Microsoft Word Saniyazova doc

17) Su’wen- iri bali’qlar qatari’na kirip, ji’rtqi’sh yemesler semyasi’na 
jatadi’. Su’wennin’ yeti mazali’, semiz, yeti ti’g’i’z boladi’. 
Mi’sali’: 
Gilen’ su’wen bali’q , kemeler toli’, 
Ku’ndegiden ba’lent qi’zlardi’n’ qoli’. (A’. Shamuratov ) 
Bul bali’qti’n’ Moynaq so’yleminde, ”Si’payi’ bali’q, panaxani’ su’wen, 
qayi’z, ”utku” atamalari’ bar. Bali’qshi’lar uluwma qa’siyetke qarap ”si’payi’ 
bali’q”, ji’ni’si’na qaray ”panaxani’ su’wen”, si’rtqi’ formasi’na qarap ”qayaz”, 
sapasi’na qaray ”utkus” (bul su’wennin’ kishilew, semiz, mazali’ tu’ri) dep at 
berip, wol a’debiy tilimizde barli’g’i’n juwmaqlasti’ri’wshi’ tek ”su’wen” degen 
atama qollani’ladi’.
 
 
 
 

---

27
b) Ko’lemi jag’i’nan kishi bali’q atamalari’ 
 
1) Qurtqa bali’q- bali’qti’n’ mayda tu’ri, shabaq si’yaqli’ bali’qlar 
topari’na kiredi. Qaraqalpaq tilinin’ Moynaq so’yleminde ”shabaq” ati’ menen 
belgili. 
Mi’sali’: Bali’qti’n’ bir atamasi’ qurtqa bali’q, 
Belgili bolg’an yeken jurtqa bali’q. 
Qurt shabaq- shabaqti’n’ mayda bir tu’ri. Bul atamani’n’ 
etimologiyasi’na itibar beretug’i’n bolsaq, ”qurt si’yaqli’, qurtqa usag’an, 
kishkene” degen ma’nini an’latadi’. 
2) Shabaq- bali’qti’n’ mayda tu’ri. 
Sali’p jegenin’ torta shabaq. (Wo’tesh) 
Qosi’q aytar bali’qshi’ qi’z qayi’qta, 
Ji’li’mi’nda gu’mis shabaq woynatqan. (T. Seytjanov) 
Wortasha salmag’i’ 2-2,5 kg boladi’. Bali’qshi’li’q ka’sibindegi yen’ 
a’hmiyetli bali’qlardi’n ’ biri. Shabaqlar da’ryada da ten’izde de boladi’. 
Shabaqti’n’ aq shabaq, ti’ran shabaq h. t. b. tu’rleri bar.
3) Mo’n’ke - bali’qti’n’ kishkene bir tu’ri. Bali’qti’n’ mayda tu’rlerin 
mo’n’ke dep te ataydi’.
Mi’sali’: Moynaq govori’nda bali’qti’n’ bul tu’rin mo’n’ke , bo’rge, qara bo’rge 
dep atali’p jurgen tu’rleri bar. Bular ko’binese ko’ldegi suwlarda ko’p boladi’.
Ana bo’rgeni berman tasla!-dep qoli’n sozdi’. (N. Dawqaraev) 
Ko’lge barip qaza saldim, 
Anda-sanda bo’rge aldim. (Berdaq) 
Kemege bari’p yeki mo’n’ke a’kelip qi’rshi’p kespeledi. (K. Sultanov).
4) Ti’ran bali’q-buni’ ti’ran shabaq dep te ataydi’. Bali’qti’n’ mayda 
tu’ri, wol wo’zinin’ formasi’ boyi’nsha aq shabaqqa ju’da’ uqsas. 
Ilimpazlardi’n’ ayti’wi’nsha, wol torta menen shabaqti’n’ qospasi’nan payda 
bolatug’i’nli’g’i’n ko’rsetedi. Tek g’ana ta’jiriybeli bali’qshi’lar g’ana bulardi’ 
bir-birinen ayi’ra aladi’.

---

28
Ti’ran bali’q- bali’qti’n’ kishkene tu’ri boli’p qalmay wol
uzi’ni’na yemes, kesesine wo’setug’i’n jalpaq tu’ri. Ti’ran Moynaq 
so’yleminde ”ti’ran” , ti’ran shabaq, aq ko’z bali’q, qarago’z dep aralasi’p 
ayti’la beredi.