarayoni sodir 
bo‘ladigan maydon qabul qilinadi; sarflanish viloyati qilib - asosiy jarayon sizot 
suvlari sarf bo‘ladigan maydon qabul qilinadi [20].